فراتاب: مشکلات انتشار کتاب چه هستند؟ این محور اصلی گفت‌گویم با امیرمحمد ادیبی با نام هنری آزوتوز (Azothoz)، نویسندهی کتاب فراتر از ناشناخته (یوحنا)، است. امیرمحمد اهل مازندران است و با مدرک کارشناسی حقوق فارغ‌التحصیل شده است. زمینه‌‌هایی که در آن قلم‌ورزی کرده عبارتند از علوم باستانی و هنرهای معنوی. این نویسنده جوان همچنین پژوهشگر باستان‌شناسی و ستاره‌شناسی نیز هست. علاوه‌بر اثر ادبی فراتر از ناشناخته (یوحنا)، مقاله‌هایی در زمینه‌ی علوم ماورایی نوشته مانند «ندای کطولحو»، «باورهای شمنی فنلاندی» و «لوسیفر، ایزدانگاری و کیائیسم». با او درباره‌ی موانع چاپ کتاب در ایران صحبت کردم. او معتقد است برای برطرف کردن موانع چاپ کتاب در ایران، دولت باید ریشه‌ای‌تر عمل کند.
فراتاب - اگر یک پدیدآور بخواهد کتابی منتشر کند، باید از چه موانعی بگذرد؟
امیرمحمد ادیبی: از آنجایی‌که ما در کشوری زندگی می‌کنیم که موانع بسیار زیادی در انتشار کتاب دارد، باید این موضوع را جزئی‌تر بررسی کنیم، اینکه یک پدیدآور کتاب باید از چه موانعی بگذرد بستگی به موضوع کتاب پدیدآور دارد. یقیناً موضوعاتی که به جنبه‌های مذهبی و در دایره‌ی طبع وزارت ارشاد هستند موانع چندانی ندارند، زیرا می‌توان به‌راحتی شابک و فیپای این‌قبیل کتاب‌ها را گرفت و منتشرشان کرد مگر اینکه زمانِ طولانیِ این روند را یک مانع در نظر بگیریم، اما یقیناً موانع بسیاری برای اشخاصی وجود دارد که به موضوع‌های عمیق‌تر در کتاب‌های خود می‌پردازند و این موضوع‌ها در دایره طبع ارشاد نیستند. چه‌بسا حتی با تلاش‌‌های بسیار نمی‌توانند کتاب خود را منتشر کنند و بعضاً دست به چاپ های زیرزمینی می‌زنند که این خود ضعف بسیار بزرگی است.
فراتاب - نمونه‌ای از این موانع را می‌توانید بیان کنید؟
امیرمحمد ادیبی: بله. یکی از اصلی‌ترین موانعی که وجود دارد این است: افرادی که در وزارت ارشاد هستند دانش کافی ندارند. بطور مثال یکی از دوستانم برای بررسی اینکه چرا یکی از پروژه‌هایش مجوز نگرفته بود به وزارت ارشاد رفت و از صحبت‌هایی که با مسئول مربوط داشت، متوجه شد که این مسئول فرق میان رئال و سوررئال را نمی‌دانست، که این خود ضعف عمیقی در این سازمان به شمار می‌رود. همچنین به تجربه‌ی خودم، دیدم کتاب‌های باستان‌شناسی، فلسفه و همچنین برخی رمان‌های علمی-تخیلی را به‌عنوان «عرفان ضاله» تلقی کردند و به این دلیل، به این کتاب‌ها مجوز ندادند. نبود دانش کافی می‌تواند ضربه‌ایی جدی به دایره‌ی هنری و علمی اشخاص بزند. حتی شوق و انگیزه را درون اشخاصی که دارای معلومات بسیاری هستند و توان انتشار علم و استعداد‌های خویش را دارند کور کند.
فراتاب - «عرفان ضاله»، از دید وزارت ارشاد چه نوع عرفانی تلقی می‌شود؟
امیرمحمد ادیبی: برچسب زدن «عرفان ضاله» از سوی برخی از کارشناسان ارشاد به کتاب‌ها تنها یک نمونه از مانع‌هایی است که باعث می‌شود کتاب مجوز نگیرد. به‌طور کل، عرفان ضاله از دید وزارت ارشاد به کتاب‌هایی گفته می‌شود که محتوای آن موجب می‌شود در اعتقاد مردم نسبت به دین اسلام تزلزل ایجاد شود و آن‌ها را به عرفانی غیر از عرفان اسلامی سوق دهد. هرچند، بیشتر کتاب‌هایی که برچسب «عرفان ضاله» می‌خورند همچین هدفی ندارند و این تشخیص اشتباه از روی نداشتن دانش کافی نسبت‌به علوم متعدد، در ارشاد است.
فراتاب – جالب است. پس می‌فرمایید افراد ممیزی وزرات ارشاد از افراد متخصص نیستند؟
امیرمحمد ادیبی: یقیناً بیشتر آن‌ها افرادی متخصص نیستند، زیرا تمام کتاب‌ها را از فیلتر ذهنی حیطه‌ایی بررسی می‌کنند که محدودیت‌های بسیاری در کشور دارد. من واقعاً نمی‌توانم با سانسور کردن کتاب‌ها موافق باشم؛ سانسور کردن کتاب به‌معنای توهین کردن به شعور نویسنده است، این یعنی ارشاد با کتاب منتشر کردن موافق است، اما برخی قسمت‌ها را به‌عنوان تیترهایی می‌بیند که با آرمان‌های اسلامی در تضاد است. همچنین کتاب سانسور شده چه چیزی را می‌تواند به مخاطب برساند؟ کشورهایی را که در این زمینه آزادی دارند مقایسه کنید؛ آن‌ها منابع بسیاری در علوم متعدد دارند، همچون ستاره‌شناسی، اسطوره‌شناسی، فلسفه، سیاست و... اما در ایران، اکثر این‌ها برای ارشاد ناپذیرفتنی است و ما منابع بسیار کمی در مقایسه با آن‌ها داریم. اگر هم زمانی هم به همان اندازه منابع داشتیم، حق نشر آن‌ها گرفته شده است و دیگر منتشر نشده‌اند. این به دلیل تشخیص‌های اشتباه ارشاد در سانسور کردن کتاب‌هاست و همین موضوع باعث شده است از نشر کتاب‌هایی که پیش‌تر حق نشر داشته‌اند جلوگیری شود.
فراتاب - به دید شما، ریشه‌ی این مشکلات از کجاست، جناب ادیبی؟
امیرمحمد ادیبی: اگر به این سؤال جواب کامل بدهم، ممکن است مشکلاتی برایم به همراه داشته باشد!
فراتاب - موردی ندارد. برویم سراغ پرسش بعدی، کدام سبک از کتاب‌ها برای چاپ با مانع بیشتری روبه‌رو هستند؟
امیرمحمد ادیبی: از آنجایی‌که من خودم برای کتاب‌های سوررئال احترام زیادی قائل هستم و خود نیز فعال در این زمینه‌ام، براساس تجربه‌ی خودم، کتاب‌های سوررئال برای چاپ با مانع‌های بیشتری روبه‌رو هستند، چه داستانی باشند، چه غیرداستانی. به‌عنوان مثال، کتاب‌هایی که در آن به خدایان باستانی، آیین‌های باستانی و عرفان‌های باستانیان می‌پردازد، یا کتاب‌های فلسفی‌ای که در زمینه‌ی هستی و موجودیت انسان، هدف معنوی انسان، ماهیت تأثیرات انرژی فرامادی و... نظریه‌پردازی می‌کنند و یا حتی رمان‌های سوررئال که با تخیل‌پردازی نسبت‌به این جنبه‌ها نوشته می‌شوند بیش از حد زیر ذره‌بین ارشاد هستند. البته شاید بگویید با همچین موضوع‌هایی تقریباً در بازارها کتاب یافت می‌شود، اما باید بگویم کتاب‌هایی که در این زمینه‌ها هستند و منتشر می‌شوند بسیار کلی و گذرا هستند و بیشتر جهت آشنایی‌اند تا مباحث تخصصی و جزئی.
فراتاب- یعنی می‌گویید تعریف جاافتاده در میان مردم از سبک سوررئال یک تعریف سطحی است؟
امیرمحمد ادیبی: مردم سازنده‌ی سوررئال هستند و این‌گونه نیست که مردم در مقابل این سبک باشند و ذهنیتی غیر از واقعیت سوررئال را داشته باشند که بگوییم این ذهنیت اشتباه است. این مردم هستند که سبک سوررئال را پدید می‌آورند، جهان سوررئال یک جهان بسیار عمیق است که می‌توان هر چیزی را در آن بررسی و نقد کرد. این سبک یعنی بررسی هر چیزی در جهان هستی فراتر از محدودیت‌های مادی؛ این یک سبک بسیار باز است که می‌تواند بهتر بر ناخودآگاه و روان مخاطب تأثیر بگذارد. به‌عنوان نمونه، می‌توان نوشته‌های صادق هدایت، کتاب‌های کارلوس کاستاندا و همچنین سری رمان‌های ارباب حلقه‌ها را جزو سبک سوررئال قرار دهیم، زیرا شخص را به جهانی نوین و عمیق می‌برند و خوب، همه این‌ها در انتشار با چالش‌های بسیاری مواجه هستند. حتی حق انتشارشان گرفته می‌شود.
فراتاب- پس کتاب‌های سیاسی و سوررئال چون احتمال دارد با خط قرمزها در تضاد باشد، هرگز به‌صورت جزئی و عمیق نمی‌توان به آن‌ها پرداخت؟
امیرمحمد ادیبی: بله، دقیقا همینطور است. اگر نویسنده‌ای چنین کتاب‌هایی بخواهد بنویسد، با موانع انتشار (همچون سانسور و دریافت نکردن مجوز) مواجه می‌شود.
فراتاب - از دید شما، راه‌حل برطرف کردن این مشکلات چیست؟
امیرمحمد ادیبی: خانه از پای‌بست ویران است / خواجه در بند نقش ایوان است
فراتاب - یعنی دولت برای اصلاح این رویه‌ی ناسازگار وزارت ارشاد نمی‌تواند کاری کند؟
امیرمحمد ادیبی: مسلم است که می‌تواند، اما محدودیت‌های ذهنی جاافتاده در قالب اشخاص این اجازه را نمی‌دهد. برای اصلاح وضعیت موجود، زمام‌داران ارشاد و هر کسی که مسئولیت این وزارت را برعهده دارد باید این پای‌بست فکری را از بین ببرد و مطابق با جامعه امروزی، و سامانه‌ای درست آن را شکل بدهد. در غیر این صورت، مشکلات و موانع همیشه خواهند بود.
فراتاب - یعنی انتظاری هم نمی‌توان از دولت آقای پزشکیان داشت؟
امیرمحمد ادیبی: باید امیدوار بود تا ببینیم در این دولت جدید چه خواهد شد و تدابیری که ایشان در این زمینه انجام خواهند داد به چه صورت نتیجه می‌دهند.
فراتاب - می‌دانیم که کتاب در این سال‌ها افزایش قیمت سرسام‌آوری داشته است. می‌خواهم بدانم این افزایش قیمت تأثیری در حق‌الزحمه‌ی پدیدآور داشته است؟
امیرمحمد ادیبی: این هم بستگی به موضوع کتاب نویسنده دارد، یعنی مطابق با محدودیت‌های موجود، چه نشرهایی قبول می‌کنند تا کتاب مربوط را منتشر کنند و این کتاب به چاپ انبوه می‌رسد یا نه، اما در کل، می‌توان این را به‌قطعیت گفت که جامعه‌ی امروز از فرهنگ کتاب‌خوانی بسیار دور شده است و بیشتر مردم هزینه و وقت خود را صرف کتاب خواندن نمی‌کنند. برای همین، در بیشتر مواقع، نویسنده به حق‌الزحمه‌ی مناسب نمی‌رسد. البته افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها باعث شده است همان‌هایی که روزی برای کتاب هزینه می‌کردند توانایی خرید کتاب را از دست بدهند و بیشتر به کتاب‌های الکترونیکی روی بیاورند.
فراتاب - دوست دارم انتظار شخص شما از دولت نوین، به‌خصوص وزیر ارشاد جدید، به‌عنوان یک نویسندهی جوان بدانم. تمام این مشکلاتی که بیان کردید، جناب ادیبی، آیا از قدیم‌الایام وجود داشته‌اند یا به‌تازگی سر از زمین بیرون آورده‌اند؟
امیرمحمد ادیبی: مسلماً از قدیم الایام وجود نداشته‌اند. اگر سری به کتاب‌فروشی‌هایی بزنید که کتاب‌های قدیمی را نیز می‌فروشند، می‌فهمید که بسیاری کتاب‌ها در دولت‌های پیشین چاپ می‌شدند و به‌تازگی ممنوع‌الچاپ شده‌اند. اگر از قدیمی‌ها بپرسید، پی خواهید برد که در زمان‌های پیشین، مردم توان خرید کتاب را بهتر از زمان حال داشتند، زیرا اقتصاد کشور به این بدی نبود و تورم هم به این اندازه شدید نبود.
فراتاب - این‌گونه که پیداست، دولت‌هایی که تاکنون آمده‌اند تدبیری برای حل این معضل کتاب نداشته‌اند.
امیرمحمد ادیبی: بله، تا حدودی همینطور است.
فراتاب - به‌عنوان پرسش پایانی، مایلم انتظار شخص شما از دولت نوین، به‌خصوص وزیر ارشاد جدید، به‌عنوان یک نویسندهی جوان را بدانم.
امیرمحمد ادیبی: انتظار دارم که سخت‌گیری‌های کورکورانه از بین بروند و به هنرمندان، به‌خصوص نویسنده‌ها، فرصت‌های زیادی برای پدید آوردن کتاب در موضوع‌های گوناگون داده شود تا اشخاص بتوانند هنر خود را ابراز کنند و توسعه دهند. این رفع محدودیت‌ها انگیزه را در هنرمندان بیشتر خواهد کرد و همین باعث می‌شود کشور در زمینه‌‌های فرهنگی، هنری و همچنین کتاب‌خوانی توسعه پیدا کند.
گفت‌وگو از نیما نادی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
