فراتاب: در یکی از عصرهای پاییزی، بافل طالبانی، رئیس حزب اتحادیه میهنی کردستان، پس از پایان سخنرانی‌اش میکروفون را بر زمین کوبید و شکست. صدای تشویق و هورا سالن را پر کرد، اما چند ثانیه بعد سکوتی سنگین همه‌جا را فراگرفت — انگار تنها چند لحظه کافی بود تا حاضران دوباره به یاد نابرابری‌ها و دردهای روزمره‌شان بیفتند!
از زمان سقوط رژیم بعث و صدام حسین تا امروز، عراق شاهد برگزاری پنج دوره انتخابات پارلمانی بوده و در تاریخ ۱۱ نوامبر ۲۰۲۵ (۲۰ آبان ۱۴۰۴) ششمین دوره آن برگزار شد. انتخاباتی که با توجه به وضعیت حساس عراق و تحولات منطقه، یکی از تعیین‌کننده‌ترین انتخابات‌های دو دهه اخیر محسوب می‌شود.
شاید اگر در نگاه اول به نام عراق بنگریم، بگوییم سیستم فدرالیسم واقعاً در این کشور حکمرانی می‌کند؛ اما حتی در میتینگ‌های انتخاباتی هم، مانند خیابان‌ها و حال‌و‌روز اقتصادی مردم، نشانی از فدرالیسم دیده نمی‌شود. گزارش پیش‌رو نگاهی دارد به تاریخچه انتخابات عراق از سال ۲۰۰۵ تا کنون، دولت‌های برآمده از هر دوره، رؤسای جمهور و رؤسای پارلمان، و میزان مشارکت مردمی هر دوره.
۲۰۰۵؛ پساصدام، همه آمده بودند
اولین انتخابات پارلمانی پس از سقوط صدام، با امید به زندگی بهتر و پس از اشغال عراق توسط آمریکا، در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۵ (۱۱ بهمن ۱۳۸۳) برگزار شد. میزان مشارکت در این دوره حدود ۷۹ درصد بود و ۲۷۵ نماینده با رأی مستقیم مردم به مجلس راه یافتند. در پایان انتخابات و با تشکیل مجلس، جلال طالبانی به‌عنوان رئیس‌جمهور، ابراهیم جعفری به‌عنوان نخست‌وزیر و حاجم الحسنی به‌عنوان رئیس پارلمان انتخاب شدند. این دوره، نخستین تجربه دموکراسی پس از تدوین قانون اساسی جدید عراق بود.
۲۰۱۰؛ حفظ سمت‌ها با یک تغییر
دومین انتخابات پارلمانی پساصدام در ۷ مارس ۲۰۱۰ (۱۶ اسفند ۱۳۸۸) برای تعیین ۳۲۵ نماینده برگزار شد. میزان مشارکت این دوره با ریزش چند درصدی به حدود ۶۲ درصد رسید. در پایان انتخابات، جلال طالبانی ریاست‌جمهوری را حفظ کرد، نوری المالکی نخست‌وزیر شد و اسامه النجیفی ریاست پارلمان را برعهده گرفت.
۲۰۱۴؛ نخستین انتخابات پس از خروج نظامیان آمریکایی
سومین انتخابات پارلمانی عراق در ۳۰ آوریل ۲۰۱۴ (۱۰ اردیبهشت ۱۳۹۳) برگزار شد؛ این اولین انتخابات پس از خروج نظامیان آمریکایی در سال ۲۰۱۱ بود. میزان مشارکت مردمی در این دوره ۶۰ درصد اعلام شد. قدرت طبق معمول میان سه جریان اصلی کشور، یعنی کردها، شیعیان و اهل سنت تقسیم شد. در پایان این دوره، فؤاد معصوم به ریاست‌جمهوری، حیدر العبادی به نخست‌وزیری و سلیم الجبوری به ریاست پارلمان رسیدند.
۲۰۱۸؛ شعله‌ور شدن اختلافات داخلی
انتخابات این دوره که ابتدا قرار بود در سپتامبر ۲۰۱۷ برگزار شود، با شش ماه تأخیر در ۱۲ مه ۲۰۱۸ (۲۲ اردیبهشت ۱۳۹۷) برگزار شد. از یک‌سو بحران داعش تازه به پایان رسیده بود و از سوی دیگر، تنها چند ماه از همه‌پرسی اقلیم کردستان می‌گذشت. در این دوره، میزان مشارکت مردمی حدود ۴۴ درصد بود. با وجود مشارکت پایین، نتیجه انتخابات موجب شد عادل عبدالمهدی به‌عنوان نخست‌وزیر، برهم صالح به‌عنوان رئیس‌جمهور و محمد الحلبوسی به‌عنوان رئیس پارلمان معرفی شوند.
۲۰۲۱؛ انتخابات زودهنگام و قوانین جدید
انتخابات پارلمانی سال ۲۰۲۱ عراق در دهم اکتبر، به‌صورت زودهنگام و در پی اعتراضات مردمی علیه فساد و ناکارآمدی دولت برگزار شد. تنها ۳۸ درصد از واجدان شرایط در این انتخابات شرکت کردند؛ پایین‌ترین میزان مشارکت پس از ۲۰۰۳. در این انتخابات، جریان صدر به رهبری مقتدی صدر با کسب ۷۳ کرسی بیشترین سهم را به‌دست آورد. بااین‌حال، بحران سیاسی ناشی از اختلاف احزاب و استعفای نمایندگان صدر، تشکیل دولت را بیش از یک سال به تأخیر انداخت تا سرانجام عبداللطیف رشید به‌عنوان رئیس‌جمهور و محمد شیاع السودانی به‌عنوان نخست‌وزیر معرفی شوند.
در روزهای منتهی به انتخابات، مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان، در نشستی انتخاباتی بار دیگر به رقیبان سیاسی‌اش تاخت و با اشاره به مسئله کرکوک گفت: «کرکوک خاک اقلیم کردستان است و بخش جدایی‌ناپذیر آن خواهد ماند؛ این شهر به زور اشغال شده است.» سخنانی که یادآور چالش‌های حل‌نشده‌ای است که از نخستین انتخابات عراق تا امروز همچنان در سایه صندوق‌های رأی باقی مانده‌اند.
گزارش از صیاد درویش از اعضای مدرسه روزنامه‌نگاری فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
