فراتاب – اسرین نادری: گفت‌وگو پیش‌رو روایتی است از تلاش خستگی‌ناپذیر گروهی از پژوهشگران و دغدغه‌مندان زبان کُردی که با انتشار فصلنامه‌ی «زمان و زار»، رسالتی علمی و فرهنگی را بر دوش گرفته‌اند. رسالتی که هدف آن نه‌تنها تحلیل و مستندسازی زبان کُردی در گستره‌ی تاریخی و گویشی آن است، بلکه ایجاد پلی میان نسل‌ها، زبان‌ها، لهجه‌ها و حتی ملت‌هاست. این مجله از نخستین شماره‌ی خود در سال ۲۰۲۱ تاکنون کوشیده است تا زبان کُردی را در مقام یک میراث زنده، پویا و چندشاخه روایت کند؛ زبانی که در برابر فراموشی، یکپارچگی و هویت‌زدایی، بیش از هر زمان دیگر نیازمند حمایت علمی، فرهنگی و نهادی است. گفت‌وگو با فریدون سامان، سردبیر مجله، فرصتی است برای شناخت این مسیر و انگیزه‌هایی که آن را ممکن ساخته است.
مرور این گفت‌وگو نشان می‌دهد که فصلنامه‌ی «زمان و زار» تنها یک نشریه‌ی زبان‌شناسی نیست؛ بلکه پروژه‌ای فرهنگی است که با تکیه بر دانش، گفت‌وگو و هم‌افزایی، در پی احیای جایگاه زبان کُردی و معرفی آن به جهانی گسترده‌تر است. سه‌زبانه بودن مجله، برگزاری کنفرانس‌ها، همکاری گسترده‌ی پژوهشگران و تلاش برای دستیابی به زبانی معیار، همگی نشان می‌دهد که این مجموعه راهی بلند اما مؤثر را برای پاسداشت هویت زبانی یک ملت در پیش گرفته است. چشم‌انداز روشن مجله و بازخورد مثبت مخاطبان نیز گواه آن است که این مسیر نه‌تنها ادامه خواهد یافت، بلکه می‌تواند الهام‌بخش دیگر کوشش‌های فرهنگی و علمی در کردستان و فراتر از آن باشد. «زمان و زار» یادآور این حقیقت است که زبان، روح یک جامعه است و پاسداری از آن، پاسداری از تاریخ و آینده‌ی آن جامعه است. مشروح گفت‌وگو در ادامه می‌آید:
فراتاب: لطفاً از تاریخچه‌ی مجله و هدف اصلی از تأسیس آن بگویید.
فریدون سامان: اولین شماره‌ی مجله‌ی زمان و زار در پاییز ۲۰۲۱ با مجوز و حمایت سندیکای روزنامه‌نگاران کردستان منتشر شد. هدف اصلی از تأسیس این فصلنامه، خدمت علمی و فرهنگی به زبان کُردی و تقویت جایگاه آن در محیط‌های آموزشی، رسانه‌ای و اجتماعی است. زبان کُردی در بسیاری از این عرصه‌ها با چالش‌های جدی روبه‌روست؛ از جمله نبود استاندارد آموزشی واحد و گسست میان گویش‌ها در شبکه‌های اجتماعی و متون نوشتاری. به همین دلیل، رسالت اصلی مجله تقویت همه‌ی شاخه‌ها و لهجه‌های زبان کُردی است ـ اعم از سورانی، بادینی، کرمانجی، زازاکی، کلهری، لکی و گویش هورامی و سایر گونه‌های زبانی که در اقصی نقاط جهان رواج دارند.
فراتاب: چرا تصمیم گرفتید مجله را چندزبانه منتشر کنید و چه تأثیری در جذب مخاطب داشته است؟
فریدون سامان: ما از آغاز انتشار، مجله را به سه زبان کُردی، عربی و فارسی منتشر کرده‌ایم. این تصمیم کاملاً آگاهانه بود، زیرا بسیاری از کُردهای ساکن قفقاز، خراسان، مازندران، اروپا و حتی تهران، توانایی خواندن و نوشتن به زبان مادری را ندارند. به‌ویژه در خراسان، که جمعیت بزرگی از کُردهای تبعیدی و مهاجر سده‌های گذشته زندگی می‌کنند، زبان مادری در معرض فراموشی است. از همین‌رو، فارسی و عربی را به‌عنوان زبان‌های واسطه برگزیدیم تا آنان بتوانند از رهگذر این زبان‌ها، با تاریخ، زبان و فرهنگ کُردی از دوران پیش از میلاد تا امروز آشنا شوند. در نتیجه، سه‌زبانه بودن مجله باعث شد دامنه‌ی مخاطبان گسترش یابد و پل ارتباطی میان پژوهشگران و روشنفکران مناطق مختلف کردستان و ایران ایجاد شود.
فراتاب: موضوعات اصلی و خط مشی محتوایی مجله چیست؟
فریدون سامان: زمان و زار فصلنامه‌ای زبان‌شناسی است که در مرز میان پژوهش‌های زبانی، فرهنگی و اجتماعی حرکت می‌کند ما در این مجله به تدوین دستور استاندارد و تحلیل تاریخی زبان کُردی می‌پردازیم، اما همزمان، نگاهی فرهنگی و تمدنی به آن داریم. پژوهش‌های منتشرشده در مجله، مسیر شکل‌گیری زبان کُردی را از روزگار حضرت مسیح و دوران ساسانیان تا عصر اسلامی بررسی می‌کنند و به گوناگونی لهجه‌ها از هرمز تا ماکو، از ایلام تا دیاربکر و از کرمانشاه تا اقلیم کردستان می‌پردازند.
فراتاب: مخاطبان اصلی مجله چه کسانی هستند و بیشتر در کجا خوانده می‌شود؟
فریدون سامان: جامعه‌ی هدف مجله بسیار گسترده است؛ از استادان و پژوهشگران دانشگاهی تا دانشجویان، فعالان فرهنگی و علاقه‌مندان زبان و تاریخ کُردی. نسخه‌های چاپی و دیجیتال در مناطق مختلف کردستان، شهرهای ایران علی‌الخصوص خراسان و همچنین میان جوامع کُردی در قفقاز و‌کردستان ترکیه و سوریه (باکور و روژاوا) و اروپا مخصوصا آلمان توزیع می‌شود. خوشبختانه استقبال چشم‌گیری از سوی دانشگاهیان و زبان‌شناسان ایرانی نیز صورت گرفته است.
فراتاب: تیم تحریریه و نویسندگان مجله چه کسانی هستند؟
فریدون سامان: تحریریه‌ی مجله از هفت پژوهشگر و دکترای زبان‌شناسی تشکیل شده است که هر یک در یکی از شاخه‌های زبان و گویش‌های کُردی تخصص دارند. اعضای فعال مجله از شهرهای مختلف از جمله اربیل، ایلام و دیگر مناطق کُردنشین همکاری دارند. افزون بر این، بسیاری از زبان‌شناسان و نویسندگان کردستان ایران نیز با ارسال مقالات علمی، به غنای محتوایی مجله کمک کرده‌اند.
فراتاب: سه‌زبانه بودن چه چالش‌ها و مزایایی برای تیم به همراه داشته است؟
فریدون سامان: چندزبانه بودن از یک سو باعث گسترش دایره‌ی مخاطبان و ایجاد پیوند فرهنگی شده است، اما از سوی دیگر، بار علمی و فنی زیادی بر دوش تیم تحریریه می‌گذارد. ترجمه‌ی دقیق مفاهیم زبان‌شناسی و واژگان بومی در سه زبان، نیازمند دانش تخصصی، هماهنگی میان مترجمان و آشنایی عمیق با ساختارهای زبانی است. با این حال، ما این دشواری را نوعی وظیفه‌ی فرهنگی می‌دانیم؛ زیرا باور داریم گفت‌وگو میان زبان‌ها به حفظ و پویایی زبان کُردی کمک می‌کند.
فراتاب: چه چیزی مجله‌ی شما را از سایر نشریات متمایز می‌کند؟
فریدون سامان: مهم‌ترین ویژگی تمایزبخش زمان و زار در نگاه علمی و درعین‌حال فرهنگی آن است. این مجله نه تنها به پژوهش‌های زبان‌شناسی می‌پردازد، بلکه رسالت خود را در مقابله با سیاست‌های زبانی یک قرن اخیر می‌بیند؛ سیاست‌هایی که به گفته‌ی زبان‌شناسان، نوعی «زبان‌کشی» (Linguicide) علیه زبان کُردی بوده‌اند. از این منظر، هر شماره‌ی مجله سندی است برای ثبت، تحلیل و احیای زبان و فرهنگ یک ملت.
فراتاب: در روزگار رسانه‌های دیجیتال، چه جایگاهی برای مجلات چاپی قائل هستید؟
فریدون سامان: با وجود گسترش رسانه‌های آنلاین، ما معتقدیم نشریات چاپی هنوز نقش بی‌بدیلی دارند. مجله‌ی چاپی، سندی فیزیکی از میراث زبانی و فرهنگی است و حضورش در کتابخانه‌ها و دانشگاه‌ها به ماندگاری و رسمیت زبان کمک می‌کند. در عین حال، نسخه‌ی دیجیتال مجله نیز در حال توسعه است تا بتواند ارتباط میان نسل جوان و پژوهشگران را آسان‌تر کند.
فراتاب: یکی از جنبه‌های فعال مجله برگزاری کنفرانس‌ها و نشست‌های علمی است. لطفاً درباره‌ی این فعالیت‌ها توضیح دهید.
فریدون سامان: ما همزمان با انتشار مجله، هر سال در روز جهانی زبان، کنفرانس‌هایی علمی و فرهنگی برگزار می‌کنیم. این نشست‌ها با هدف تبادل دیدگاه، نزدیک‌تر کردن گویش‌وران لهجه‌های گوناگون و تلاش برای دستیابی به زبانی معیار در میان شاخه‌های مختلف زبان کُردی شکل گرفته‌اند. از جمله این رویدادها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کنفرانس «زبان کُردی در نهادهای حقوقی» – تابستان ۲۰۲۱
کنفرانس «زبان معیار کُردی» – بهار ۲۰۲۲
کنفرانس «زبان و گویش‌های کوردی» – بهار ۲۰۲۴
کنفرانس «زبان کُردی در نهادهای گردشگری» – تابستان ۲۰۲۵
نشست «حق زبانیِ جوامع دشت نینوا» – پاییز ۲۰۲۵
تاکنون ۳ جلد کتاب نیز از دل این کنفرانس‌ها منتشر شده است؛ یکی با عنوان «زمان و یاسا» (زبان و قانون) و دیگری به گویش هورامی در حیطه‌ی بازرگانی و گردشگری. این مجموعه‌ها، حاصل گفت‌وگو و هم‌افزایی اندیشمندان کُرد هستند و مسیر تازه‌ای برای پژوهش‌های زبانی در کردستان گشوده‌اند.
فراتاب: بازخورد مخاطبان تاکنون چگونه بوده است؟
فریدون سامان: بازخوردها بسیار مثبت بوده‌اند. بسیاری از مخاطبان از رویکرد علمی و سه‌زبانه‌ی مجله استقبال کرده و آن را نخستین تلاش جدی برای پیوند زبان‌شناسی آکادمیک با دغدغه‌های فرهنگی ملت کُرد دانسته‌اند.
فراتاب: نقش مجله را در معرفی فرهنگ و ادبیات کُردی به غیرکُردها چگونه می‌بینید؟
فریدون سامان: هدف از انتشار شماره‌های فارسی و عربی دقیقاً همین بوده است. ما می‌خواستیم میان روشنفکران و زبان‌شناسان کُرد و جامعه‌ی فارسی‌زبان و عرب‌زبان پلی فرهنگی برقرار کنیم. این اقدام نه‌تنها سبب آشنایی ملت‌های دیگر با تاریخ و ادبیات کُردی شده بلکه به گفت‌وگوی علمی و فرهنگی میان ملت‌ها کمک کرده است. در این مسیر، ما مرزهای سیاسی را کنار گذاشته‌ایم تا زبان، به‌عنوان میراث مشترک انسان، محور گفت‌وگو باشد.
فراتاب: چشم‌انداز آینده‌ی مجله چیست؟
فریدون سامان: چشم‌انداز ما گسترش نسخه‌ی دیجیتال، برگزاری کنفرانس‌های بیشتر در سطح بین‌المللی، ایجاد بسترهای آموزشی آنلاین در حوزه‌ی زبان‌شناسی کُردی و همکاری با دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی است. در عین حال، امیدواریم بتوانیم آرشیو کاملی از متون کهن و گویش‌های زنده‌ی کُردی را گردآوری و در اختیار پژوهشگران قرار دهیم.
فراتاب: اگر بخواهید هدف و رسالت مجله را در یک جمله تعریف کنید، چه می‌گویید؟
فریدون سامان: رسالت ما «پاسداری از زبان و فرهنگ کُردی و ایجاد پیوند میان ملت‌ها از مسیر دانش، زبان و گفت‌وگو» است.
فراتاب: در پایان، چه پیامی برای مخاطبان و خوانندگان خود دارید؟
فریدون سامان: از تمام پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان دعوت می‌کنم در این مسیر فرهنگی همراه ما باشند. هر نوشته، هر مقاله و هر گفت‌وگو درباره‌ی زبان، در حقیقت گامی است برای زنده نگه داشتن روح یک ملت. ما باور داریم زبان، شناسنامه‌ی انسان است و هیچ ملتی بی‌زبان نمی‌ماند، اگر برای پاسداری از آن بکوشد.
گفت‌وگو از اسرین نادری پژوهشگر حوزه فرهنگ و از اعضای مدرسه روزنامه‌نگاری فراتاب – دوره 16.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
