فراتاب: با گذشت بیش از 36 سال از پایان جنگ هشت ساله میان ایران و عراق، مین‌های به‌جا مانده هنوز خون می‌ریزند و زندگی مردم مرزنشین از جمله در کردستان را به بازی می‌گیرند.
کامران روزی همچون هزاران کولبر دیگر، بار بر دوش راهی کوه‌های مرزی شد؛ اما قدمی اشتباه بر مینِ به‌جا مانده از جنگ، هر دو پایش را از او گرفت. سال‌ها با درد و جراحی گذشت تا با پای مصنوعی دوباره ایستاد، هرچند زخمش هرگز التیام نیافت. امروز او به‌عنوان فعال مدنی و محیط‌زیستی، روایتگر تهدید خاموشی است که همچنان جان و آینده‌ی مردم کردستان را تهدید می‌کند.
حکایت کامران تنها یکی از صدها رویداد مشابه در مناطق مرزی کردستان است؛ جایی که مین‌های برجا‌مانده از جنگ تحمیلی، نه‌تنها یادگاری تلخ از گذشته‌اند، بلکه تهدیدی واقعی برای امروز و فردای مردمان این مناطق محسوب می‌شوند. این گزارش به بررسی ابعاد انسانی، آماری و راهکارهای پیشگیری از این فاجعه خاموش می‌پردازد.
جغرافیای آلودگی
استان‌های کردنشین ایران—کردستان، کرمانشاه، ایلام و آذربایجان‌غربی (کُرد و ترک‌نشین) به همراه استان خوزستان مهم‌ترین مناطق آلوده به مین و مهمات عمل‌نکرده در کشورند. طبق برآوردها، هزاران هکتار از این اراضی، به‌ویژه در مناطق کوهستانی و روستاهای مرزی، هنوز پاکسازی کامل نشده‌اند. این زمین‌ها بخشی از چرخه زندگی مردم‌اند: محل کشت و برداشت، چراگاه دام، و مسیر عبور کارگران و کولبران.
آمار قربانیان، فراتر از اعداد
تنها در سال گذشته، بیش از ۲۰ نفر در استان‌های کردنشین بر اثر انفجار مین کشته یا مجروح شدند. بسیاری از این قربانیان، سرپرستان خانوار یا جوانان جویای کار بودند. آمارها، هرچند خشک و رسمی‌اند، اما هر عدد، پشت خود خانواده‌ای را پنهان دارد که با غم و مشکلات اقتصادی روبه‌رو شده‌اند.
مین و زندگی روزمره
مین در این مناطق، یک تهدید دوردست نیست؛ بخشی از زندگی روزمره است. کشاورزانی که در زمین‌های خود بذر می‌پاشند، چوپانانی که دام را به چرا می‌برند، یا کولبرانی که مسیرهای کوهستانی را طی می‌کنند، همه در معرض خطرند. نبود علائم هشدار در بسیاری از نقاط و فرسودگی تجهیزات نشانه‌گذاری، خطر را دوچندان می‌کند.
تلاش‌ها و چالش‌های پاکسازی
برنامه‌های پاکسازی مین در کردستان سال‌هاست ادامه دارد، اما زمین‌های ناهموار، شرایط آب‌وهوایی، و پراکندگی مناطق آلوده، روند کار را کند کرده است. علاوه بر آن، کمبود بودجه و تجهیزات مدرن مین‌روبی، همراه با محدودیت دسترسی به برخی مناطق، موانع اصلی به شمار می‌روند. آموزش مردم محلی و مشارکت آنان در شناسایی مناطق خطرناک، از معدود راهکارهای موفق در این مسیر بوده است.
چشم‌انداز پیش‌رو
مین در کردستان فقط یک خطر فنی نیست؛ زخمی اجتماعی، اقتصادی و انسانی است که التیامش نیازمند اراده و همکاری گسترده میان نهادهای مسئول، جامعه محلی و نهادهای بین‌المللی است. هر انفجار، یادآور این حقیقت است که جنگ اگرچه سال‌ها پیش پایان یافته، اما اثراتش همچنان در زندگی مردم مرزنشین جریان دارد.
گزارش از محمد برین از اعضای مدرسه روزنامه‌نگاری فراتاب – دوره 16.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
