فراتاب: نسیم عصرگاهی پارک مولوی کُرد سقز آرام بر چهره زنی می‌وزد که سال‌ها پیش با دستانی گلی به اسطوره‌های کردستان جان بخشیده بود. «خاتوزین» هنرمندی روستایی که در فقر زیست اما دنیایی از خیال و خلاقیت ساخت. حالا در هیبت یک پیکره ماندگار، دوباره در میان مردم دیارش ایستاده، تا روایتگر میراثی کهن باشد.
خلیل رحیم‌پور؛ خالق پیکره
این پیکره که تابستان امسال با دستان هنرمند خلیل رحیم‌پور ساخته شده است. طرحی اثر برگرفته از عکس‌های قدیمی خاتوزین در حال ساخت مجسمه‌های سفالی است؛ موجوداتی افسانه‌ای که نیمه‌شان حیوان و نیمه‌شان خیال بودند. هدف از نصب این پیکره، پاسداشت میراث زنی روستایی است که بدون هیچ آموزشی، از خاک، پیکره‌هایی روایتگر افسانه‌های کُرد ساخت و هنر مردم این بخش از جغرافیا را به جهانیان معرفی کرد.
مادر اسطوره‌های کردستان
خاتوزین، هنرمندی روستایی بود که در فقر و سختی زندگی کرد، اما امروز به شکلی باشکوه و درخور تقدیر یاد می‌شود؛ اما سوالی که ذهن بسیاری را مشغول می‌کند این است که چگونه زنی بدون آموزش و در دل سختی‌ها توانست به نمادی از هنر مردمی کردستان بدل شود؟ این گزارش در پی پاسخ به این پرسش و روایت داستانی است از زنی که با خاک و خیال، جهانی تازه ساخت.
زندگی خاتون صالحی، خاتوزین
خاتون صالحی، مشهور به خاتوزین، در سال ۱۳۰۰ در روستای کوچک بوگه‌به‌سی سقز چشم به جهان گشود. کودکی‌اش در میان خاک و آب گذشت و از همان سال‌های نخست، به ساخت ظروف سفالی مشغول شد. او بدون هیچ آموزش و کلاسی، با تکیه بر ذوق و قریحه خود، در میان‌سالی دنیایی از افسانه و خیال ساخت؛ مجسمه‌هایی که نیمه‌شان حیوان و نیمه‌شان موجوداتی افسانه‌ای بودند و روایتگر فرهنگ کهن کوردستان به شمار می‌رفتند.
آثار خاتوزین در سال ۱۳۷۲ در فینال مسابقه مجسمه‌سازی تهران درخشید و رتبه برتر را به دست آورد. با این حال، زندگی‌اش تا پایان عمر با فقر و مشکلات همراه بود این زن هنرمند سرانجام در سال ۱۳۷۴ در سن ۷۴ سالگی چشم از جهان فروبست.
آثاری که زبان خاک شدند
مجسمه‌های خاتوزین ترکیبی منحصر به فرد از واقعیت و خیال‌اند که قصه‌های دیرین کردستان را به زبانی بی‌کلام و خاکی روایت می‌کنند. این آثار که از خاک و سفال ساخته شده‌اند، نمادی از پیوند عمیق انسان با زمین و فرهنگش به شمار می‌آیند. بخشی از این آثار باارزش در موزه مردم‌شناسی خانه کُرد و حمام قدیمی سقز نگهداری می‌شوند تا یاد و هنر خاتوزین برای نسل‌های آینده حفظ شود و الهام‌بخش آنان باشد. بخشی از پیکره های خاتوزین موجودات اساطیری روایات قدیمی و افسانه‌هاست و بعضی دیگر موجوداتی خیالی‌ست که طبق گفته‌هایش در خواب به او الهام می‌شده است.
خاتوزین؛ صدای خاموش خاک
اگرچه خاتوزین در طول زندگی خود ناشناخته ماند، اما امروز پیکره‌اش در قلب سقز ایستاده است تا صدای هنر و تاریخ را به گوش نسل‌های جدید برساند. این مجسمه نه تنها یادبودی است از زن هنرمند و خلاقی که با دستان خاکی خود جهانی تازه آفرید، بلکه دعوتی است به شناخت و احترام به هنر مردمی کردستان؛ هنری که ریشه در خاک و دل مردم دارد و هنوز در دل کوه‌ها و دشت‌های این سرزمین نفس می‌کشد.
گزارش از اسرین نادری از اعضای مدرسه روزنامه‌نگاری فراتاب – دوره 16.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
