فراتاب: نقشه‌ی یک پروژه زیرساختی بزرگ روی میز قرار داشت؛ طرحی که می‌تواندبا اتصال اقتصادی و انرژی دو شهر مهم مرزی ایران و ترکیه، جریان تجارت را تغییر دهد و هزاران شغل ایجاد کند مدیران شرکت دلخوش به امضای تفاهم‌نامه 30 میلیارد دلاری تهران-آنکارا با هیجان در حال برگزاری جلسات برنامه‌ریزی و مطالعاتی برای ورود به این اقتصاد با چشم‌انداز روشن هستند!
اما در همان ابتدای جلسه خواندن خبری با صدای بلند توسط یکی از اعضای هیئت مدیره از روی گوشی موبایلش چون آب سردی بر پیکر همه شد، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه با صدور فرمانی اجرایی دارایی‌های مقامات و نهادهای ایرانی را مسدود و رسما از پیوستن ترکیه به تحریم‌کنندگان ایران خبر داد!»
چند روز پیش از این خبر ...
هنوز فضای بلاتکلیفی و امیدهای نصفه‌نیمه، در مقیاسی بزرگ‌تر در اقتصاد ایران جریان دارد. امضای تفاهم‌نامه ۳۰ میلیارد دلاری ایران و ترکیه، که بخش عمده آن به انرژی و زیرساخت اختصاص خواهد داشت امیدهایی را زنده کرده است.بخصوص در جایی که پروژه‌های نیمه‌تمام سال‌ها معطل مانده‌اند و سرمایه‌گذاران با تردید به آینده نگاه می‌کنند.
مسیر تازه برای زیرساخت‌ها
امضای توافق ایران و ترکیه، نه تنها یک معامله اقتصادی، بلکه دریچه‌ای تازه برای پروژه‌های قفل‌شده به شمار می‌رود. بخش بزرگی از این ۳۰ میلیارد دلار قرار بوده است صرف سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی، پتروشیمی و پروژه‌های زیربنایی شود.
ایران، با منابع عظیم انرژی و بازار پرپتانسیل داخلی، اما کمبود سرمایه و فناوری مدرن، مدت‌ها به دنبال شریکی مطمئن بوده است. ترکیه، در سوی دیگر، نیازمند انرژی و در عین حال صاحب تجربه در بخش‌های اجرایی و مهندسی است. این معادله، امکان یک همکاری برد–برد را فراهم کرده است.
رونق تجاری و فرصت‌های صادراتی
بخش مهم دیگر این هدفگذاری، به تجارت میان دو کشور مربوط می‌شود. شرکتهای ایرانی و ترک، از صنایع بزرگ تا کسب‌وکارهای کوچک‌تر، امیدوارند بتوانند سهم خود را از این جریان تازه بگیرند. کاهش موانع لجستیکی، توسعه خطوط حمل‌ونقل، و تسهیل صادرات می‌تواند کالاهای صنعتی، مواد اولیه و محصولات کشاورزی را سریع‌تر و ارزان‌تر به مقصد برساند. این تحرک تازه به معنای آن است که نه فقط پروژه‌های کلان، بلکه سرمایه‌گذاران کوچک‌تر نیز می‌توانند از موج جدید بهره‌مند شوند. طبق پیش‌بینی کارشناسان، حجم تجارت دوجانبه که در سال‌های اخیر کمتر از ۱۰ میلیارد دلار بوده، می‌تواند در چند سال آینده سه برابر شود.
واکنش سرمایه‌گذاران
بازارها ابتدا به این خبر با امیدواری واکنش نشان دادند و فضای عمومی اقتصاد هم آماده تغییراتی تازه بود. اما پرسش اصلی این بود: آیا این هدفگذاری می‌تواند به ثباتی پایدار منجر شود یا خیر؟ بسیاری از سرمایه‌گذاران همچنان محتاطند و تجربه توافق‌هایی که روی کاغذ باقی مانده‌اند را به خاطر دارند. طبق آمار رسمی، حجم تجارت ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۳ حدود ۷.۴ میلیارد دلار بوده، در حالی که اوج تاریخی آن نزدیک به ۲۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۲ ثبت شده است.
اقتصاد ایران؛ زمین سختی برای سرمایه‌گذاری
اقتصاد ایران همچنان زمین سختی برای سرمایه‌گذاری است؛ از تورم و تحریم‌ها تا بی‌ثباتی قوانین و ریسک‌های سیاسی. حتی گردش ۳۰ میلیارد دلار هم بعید است ساختار را بدرستی متحول کند. با این حال، این توافق می‌تواند به‌عنوان یک «سیگنال اعتماد» عمل کند؛ نشانه‌ای که ظرفیت‌های ایران هنوز زنده است و شاید نخستین گام برای بازگشت امید باشد. مشکلات بانکی، وابستگی شدید به نفت و ریسک‌های سیاسی همچنان پابرجاست.
اثر منطقه‌ای و پیام ژئوپلیتیک
ابعاد این توافق محدود به ایران و ترکیه نیست. در سطح منطقه‌ای، پیام روشنی دارد: دو کشور می‌توانند با همکاری اقتصادی، معادلات ژئوپلیتیک را هم تغییر دهند (که در این مورد رییس جمهور ترکیه طیب اردوغان بسیار مصمم و استوار است) سرمایه‌گذاری در انرژی و زیرساخت، مسیرهای تازه‌ای برای ترانزیت کالا و انتقال انرژی ایجاد خواهد کرد. این موضوع می‌تواند نقش سنتی بازیگرانی مانند روسیه و برخی کشورهای خلیج فارس را به چالش بکشد. در واقع باز شدن مسیرهای تازه تجاری، زمینه را برای ورود سرمایه‌گذاران بین‌المللی هم فراهم می‌کند.
چشم‌انداز استراتژیک ترکیه و جایگاه ایران
ترکیه برای دهه ۲۰۲۵ تا ۲۰۳۵ استراتژی روشنی در صنایع آینده‌ساز دارد؛ از فناوری اطلاعات و ارتباطات و استارتاپ‌ها تا صنایع دفاعی، خودروسازی برقی، انرژی‌های تجدیدپذیر و داروسازی. در این چارچوب، هدفگذاری ۳۰ میلیارد دلاری تجارت با ایران می‌تواند فراتر از پروژه‌های سنتی زیرساختی عمل کرده و در صورت مدیریت درست، راه ورود ایران به بخشی از این صنایع نوآورانه باشد. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر ایران ظرفیت‌های انرژی و موقعیت جغرافیایی خود را با اولویت‌های ترکیه پیوند نزند، سهم واقعی از این چشم‌انداز به دست نخواهد آورد. چند روز بعد، نقشه‌ها دوباره روی میز باز شدند. همان طرح‌های خاک خورده، حالا با انرژی تازه ورق می‌خوردند. تماس‌های جدید، جلسات تازه برای برنامه‌ریزی و نام پروژه بار دیگر در دستور کار قرار گرفت.
و اما اسنپ‌بک و پایان رویای خوش پروژه‌ها
اما همه این امیدها بلافاصله تبدیل به یک آرزو شدند، چرا که موضوعی مهمتر و بالاتر از روابط دو طرف اتفاق افتاد و آن هم شکست ایران در مذاکراتش با غربی‌ها بر سر پرونده هسته‌ای بود موضوعی که از روز 5 مهر باعث بازگشت همه تحریم‌های بین المللی علیه ایران شد و ترکیه نیز در میان تعجب برخی سیاستمداران ایرانی، یکی از اولین کشورهایی شد که با فرمان اجرایی رجب طیب اردوغان وارد حلقه تحریم و محاصره علیه ایران شد و میلیاردها دلار دارایی نهادها و مقامات ایرانی را مسدود کرد!
جمع‌بندی
اتفاقات سیاسی خیلی زود روی توافقات اقتصادی تاثیر گذاشت و در نتیجه این تفاهم نامه گویی تبدیل به یک قرارداد مرده پیش از تولد تبدیل شده است و دست کم تا اطلاع ثانوی خبری از توسعه و گسترش روابط و تبدیل روای گسترش روابط اقتصادی بین تهران و آنکارا نخواهد بود!
گزارش از شبنم الماسی از اعضای مدرسه روزنامه‌نگاری فراتاب – دوره 16.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
