فراتاب: «اگر شیرکو بی‌کس را زودتر می‌شناختم، اشعار او را پیش از اشعار فدریکو گارسیا لورکا ترجمه می‌کردم» این نقل قولی از احمد شاملو یکی از شاعران بزرگ معاصر زبان فارسی است که از دیر شناختن شیرکو ابراز تاسف می‌کند و در عین حال مقامش را بالاتر از لورکا شاعر پرآوازه می‌داند.
شیرکو بی‌کس، شاعر بزرگ کُرد، کسی که واژه را از مرز عبور داد، زبان را به کوه و کوچه و غربت برد و از تبعید، ترانه ساخت. به قول خودش «اگر جهان، وطن من نیست / پس چرا هر پرنده‌ای به زبان من آواز می‌خواند؟» سال‌ها از خاموشی او گذشته است، اما شعرهایش همچنان چون نسیمی چه در زبان کُردی و چه حتی در دیگر زبان‌ها از جمله زبان فارسی که اشعارش را ترجمه کرده‌اند، زنده‌اند؛ در ترجمه‌هایی سرشار از دقت، عشق و وفاداری به روح اثر، که شیرکو را به دل خوانندگان ایرانی نزدیک‌تر کرده‌اند. سالروز رفتنش، ۱۳ مرداد ۱۳۹۲ (۴ اوت ۲۰۱۳) است، زمانی که او در ۷۳ سالگی، جهان را با دنیایی از واژه‌های جاودانه ترک کرد. در این گزارش، مروری داریم بر تمام کتاب‌هایی که از شیرکو بی‌کس تاکنون به فارسی ترجمه و منتشر شده‌اند:
۱) آفات
نخستین ترجمه رسمی از شعرهای شیرکو بی‌کس در سال ۱۳۷۶ توسط ناصح شریفیان و از سوی نشر شریفیان منتشر شد. «آفات» مجموعه‌ای‌ست سرشار از صراحت انقلابی، اعتراض، درد، و شعله‌های مبارزه. صدایی که از همان ابتدا خروش کرد.
۲) دره پروانه‌ها
در سال ۱۳۸۰، محمد رئوف مرادی در انتشارات آنا کتاب «دره پروانه‌ها» را منتشر کرد؛ اثری طبیعت‌محور، گفت‌وگومحور با کوه‌ها و رودخانه‌های کردستان. ترجمه‌ای شاعرانه و روان که روح طبیعت را به شعر پیوند زد.
۳) آزادی این واژه بی‌آبرو
در سال ۱۳۸۱، مرادی بار دیگر با نشر آنا به میدان آمد و «آزادی این واژهٔ بی‌آبرو» را منتشر کرد؛ کتابی سرشار از نگاه انتقادی، جایی که واژه‌ها از معنا تهی شده‌اند و شیرکو با طنین تلخِ حقیقت، پرده از مفاهیم فریبنده برمی‌دارد.
۴) دربند پروانه
در سال ۱۳۸۲، عزیز ناصری با همکاری نشر محلی در سنندج «دربند پروانه» را به‌عنوان بازآفرینی بومی از «دره پروانه‌ها» منتشر کرد. نثری نرم، اقلیمی و ساده، اما با عمقی پنهان.
۵) آینه‌های کوچک
همان سال، ناصری کتاب دیگری با نام «آینه‌های کوچک» را نیز منتشر کرد؛ مجموعه‌ای از شعرهای کوتاه و مینیمال که با نگاهی شاعرانه به جزئیات زندگی روزمره می‌پردازد. این اثر هم توسط نشر سنندج چاپ شد.
۶) گورستان چراغان
در سال ۱۳۸۴، رضا کریم مجاور با همکاری نشر پویان، کتاب «گورستان چراغان» را منتشر کرد؛ شعری از مرگ و نور، از اندوه و امید، جایی که حتی گورستان، چراغی در دل تاریکی دارد.
۷) سرودهای سنگی
در سال ۱۳۸۵، مجاور بار دیگر با نشر پویان به سراغ شیرکو رفت. در «سرودهای سنگی» سنگ‌ها زبان گشودند و سکوت، استعاره‌ای از ایستادگی شد.
۸) سلیمانیه و سپیده‌دم جهان
در همین سال، مجموعه‌ای با عنوان «سلیمانیه و سپیده‌دم جهان» با همکاری سید علی صالحی، محمد رئوف مرادی، مریوان حلبچه‌ای و امان جلیلیان در نشر نگاه منتشر شد. این کتاب بازسرایی‌هایی آزاد و خلاقانه از اشعار بی‌کس با زبانی تازه و امروزی‌ست.
۹) میهمان خزانی
در سال ۱۳۸۶، مجاور «میهمان خزانی» را از طریق انتشارات چشمه منتشر کرد. در این دفتر، فصل خزان به استعاره‌ای از گذر، فراموشی، و زیبایی ناپایدار بدل شده است.
۱۰) مرا به عشق بسپارید
در ۱۳۹۰، «مرا به عشق بسپارید» با ترجمه مجاور توسط نشر افراز منتشر شد؛ کتابی که در آن عشق و سیاست، تنهایی و مبارزه در هم می‌پیچند.
۱۱) بوی نامه
در ۱۳۹۲، باز هم مجاور با نشر پویان مجموعه‌ی «بوی نامه» را منتشر کرد؛ اشعاری به فرم نامه، با لحن‌هایی گاه معترض، گاه عاشقانه، و گاه زمزمه‌وار.
۱۲) عاشق شدن در ساعت بیست و پنج
در سال ۱۳۹۳، فریاد شیری در نشر سرزمین اهورایی این مجموعه را منتشر کرد. برگزیده‌ای از عاشقانه‌های شیرکو، با زبانی نرم، دل‌نشین و نزدیک به مخاطب امروز.
۱۳) اسبی از گلبرگ شقایق
در سال ۲۰۱۲، سیامند شاسواری در نشر سه‌رده‌م این کتاب را منتشر کرد؛ کتابی استعاری که اسب و شقایق را در مفهومی دوگانه از مبارزه و لطافت در هم آمیخته است.
۱۴) صندلی
در سال ۲۰۱۳، شاسواری بار دیگر با «صندلی» تصویری از غیاب، انتظار و تأمل آفرید. این کتاب نیز در نشر سه‌رده‌م منتشر شد.
۱۵) پریدگی
در سال ۱۳۹۶، محمد مهدی‌پور «پریدگی» را در نشر نصیرا به چاپ رساند؛ کتابی درباره کوچ، بی‌قراری و جست‌وجوی روشنایی در دل تاریکی.
۱۶) دیوار
در همان سال، بابک زمانی در انتشارات فصل پنجم کتاب «دیوار» را منتشر کرد؛ اثری درباره مرز، ممانعت، عبور و پرسش از محدودیت‌ها.
۱۷) تو می‌توانی با جرعه‌ای بوسه، دیگر بار مرا بیافرینی
در ۱۳۹۶، ناهید اشرفی در نشر کانی کتیب (سنندج) کتابی عاشقانه از شیرکو منتشر کرد. زبانی لطیف، زنانه و زمزمه‌وار؛ تفسیر تازه‌ای از دل شاعر.
۱۸) تازه‌ترین نشانی من
در ۱۳۹۳، کاوه خضری در نشر گل‌آذین «تازه‌ترین نشانی من» را منتشر کرد؛ اثری که در چاپ دوم در سال ۱۳۹۹ نیز عرضه شد. موضوعاتی همچون هویت، تنهایی و بازشناسی خویش، در این کتاب موج می‌زند.
۱۹) مجموعه اشعار شیرکو بی‌کس
در ۱۳۹۶، رضا کریم مجاور جامع‌ترین ترجمه از آثار بی‌کس را در قالب «مجموعه اشعار» با بیش از ۶۰۰ صفحه، در نشر نگاه منتشر کرد. این کتاب که بارها تجدید چاپ شده، گنجینه‌ای‌ست از عاشقانه‌ها، طبیعت‌دوستی، سیاست و مردم.
شیرکو بی‌کس، صدای زخم‌خورده‌ای بود که شعر را مرهم کرد. واژه را از زنجیر گشود، عشق را از سیاست جدا نکرد، و از غربت، وطنی ساخت بی‌مرز. او هنوز می‌خواند. نه در تبعید، که در هر زبانی که بخواهد جهان را دوباره معنا کند.
گزارش از اسرین نادری از اعضای مدرسه روزنامه‌نگاری فراتاب – دوره 16.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
