فراتاب: آفتاب هنوز کامل بالا نیامده که «کاک رسول»، ۵۸ ساله و میزبان گردشگران بومی، با دو کیسه خالی از خانه‌اش بیرون می‌زند. تا چند سال پیش، صدای آب و بوی خاک صبح‌گاهی همراه او بود. امروز اما نخستین صدایی که می‌شنود، خش‌خش پلاستیک‌هایی است که زیر پا له می‌شوند. «ثبت جهانی یعنی زندگی بهتر؟» زیر لب می‌گوید و خم می‌شود تا بطری آب معدنی را از میان سنگ‌ها بردارد. «بهتر برای کی؟» گردشگران با خنده از کوچه‌های پلکانی عکس می‌گیرند و می‌گویند: «چه بهشت پاکی!» اما کاک رسول فقط جواب می‌دهد: «بهشت بود!» و قدم‌هایش را تندتر برمی‌دارد.
افزایش گردشگر، افزایش بحران
ثبت جهانی هورامان در سال ۲۰۲۱، این منطقه را به‌عنوان «منظر فرهنگی کم‌نظیر جهان» به رسمیت شناخت؛ جایی که هزاران سال همزیستی انسان و طبیعت و معماری پلکانی هورامی‌ها ثبت شد. این عنوان اعتبار جهانی آورد، اما همزمان مسئولیت سنگینی برای حفاظت از فرهنگ بومی و محیط شکننده هورامان ایجاد کرد. در همین زمینه «واحد حیدری» به رسانه‌ها گفته بود: حدود ٨٠ درصد از گردشگران استان کرمانشاه راهی هورامان می‌شوند. این رشد اقتصادی چشمگیر، صدها اقامتگاه بوم‌گردی را فعال کرده و فرصت‌های جدیدی ایجاد کرده است، اما هزینه آن سنگین است. بە گفته نمایندە گروە زیست محیطی چاوگ در پاوه در سال ١٤٠٣، در حاشیە یکی از جادەهای گردشگری این شهرستان در طول ٢٠ کیلومتر بیش از ٢٥ تن زبالە جمع‌آوری شدە است، یعنی بیش از یک تن زباله در طول یک کیلومتر جاده هورامان.
زیرساخت‌هایی که همراه نشدند
در حالی که در مناطقی مشابه، مانند «کاپادوکیه» ترکیه طی سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری گسترده در مدیریت پسماند و کمپین‌های آموزشی، آلودگی را کنترل کرده‌اند، هورامان با زیرساخت‌هایی محدود و بودجه‌های ناکافی روبه‌رو است. تقریبا در تمام روستاها، با وجود افزایش چشمگیر گردشگران، هنوز محل دفن زباله و سیستم جمع‌آوری آن به‌روز نشده و همان ساختار سنتی گذشته پابرجاست، نتیجه این ناهماهنگی، فشار بیشتر بر طبیعت و اهالی است.
در بخشی از وب‌سایت «مرکز میراث جهانی» یونسکو، نام مناطق در فهرست میراث جهانی در خطر، ثبت شدە که هدف از این کار آگاهی‌رسانی به جامعه بین‌المللی درباره تهدیدهایی است که ارزش‌های برجستۀ جهانی یک میراث را به خطر می‌اندازند. همچنین در این وب‌سایت تأکید شده است که اگر شرایط و معیارهایی که یک اثر بر اساس آن‌ها در فهرست ثبت شده است از بین برود، کمیته میراث جهانی اختیار دارد که آن اثر را از فهرست میراث جهانی حذف کند.
جایی میان رونق و فرسودگی
ثبت جهانی هورامان فرصت تاریخی ایجاد کرده، اما در نبود برنامه‌ریزی بلندمدت، همان فرصتی که قرار بود زندگی بهتری برای بومیان بسازد، در حال فرسایش پایه‌های اقتصادی منطقه است؛ از تضعیف منابع آب تا کاهش کیفیت محیط برای گردشگر. کارشناسان خواستار سرمایه‌گذاری فوری در مدیریت پسماند، آموزش گردشگران و برنامه‌های حفاظتی هستند، پیش از آن‌که رونق امروز به بحران فردا تبدیل شود.
کوچه‌ای که هنوز نفس می‌کشد
باد عصرگاهی میان سنگ‌ها می‌پیچد. کاک رسول با کیسەای پر از بطری‌ها در کوچه بالا می‌رود. سایه‌اش روی دیوارهای قدیمی می‌لغزد؛ شبیه نگهبانی است که در سکوت از میراث نسل‌ها مراقبت می‌کند. «خانه را با دست می‌سازند» می‌گوید و آخرین لیوان پلاستیکی را در کیسه می‌اندازد، «اما با بی‌توجهی ویرانش می‌کنند» اگر مردم اینجا برای خاک خم نشوند، او باور دارد فردایی باقی نمی‌ماند تا کسی برای آن خم شود.
گزارش از پیام فتاحی فعال و پژوهشگر حوزه محیط زیست و از اعضای مدرسه روزنامه‌نگاری فراتاب – دوره 16.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.
