فراتاب: تاریخچەی شعر کُردی بە گاتاهای زردتشت و پس از آن، نخستین آثار مکتوب به قرن 4هجری بر می‌گردد، شعر کُردی در هر دورە دست‌خوش تغییراتی بوده که سبب بوجود آمدن چندین مکتب شعری و دوران طلایی آن مکتب شده است.
تاریخچه‌ی اشعار کُردی با گاتاهای زردتشت شروع و پس از آن، نخستین آثار مکتوب به قرن 4 هجری به اشعار بابا طاهر همدانی (متولد 1000م) بر می‌گردد، همچنین شیخ احمد نشانی ملقب به ملای جزیری در جزیره‌ی ابن عمر ترکیه، (1566م -و1640)، از اولین شاعران کُرد با آثار مکتوب می‌باشند. در این بین زبان اشعار کُردی در هر دوره‌ای از تاریخ یک مکتب مجزا بوجود آورده،که هر کدام دارای اهمیت و دوران طلایی خود می‌باشد، که به ترتیب تاریخ مکاتب مختلفی در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته‌اند:
زبان کُردی بادینی، ریشه‌ی تنومند شعر کُردی
مکتب بادینی، در این مکتب زبان غالب در آثار مکتوب، زبان کُردی بادینی است و از قرن 4 هجری شروع می‌شود از شاعران این دورە می‌توان به شیخ احمد نشانی ملقب بە ملای جزیری (1566م- 1640) در جزیره ی ابن عمر در ترکیه و احمد خانی، در دغو بایزید ترکیه اشاره کرد.
مکتب اورامی با مولوی
مکتب اورامی در سده‌ی 7 تا 10 هجری، که زبان کُردی اورامی در اوج بوده و از شعرای آن زمان می‌توان به سید عبدالرحیم ملاسعید معدومی ملقب به مولوی تاوگوزی (1806-1882)، میرزا عبدالقادر پاوه‌ای و جهان آرا خانم پاوه ای و... اشاره کرد.
افشاریه و شاعران مکتب خانا قبادی
در دوره‌ی زندیه و افشاریه زبان کُردی (کلهری کرمانشاهی) رایج بوده که به نام مکتب خانا قبادی نیز مشهور است، خانا قبادی (1700 _ 1759) در جوانرود ایران و به زبان‌های کُردی، فارسی، عربی و ترکی تسلط داشت، از دیگر شاعران این دوره می‌توان ملا پریشان، درویش علی کرندی، الماس خان کنوله، سید یعقوب ماهیدشتی (1799 -1871)، شاکه و خان منصور را نام برد.
مکتب بابان پربارترین مکتب شعری
پس از شکست حکومت زندیه ادبیات کُردی حمایت حکومتی خود را از دست داد، اما در سلیمانیه (در اقلیم کردستان عراق فعلی) ابراهیم پاشا بابان، حکومت بابان را بنیانگذاری کرد و شاعرانی از جمله نالی، مستوره کردستانی (1805-1848)، محوی، کوردی، سالم، طاهر بگ، شیخ رضا و... در دامان این حکومت کُردی دورانی طلایی را رقم زدند، که به مکتب بابان معروف است.
بعد از شکست حکومت بابان و اردلان و شروع جنگ جهانی اول به دلیل حضور و ارتباط روسیه با منطقه مکریان، از میان‌دوآب گرفته تا ارومیه، سردشت، اشنویه و همچنین تا سقز و ایرانشاه (ایرانخواه) موقعیتی پیش آمد که شاعرانی دیگر مکتب بابان را ادامه دهند که در نتیجه قوی‌ترین و پربارترین مکتب شد. حریق، مصباح الدیوان ادب (1859-1916)، سید کامل امامی زنبیلی، حقیقی (1902م بوکان_1996م)، وفایی و ملا مارف کوکه‌ایی از جمله این شاعران هستند،
مخصوصا بعد از جنگ جهانی دوم و به دلیل تشکیل حکومت جمهوری کردستان در مهاباد و حمایت بی‌دریغ این حکومت، مکتب بابان غنی‌تر شد و شاعرانی از جمله هژار (1920-1991)، هیمن، خاله مین، هیدی، پیرمێرد، و حاجی قادر و... برگی زرین از اشعار کُردی را ورق زدند، که شاعران معاصر هم هنوز با این سبک شعر می‌سرایند.
نوگرایی در شعر کُردی با گوران
نوگرایی در شعر کُردی با شعر عبداله سلیمان متخلص به گوران (ت 1904م حلبچه-و 1962م سلیمانیە ) در اقلیم کردستان شروع شد، که هم‌زمان بود با نوگرایی در شعر فارسی در ایران توسط نیما یوشیج (1895 یوش -1960 شمیران) که هر دو شاعر هم گوران و هم نیما به زبان انگلیسی مسلط بودند و آشنایی آنها با اشعار انگلیسی سبب نوگرایی هم در شعر کُردی و هم در شعر فارسی شد. گوران غیر از زبان انگلیسی به زبان ترکی هم تسلط داشت و در ایران شاعرانی همچون سواره ایلخانی زاده (1927 - 1976) علی حسنیانی متخلص به هاوار، فاتح شیخ السلامی متخلص به چاوه، جلال ملکشاە و مارف آغایی، این نوگرایی را ادامە دادند سپس در کردستان عراق، این نوگرایی توسط لطیف هڵمت، عبداله پشیو، شیرکو بی‌کس (1940سلیمانیه -2013 استکهلم)، انور قادر... ادامە پیدا کرد کە تا حالا هم ادامە دارد.
هەر چەن مەواچان، فارسی شەکەرەن
کوردی جەلای من، بەس شیرین تەرەن
مەعلومەن ج دەور، دونیای بەد ئەندێش
هەر کەس دڵشادەن، وە زمانێ وێش
(خانا قوبادی)
نویسنده: منیرە عبدالەپور(سایه)
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
