فراتاب_ گروه علمی: گردشگری سلامت به مثابه بخشه مهمی از صنعت توریسم، عرصه اقتصادی مهمی است که کشورهای دارای توان خدمات رسانی در این حوزه، از آن جهت بهبود و توسعه وضعیت اقتصاد کشور و افزایش درآمد ناخالص ملی بهره می گیرند و همزمان از این طریق گامی در جهت بهبود کمی و کیفی شاخصهای ملی سلامت بر می دارند. ایران از جمله کشورهایی است که به دلیل برخورداری از قابلیتهای متعددی همچون؛ تنوع اقلیمی و آب هوایی، گذرگاهای مرزی فراوان و ظرفیت های پزشکی پیشرفته و نسبتاً ارزان می تواند در این صنعت نقش چشمگیری ایفا کند. اما داده ها و آمارهای موجود از وضعیتی کاملاً برعکس حکایت دارند و به علت برخی کاستی ها در مدریت حوزهی گردشگری و عدم بسترهای مناسب جهت توسعه آن، ایران نتوانسته در جغرافیای گردشگری سلامت جهان به موقعیتی متناسب با ظرفیت و توان پزشکی خویش دست یابد....
در گفتگوی ذیل وضعیت کنونی گردشگری سلامت در ایران و برنامه ها و راهکارهای موجود در این زمینه را در گفتگویی با دکتر سعید هاشم زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در میان گذاشته ایم.
بخش گردشگری سلامت در توسعه اقتصادی چه جایگاهی دارد و در کشور ایران چه نقشی می تواند ایفا کند؟
پیش از آنکه به صحبت در مورد بخش گردشگری سلامت ایران بپردازم ذکر توضیحاتی درباره ی این صنعت جهانی را لازم می دانم. در جهان کنونی گردشگری سلامت چهارمین صنعت پر سود جهان به شمار می رود، که میزان رشد آن نسبت به سایر صنعت ها چندین برابر است و درآمد سالیانه آن در جهان چهارصد میلیارد دلار با میزان رشد سالانه 20 تا 25 درصد برآورد شده است. کشورهای کاستاریکا و هند دو نمونه مشهود از کشورهای در حال توسعه هستند که علیرغم برخی مشکلات زیر ساختی، توانسته اند به خوبی از فرصت های گردشگری سلامت در سطح جهانی بهره بگیرند.
کاستاریکا کشوری است فاقد زیر ساخت های اقتصادی قوی، که با این وجود به طرز جدی حوزه ی گردشگری سلامت را در راس برنامه های خود قرار داده و از آن به عنوان بنیانی جهت توسعه ی اقتصادی کشور خود سود جسته، به گونه ای که از کشور پیشرفتهیی همچون ایالات متحده آمریکا به جذب گردشگران سلامت پرداخته است. در سطح داخلی کشور نیز گردشگری سلامت به عاملی جهت ارتقای شاخص های سلامت و بهبود وضعیت درمانی کشور یاری رسانده است.
در منطقه غرب آسیا هند نمونه ی موفق دیگری است که به گونهای چشمگیر از فرصت های عرصه ی گردشگری سلامت بهره گرفته است. جستجویی کوتاه دربارهی سطح رشد بخش بهداشت و پزشکی این کشور نزیک به سی سال پیش این حقیقت را آشکار می کند که هند تا چند ده قبل از جمله کشورهای عقب افتاده در زمینه ی سلامت و درمان بوده، اما امروزه کشوری در حال توسعه است که شاخص های حوزه ی بهداشت و درمان آن از ارتقای کمی و کیفی بسیار بالایی برخوردار گشته است که این پدیده به طور کاملاً مشهودی در سایه رشد و توسعه ی بخش گردشگری سلامت رخ داده است.
حال اگر به وضعیت بخش گردشگری سلامت ایران نگاهی بیندازیم، می بینیم که باوجود توجه به این عرصه در سال های گذشته، سهم ایران از این صنعت در سال 1396، تنها 102 میلیارد تومان بوده است، که در مقایسه با درآمد جهانی 400 میلیارد دلاری آن و ظرفیت ها و توان ایران جهت نقش آفرینی در این عرصه رقمِ ناچیزیست و بنابر امکانات و توانمندیهای فعلی کشور در عرصه سلامت از جمله تعداد و تخصص پزشکان ایرانی، تعداد بیمارستانها و مراکز درمانی تخصصی و فوق تخصصی و کادر و تجهیزات درمانی و پزشکی، امکان ارتقای این درآمد تا پنج برابر درآمد کنونی یعنی رقمی حدود 7 میلیارد دلار امکانپذیر است.
اما آنچه که به مانعی اساسی برای به فعلیت رساندن این ظرفیت بالقوه تبدیل شده است، عدم برنامه ریزی و ساماندهیِ مناسبِ زنجیره تامین حوزه گردشگری سلامت است. با توجه به این کاستی ها، در دو سال گذشته به عنوان یکی از نهادهای رسمی متولی بخش گردشگری سلامت، تلاش نموده ایم چندین برنامه و راهکار جهت ارتقای ایران به جایگاه واقعی خود در این عرصه را در دستور کار و فعالیت خود قرار دهیم.
ایران علیرغم دارابودن جایگاه دهم جهانی آب و هوایی، جایگاه پنجم در عرصه میراث فرهنگی و موقعیت قابل توجه در زمینه جاذبه های گردشگری، در سطح جهانی در رتبه 67 گردشگردی عمومی و رتبه 41 گردشگری سلامت قرار دارد، به نظر شما این وضعیت متاثر از چه عواملی است؟
انجمن جهانی گردشگری سلامت، 41 کشور را بعنوان مقاصد گردشگری سلامت تعین و رتبه بندی کرده است که ایران در جایگاه آخر یعنی 41 قرار دارد. علت اصلی این وضعیت چنانکه اشاره نمودم به عدم برنامه ریزی هدفمند و منسجم بر می گردد. من معتقدم که مشکل اساسی در نبود یک نقشه راه جهت مدیریت بخش گردشگری سلامت است به گونه ای که مسیر گردشگری سلامت کشور اساساً نامشخص بوده و معلوم نبود که گردشگری سلامت به سوی کدام مقصد و هدف در حرکت است.
براساس تحقیقات بعمل آمده، دومین مشکل به غیبت بخش مدیریتی تخصصی در این حوزه بر می گردد، یعنی افرادی به عنوان متصدی در این زمینه وارد شده اند که فاقد تخصص، توان و تجربه کافی هستند و تنها با هدف کسب سود فعالیت می کنند، در حالی که گردشگری سلامت در مقیاس جهانی آن، صنعتی کاملاً تخصصی و حرفه ای است و موفقیت در آن نیازمند دانش، تخصص و توان و تجربه منحصر به خود می باشد.
در کنار عوامل یاد شده می توان از چندین فاکتور تاثیرگذار دیگر از قبیل: فقدان شرکت های تخصصی تسهیلگر در این حوزه، خلاء قانونی جهت حمایت از شرکت ها و مراکز درمانی فعال در زمینه گردشگری سلامت، ناآشنایی مراکز درمانی با مراحل و فرآیند جذب بیماران، غیبت رسانه ها، فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و ... نام برد.
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان یکی از نهادهای رسمی متولی گردشگردی سلامت، چه برنامه و راهکارهایی برای خروج از وضعیت نامناسب کنونی گردشگری سلامت در دستور کار دارد؟
چنان که اشاره نمودم، فقدان برنامه ی منسجم بزرگترین مانع در این مسیر است و بی گمان برای خروج از آن باید بر این موضوع اساسی تمرکز کرد. لذا از سال 1393 برنامه هایی مانند، برنامه فعالسازی بخش بیماران خارجی (IPD) برای بیمارستان ها، در این راستا طرح و پیاده شدند که با وجود برخی کاستی ها، به نوبه ی خود موثر بودند و تجربه ی مثبتی را رقم زدند. اما این اقدامات کافی نبودند و ما تلاش کردیم تا در ادامه ی برنامه های ساماندهی حوزه گردشگری سلامت گامهای لازم دیگری را برداریم. در دو سال گذشته با ارزیابی شرایط، برنامه های دیگری را در دستور کار قرار دادیم. آخرین برنامه در این زمینه نیز تصویب آیین نامه تاسیس و فعالیت شرکت های تسهیل گر بود، که به مثابه اقدامی اساسی جهت تکمیل زنجیره تامین صنعت گردشگری سلامت امری ضروری بود. این پروژه و چندین برنامه مشابه از جمله کارهای صورت گرفته در این حوزه است.
با توجه به نوسانات ارزی و کاهش ارزش پول ملی در برابر ارزهای خارجی، گردشگری سلامت به عنوان یک صعنت ارز آور، در شرایط فعلی چه نقشی می تواند ایفا کند؟
بدون تردید کاهش نرخ ارز داخلی به مشکلی جدی برای اقتصاد کشور مبدل گشته و برای عموم مردم امری مشهود است. تجربه اغلب کشورها نشان می دهد که در چنین شرایط دشواری، بخش گردشگری میتواند به سهم خود راهکاری سریع و قابل اطمینان برای افزایش میزان درآمد ملی باشد و در حوزه گردشگری، بخش گردشگری سلامت، با توجه به اینکه هر گردشگر سلامت رقمی در حدود 5/3 تا 6 برابر یک گردشگر عادی هزینه دارد، اهمیت بیشتری دارد.
رسانه ها در ترویج بخش گردشگری سلامت چه جایگاهی دارند و در عرصه های معرفی، بازاریابی و تبلیغات چه نقشی می توانند ایفا کنند؟
برای پاسخ به این پرسش من توجهتان را به یک مقایسه ساده جلب می کنم، نقش رسانه های عمومی در زمینه گردشگری سلامت را در دو کشور هند و ترکیه با ایران مقایسه کنید! گرچه در ایران برخی محدودیتهای قانونی جهت تبلیغات و بازاریابی پزشکی وجود دارد، اما این بخش هم به عنوان یک صنعت مهم نیازمند توجه جدی و هدفمند در سطح رسانه ای می باشد، به ویژه در رسانه هایی که مخاطب خارجی دارند. شبکه های اجتماعی نیز بخش مغفول دیگری هستند که با توجه به اهمیتی که در فرایند اطلاع رسانی جوامع دارند، اگر به گونه ای موثر مورد استفاد قرار گیرند می توانند در معرفی و ترویج گردشگری سلامت کشور نقش مثبتی ایفا کنند.
شاخص های کمی و کیفی درمان و پزشکی ایران از قبیل، تجربه و تخصص پزشکان، امکانات و خدمات بیمارستانی، تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی و... جهت ارائه خدمات گردشگری سلامت براساس استاندارهای جهانی در چه سطحی قرار دارد؟
در زمینه تخصص و توان پزشکی، پزشکان ایرانی در تمامی عرصه ها دارای تجربه و تبحر کافی هستند و در اکثر تخصصهای پزشکی و درمانی، پزشکان ایران در سطح جهانی شناخته شده هستند. از منظر تجهیزات و امکانات پزشکی و آزمایشگاهی نیز، اغلب مراکز درمانی و بیمارستانی ایران از آخرین و با کیفیت ترین تکنولوژی های پزشکی جهان بهره مند هستند. نکته مهم و حائز اهمیت دیگر، اینکه ایران صاحب یک دانش پزشکی پیشرفته و مجرب است که پشتوانه یی قوی و زیربنایی برای بخش سلامت و درمان کشور محسوب می شود. کادر درمانی و پرستاری کشور نیز یک کادر کاملاً حرفه ای و آموزش دیده هستند که عاملی موثر در ارتقای کیفی سطح خدمات بهداشتی و درمانی بشمار می روند.
براساس آمارها و یافته ها، بیشترین تعداد گردشگران سلامت با چه اهداف درمانی و جهت درمان کدام بیماری ها وارد کشور می شوند؟
یافته ها حاکی از آنند که مراجعین بیماری های زنان، نازایی و باروری در رتبه نخست قرار دارند. گردشگران ابتلا به بیماریهای قلب و عروق، در رتبه دوم جای می گیرند و رتبه سوم مربوط به مراجعان جراحی و بیماری های چشم و جراحی های زیبایی می باشند، در مراتب بعدی نیز، بیماری هایی از قبیل: جراحی اورولوژی و سایر جراحی های عمومی قرار دارند. موارد یاد شده عمده خدمات پزشکی و درمانی می باشند که از سوی گردشگران سلامت بیشترین میزان تقاضا را دارند.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران چه نقشی در صنعت گردشگری سلامت دارد؟
بخش مهمی از زنجیره تامین گردشگری سلامت به حیطه وظایف و مسئولیت های سازمان میراث فرهنگی و گردشگری بر می گردد، که اغلب نیز مراحلی پایه و ضروری در تامین آسایش گردشگران بشمار می روند. مهمترین فاکتور در این زمینه بحث اسکان بیماران است، زیرا گردشگران سلامت و پزشکی به دلیل وضعیت جسمی و روحی حساس و رنجور، از لحاظ اسکان نیازمند تمهید شرایط خاص و ملاحظات ویژه می باشند.
حمل و نقل گردشگران سلامت، حلقه مهم دیگری از زنجیره تامین است که بایستی به جد مورد توجه قرار گیرد و شرایط کافی در این زمینه مهیا شود. لازم به ذکر است که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در این مورد گامهای مثمرثمری برداشته است و انتظار می رود در این راستا جهت تکمیل روند موجود اقدامات بیشتری به عمل آورد.
بهره گیری از ظرفیت های فضای مجازی و امکانات اینترنتی، در راستای نظم بخشی و سیستمی کردن مراحل مختلف گردشگری سلامت، امر مهم دیگریست که میزان بهره مندی از آن در گردشگری سلامت کشور بسیار ضعیف است در حالی که با بهره گرفتن از این فرصت بی نظیر می توان منظومه گردشگری سلامت کشور را از طریق سامانه اینترنتی هماهنگ و هوشمند، یکپارچه نمود به گونه ای که تمامی مراحل حمل و نقل، اسکان، انتخاب و ویزیت پزشک و مراکز درمانی و... از راه دور و با استفاده از اینترنت امکانپذیر باشد.
از مشکلات غالب گردشگران سلامت، عدم شفافیت و تعدد تعرفه های پزشکی و خدمات درمانی به ویژه هزینه های جراحی در کشور است، که به عاملی منفی در بازار گردشگری سلامت کشور بدل گشته. درباره حل این معضل آیا برنامه و راهکاری دارید؟
در نخستین اقدام جهت سامان بخشیدن به وضعیت تعرفه ها، جدولی مبنی بر نحوه قیمت گذاری خدمات پزشکی و درمانی به بیمارستان های خصوصی و دولتی ابلاغ شد و بیمارستان ها ملزم شدند که نرخ ها را به صورت مشخص و دقیق در سایت رسمی خود درج کنند، به طرزی که گردشگرانِ متقاضی دریافت این خدمات بتوانند قبل از ورود به فرایند درمان، از جزئیات و نرخ خدمات مطلع شوند و با رضایت کامل متقاضی دریافت خدمات گردند.
لازم به اشاره است که ورود و دخالت دلالان در این حوزه، چالش بزرگی است که با توجه به ارائه خدمات نامشخص و فاقد شناسنامه نابسامانی های وسیعی را رقم زده است، به ویژه وقتی این افراد در نرخ گذاری خدمات پزشکی نیز ورود پیدا می کنند و باعث تغییر در میزان تعرفه ها می شوند. در این مورد تمرکز اصلی ما بر تاسیس و فعال شدن شرکت های تسهیل گر قانونی و شناسنامه دار می باشد تا از آن طریق بتوان بر این نابسامانی ها غلبه کرد.
اقلیم کردستان عراق، یکی از بازارهای شناخته شده گردشگری سلامت ایران است، نظر شما درباره این بازار هدف چیست؟
کشور عراق با نزدیک به 1500 کیلومتر مرز مشترک، از همسایگان نزدیک و مهم کشور ما محسوب می شود، که این موقعیت جغرافیایی در کنار اشتراکات فرهنگی و اجتماعی مردمان دو کشور، عاملی اساسی برای قرابت ساکنان دو کشور می باشد. مردم اقلیم کردستان نیز به عنوان بخشی از کشور عراق از آشنایان دیرینه کشور ما محسوب می شوند. این اشتراکات عمیق در کنار نزدیکی دو دولت ایران و عراق می توانند به زیربنایی برای توسعه هر چه بیشتر روابط در بخش گردشگری سلامت تبدیل شوند. به ویژه وقتی که برخی موانع از قبیل پرداخت بهای ویزا برای تردد مسافران دو کشور از آغاز سال 1398 برداشته شده است و گردشگران سلامت و سایر بخش ها می توانند آسانتر به کشور همسایه سفر کنند. نزدیکی دو کشور و امکان سفر از اغلب گذرگاههای مرزی از شمال غرب تا جنوب از طریق انواع حمل و نقل زمینی، هوایی و بعضاً دریایی با امکانات شخصی و عمومی فرصت دیگری است که می تواند در این امر نقش مثبتی ایفا کند.
آقای دکتر هاشم زاده، از فرصتی که در اختیار پایگاه خبری و نشریه الکترونیک فراتاب قرار دادید، سپاسگزاریم.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است!
