فراتاب: سل یک بیماری عفونی واگیردار است که در اثر باکتری «مایکو باکتریوم توبرکلوزیس» ایجاد میشود و دارای قدمت تاریخی زیادی میباشد و همچنين به عنوان یکی از علل مهم مرگ و میر در تاریخ به هزارههای پیشین باز میگردد. در گذشته پزشکان نامداری در نوشتههای پزشکی خود نمای بالینی سل را توضیح دادهاند ولی عامل عفونی سل تا دهههای پایانی قرن نوزدهم میلادی همچنان ناشناخته ماند.
پیشینه تاریخی بیماری سل در جهان و ایران
در بررسیهای موسم به دیرین آسیب شناسی شواهد سل را در اسکلتهای «دوران نوسنگی» یافتهاند. در میانرودان که به بیش از ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مربوط میشود نام سل کنار چند بیماری دیگری دیده میشود و در یکی از لوحهای آن زمان شرحی از نمای بالینی بیمار مبتلا به سل آمده است که «بیمار به طور مداوم سرفه میکند، خلط او غلیظ و اغلب خونی است. دستهایش سرد و پاهایش گرم است و فعالیت قلب او مختل است.»
پزشکان ایرانی در دورههای اسلامی نیز از نشانههای اشکال مختلف بیماری سل آگاهی داشتند برای نمونه در سده نهم میلادی در فردوسالحکمت به سل پوستی و سل غدد لنفاوی گردن اشاره کرده است.
ابوبکر محمد زکریای رازی که در سالهای ۸۵۵ تا ۱۹۲۵ میلادی زندگی کرده است، در «الحاوی» حال بیماری را شرح داده که خلط خونی داشته و احتمالا مبتلا به سل ریوی بوده است. هپچنین در سدهی ۵ و ۶ هجری «اسماعیل جرجانی» در کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» به مسری بودن بیماری سل اشاره کرده است.
مبارزه جهانی علیه سل
برخلاف تلاشهایی که در زمینه مبارزه با بیماری سل از گذشتههای دور انجام شده بود اما این تلاشها تا سدهی نوزدهم میلادی موفقیتآمیز نبود و در سده نوزدهم هنوز بیماری سل در اروپا، آمریکا و سایر کشورها شایع بود و بدلیل نبود داروهای ضد سل تنها راهحل برای مراقب از مبتلایان برپایی آسایشگاه بود که اولین آسایشگاه در پایان سدهی نوزدهم میلادی در آمریکا تأسیس شده بود.
یافتن عامل سل
عامل عفونی سل تا دهههای پایانی قرن نوزدهم میلادی ناشناخته ماند تا سرانجام «روبرت کُخ» ،پزشک و دانشمند آلمانی، در سال ۱۸۸۲ میلادی باسیل مولد سل را جدا کرد و در گردهمایی «انجمن فیزیولوژی برلین» در ۲۴ مارس ۱۸۸۲ میلادی آن را تشریح کرد.
ساخت واکسن و داروی ضد سل
پیشرفت بزرگ دیگر، در زمینه مبارزه با سل، ساخت واکسن ضد سل توسط دو میکروبشناس فرانسوی به نامهای «آلبر کاملت» و «کامیل گرن» بوده است که برای اولین بار در سال ۱۹۲۱ میلادی در انسان بکار رفت و تا سال ۱۹۶۲ میلادی هزاران کودک در ۴۶ کشور علیه سل مایهکوبی شدند و در بسیاری از کشورها اجباری اعلام گردید. همچنین در سال ۱۹۹۴ نخستین داروی ضد سل کشف شد.
مبارزه با بیماری سل در ایران
بیماری سل در دوران قاجار در ایران شایع بوده و در دههی ۱۹۲۰ میلادی یکی از عوامل مرگ و میر بهشمار میرفت. یکی از اقدامات ارزشمندی که در اواخر دوره قاجار انجام شده و در مهار بیماریهای شایع عفونی از جمله سل در ایران نقش مهمی داشته برپایی «انستيتو پاستور» ایران در سال ۱۹۲۱ میلادی بوده است.
پس از ورود مفاهیم نوین پزشکی به ایران، بهتدریج پزشکان به مبارزه با آن پرداختهاند یکی از این پزشکان پیشگام که سالها با سل مبارزه کرده دکتر «مسیح دانشوری» بود که متخصص بیماریهای ریوی و دانشآموخته اروپا بود. در همین زمینه «آسایشگاه شاهآباد تهران» در سال ۱۹۳۷ میلادی ساخته شد که نقش موثر داشته است.
در سال ۱۹۴۴ میلادی «انجمن مبارزه با سل و حمایت از مبتلایان» برپا شده و اهدافش حمایت از مبتلایان و آموزش روشهای پیشگیری از سل بوده. اما علیرغم همه این تلاشها تا اواسط قرن بیستم میلادی بیماری سل در ایران همچنان بیماری شایعی بود.
وضعیت فعلی سل در جهان
با گسترش فعالیتهای انستیتو پاستور در ایران در سال ۱۹۴۷ میلادی برای اولین بار واکسن ضد سل در ایران تولید گردید اما علیرغم پیروزیهای قابل توجه در سدههای نوزدهم و بیستم میلادی، مبارزه با بیماری سل هنوز ادامه دارد زیرا این بیماری هنوز در کشورهای در حال توسعه ریشهکن نشده است و از سال ۱۹۹۰ میلادی به بعد پیدایش عفونت ناشی از ویروس ایدز، سبب گسترش سل شده است و همچنین چالش دیگر در سالهای اخیر پیدایش مقاومت دارویی با باسیل سل است.
طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۸ میلادی ۱/۸ میلیون نفر در سطح جهان بدلیل بیماری سل مردهاند و در سال ۲۰۰۹ میلادی بیش از ۲ میلیارد نفر در جهان به باسیل سل آلوده شدهاند که ۱۰ درصد آنها دچار بیماری فعال شدهاند.
گزارش از عکاشه مومنی از اعضای کلاس آموزش روزنامهنگاری، نویسندگی و برندسازی فراتاب – دوره 15.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.