فراتاب: دف نوازی زنان در ایران نخستین بار در خانقاه های مذهبی کردستان بود که روی داد، این پادکست به بررسی تاریخچه ورود زنان به عرصه دف نوازی از خانقاه ها تا گروههای موسیقی میپردازد.
- پادکست صوتی
- نویسنده: سیدهدنیا شهیدی
- گوینده: سیدهدنیا شهیدی
- زمان: 6:18
برای شنیدن پادکست بروی تصویر کلیک کنید
متن پادکست
فراتاب: دف، سازی که در دوران پیش از اسلام در موسیقی ایرانی و کُردی حضور داشت. اما با ورود اسلام جهت بقای خود به خانقاهها و تکایای کردستان پناه میبرد و بیش از ۱۳ قرن همدم دراویش شده است. علیرغم اینکه با توجه به اسناد تاریخی اولین دفنواز جهان یک زن بوده است، زنان نقششان کمرنگتر از همیشه شد و اجازهی دفنوازی در خانقاه را تا مدتها نداشتند.
سنت و شریعت مخالف دفنوازی
در این بین برخی از تفاسیر از دستورات شریعت اسلام در دورههای مختلف مانع حضور زنان در تکایا و داشتن جلسات عرفانی بود. اما به مرور زمان و با توجه به پررنگتر شدن نقش زنان در فعالیتهای اجتماعی، مشایخ و رهبران طریقت لازم دانستند که جلساتی را با توجه به قوانین شریعت و آییننامه ی طریقتی تشکیل دهند.
به رسمیت شناختن زنان در دفنوازی
نخستین بار شیخ محمد هادی هاشمی در سال ۱۳۴۴ در خانقاه سنندج جلسات زنان اهل طریقت قادریهی هاشمی سولهای تحت رهبری خلفای زن را دایر نمود و آموزشهای برنامهی ذکر قیام و قعود (تهلیله) دایر گردید. در این زمینه زنان اهل طریقت از طرف مرشد ملزم به شرکت در جلسات ذکر و تهلیله شدند و دفزنی و مداحی زنانه در مجلس ذکر که فقط زنان شرکت میکردند برقرار شد. امری که از آن زمان تا کنون در بیشتر خانقاههای پیرو شیخ هادی از جمله در شهرهای سنندج، سقز، بوکان، مهاباد، کامیاران، قروه، خانقاه مرکزی دولاب و شهر کرمانشاه ادامه دارد. همچنین این جریان در خانقاههای دیگر طریقتهای قادریه نیز ادامه دارد.
به پایان رسیدن بستنشینی دف در خانقاه
بدین صورت تعداد زنان دفنواز روزبهروز بیشتر میشد. اما این بست نشینی دف تا سال ۱۳۵۳ ادامه داشت تا این که به اهتمام استاد محمدرضا لطفی و با زحمات بیدریغ استاد بیژن کامکار این بست به پایان رسیده و در این سال پس از قرنها در اجراهای عمومی و در موسیقی غیرعرفانی شاهد حضور دفنوازان زن هستیم.
اولین حضور دفنوازان زن در خانقاههای کرمانشاه
بعد از وقوع انقلاب جلسات ذکر مذهبی-عرفانی در کرمانشاه توسط افراد مختلفی برپا بود در همین جلسات بعضا از دف هم به عنوان سازی عرفانی و آئینی استفاده میشد و کمکم شاهد هستیم علاوه بر مردان، برای نخستین بار در این جلسات بود که زنان نیز به دفنوازی روی آوردند از جمله میتوان به تلاشهای سیدحسن هاشمی و همسرش سیدهفریده هاشمی در ابتدای دهه 1360 اشاره کرد. در همین زمینه روزهای جمعه جلسه ذکر با دف برای مردان و روزهای سهشنبه همین جلسه برای زنان اهل طریقت قادری سولهای برقرار شد.
حضور پررنگتر زنان در دفنوازی در چند سال اخیر
اما سالها طول کشید که زنان دفنواز نیز از خانقاه بیرون بیایند و در اجراهای موسیقی همراه شوند. در حال حاضر زنان دفنواز و موفق در سراسر ایران به نوازندگی این ساز پرداخته و در کنار مردان نقشی تاثیر گذار در موسیقی سنتی و عرفانی داشتهاند. از نوازندگان زن بنام این ساز در سالهای اخیر میتوان به هانا کامکار، عسل ملکزاده، نگار اعزازی و بسیاری دیگر که در شهرستانها فعالیت میکنند اشاره کرد.
گزارش از سیده دنیا شهیدی
عکس: کیوان فیروزی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است