فراتاب: طی روزهای اخیر منطقه هورامان به عنوان 26مین منظر فرهنگی از ایران به ثبت جهانی توسط یونسکو رسید، رویدادی بزرگ و قابل تامل که اگر به دید یک فرصت بدان نگریست می‌تواند زمینه تحول اقتصادی، فرهنگی و سیاسی -اجتماعی قابل توجهی در منطقه فراهم سازد. منطقه هورامان در میان سه استان کرمانشاه و کردستان در ایران و حلبچه در اقلیم کردستان قرار گرفته است. مقاله آماری پیش رو توسط دکتر فاطمی در خصوص بررسی جامعه آماری و اقتصادی منطقه هورامان در استان کرمانشاه است، که در ادامه خواهد آمد:

چهار شهرستان پاوه، روانسر، جوانرود و ثلاث باباجانی، که به اصطلاح و البته به اشتباه اورامانات خوانده میشود، از نظر جغرافیایی منطقه ای عمدتا کوهستانی است که در شمال غرب استان کرمانشاه قرار گرفته است. آنچه این چهار شهرستان را بهم پیوند داده، مذهب و لهجه کردی متفاوت آنها با سایر شهرستانهای استان کرمانشاه است. البته از سوی دیگر هرچهار سال یکبار و هنگام انتخابات مجلس شورای اسلامی به دلیل داشتن یک نماینده مشترک، این چهار شهرستان در تحلیل‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مجددا بهم پیوند می‌خورند.

تصویر شماره (1) موقعیت جغرافیایی چهار شهرستان منطقه اورامانات در استان کرمانشاه

جداول و نمودارهای زیر که همگی برگرفته از سالنامه آماری 1395 استان کرمانشاه است، سیمای بهتری از این منطقه ارائه می نماید:

الف) جمعیت: براساس نتایج جدول (1) منطقه اورامانات با جمعیتی نزدیک به 218 هزار نفر، حدود 11% از کل جمعیت استان کرمانشاه را تشکیل میدهد. در این میان شهرستانهای جوانرود، پاوه، روانسر و ثلاث باباجانی به ترتیب جمعیتی قرار دارند.

(نکته حائز اهمیت اینکه این نسبت جمعیتی را نمی توان ملاک جمعیت اوراماناتی های استان قلمداد نمود، زیرا جمعیت کثیری از آنها در طی سالیان گذشته به دلیل جنگ و مسائل اقتصادی، در شهر کرمانشاه ساکن شده اند و همچنین بخش عمده ای از جمعیت شهرستانهای سرپل ذهاب، دالاهو و قصرشیرین نیز دارای پیوندهای نژادی و مذهبی با مردم اورامانات می باشند.)

جمعیت شهری و روستایی اورامانات آبان 1395

یکی از شاخص‌های مهم در جمعیت شناسی، مهاجرت است. در جدول (2) می‌توان ملاحظه نمود که از مجموع مهاجران وارد شده به استان کرمانشاه 13% آنها سهم اورامانات بوده است، که این رقم از سهم جمعیتی آن بیشتر است. به زبان ساده تر می‌توان منطقه اورامانات را مهاجرپذیرتر از سایر شهرستان‌های استان کرمانشاه دانست. اگرچه باتوجه به مهاجرت‌های دهه‌های گذشته به دلیل جنگ و مسائل اقتصادی، این مساله می‌تواند ناشی از بازگشت مهاجرت ده‌های پیشین باشد.

مهاجران واردشده طي ٥ سال گذشته بر حسب شهرستان محل اقامت فعلي آبان ١٣٩٥

ب) کشاورزی و دامپروری: باتوجه به کوهستانی بودن منطقه و وجود مراتع زیاد، دامپروری در بیشتر مناطق اورامانات از گذشته بسیار دور شغل اصلی ساکنان این منطقه بوده است. البته در بخشهایی از شهرستان روانسر وجود دشتهای وسیع و آب فراوان کشاورزی مکانیزه را به جای دامپروری در سالیان اخیر به شغل اصلی مردم این مناطق تبدیل نموده است. داده های جدول (3) موید همین موضوع است. براساس داده های همین جدول و نمودار آن می توان دید که به ترتیب پرورش زنبور عسل، باغداری، پرورش ماهی، پرورش دامهای سنگین، زراعت و پرورش دامهای سبک در این منطقه بالاتر از سهم جمعیتی آن است. تنها در کشتهای گلخانه ای، کرم ابریشم و پرورش سنتی طیور که مستلزم امکانات و حمایتهای خاص است، نقش منطقه کمرنگ تر است.

جدول (3): بهره برداري هاي كشاورزي بر حسب نوع فعاليت: آبان ١٣٩٣

جدول چهارم وضعیت زمینهای زیر کشت زراعی و باغی منطقه به نسبت استان است. ملاحظه می شود که با وجود زمینهای آبی و دیم با مساحت نسبتا خوب بویژه در شهرستان روانسر اما در مجموع در کشت زراعی سهم منطقه کمتر از سهم جمعیتی آن است اما در زمینهای باغی بیش از نیمی از زمینهای بهره برداری شده استان در این منطقه قرار دارد. 

مساحت زمين بهره برداري هاي با زمين بر حسب نوع كشت آن: آبان ١٣٩٣ (بهره برداري – هكتار)

جدول (6) نشان دهنده ی وضعیت مناسب منطقه اگرچه با تفاوتهایی از نظر نوع دام دربین شهرستانهای منطقه در دامداری است. 

 بهره برداري هاي داراي انواع دام در روز آمارگيري و تعداد :آبان ١٣٩٣ ( رأس – نفر)

باتوجه به داده های این جدول درحالی که میزان سپرده های بانکی استان کرمانشاه به ازای هر نفر بطور متوسط 65 میلیون ریال بوده است، اما این میانگین سپرده در اورامانات 28 میلیون ریال، یعنی کمتر از نصف میانگین استان است. اگرچه در این بین پاوه ای ها به مراتب بیش از اهالی ثلاث باباجانی در بانکها سپرده دارند.ج) اقتصادی: ایراد اساسی سالنامه آماری استان کرمانشاه نبود آمارهای بخش صنعت به تفکیک شهرستانهاست به همین دلیل شاید بجز در بخش کشاورزی و دامپروری در سایر بخشهای اقتصادی نتوان اظهارنظر درستی در این مورد داشت. اما وجود آمارهای جدول (7) درخصوص حجم سپرده های بانکی در این چهار شهرستان و مقایسه آن با کل استان کرمانشاه و همچنین محاسبه نسبت جمعیتی آن ، نشان دهنده ی پایین بودن درآمد و به تبع آن پس اندازهای بانکی مردم اورامانات باشد. (البته این نتیجه گیری فارغ از بحث مسائل مذهبی ربا و تفاوتهای مذهبی این چهار شهرستان با کل استان است.)

میزان سپرده بانکی و جمعیت به تفکیک شهرستانهای منطقه اورامانات 1395

جدول (9): نرخ باسوادی زن و مرد به تکیک شهرستانهای منطقه اورامانات 1395د) باسوادی:

از نظر نرخ باسوادی بجز پاوه که در میان زنها و البته بویژه در میان مردها نرخ باسوادی بالاتری از میانگین استان دارند، اما سایر شهرستانهای اورامانات و بویژه ثلاث باباجانی در وضعیت مناسبی قرار ندارند. در جدول (8) جزئیات آمده است.

ارائه شاخصهای آماری اورامانات و مقایسه آن با سایر شهرستانهای استان کرمانشاه، نشان دهنده ی تفاوت عمده ای در بین شهرستانهای اورامانات از سویی و از سوی دیگر تفاوت آنها با سایر شهرستانهای استان کرمانشاه است. البته این آمارها و تحلیلهای ناشی از آنها می تواند به شناخت بهتر منطقه به منظور تصمیم سازی در یک نقشه توسعه ای برای این منطقه باشد. 

نویسنده: دکتر عادل فاطمی - عضو هیات علمی دانشگاه و فعال اجتماعی

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است