فراتاب – گروه بین الملل: در تاريخ 28 مارس 2017 شوراي استان كركوك با اكثريت آرا راي به برافراشتن رسمي پرچم كردستان در مراكز و ادارات دولتي اين استان داد. اين تصميم كه با هيجان و شور خاصي در ساختمان اداري شوراي كركوك انجام گرفت با بايكوت ليست هاي عربي و تركماني اين شورا مواجه گرديد.
برافراشته شدن پرچم كردستان در استان مناقشه برانگيز كركوك در اين مقطع زماني، اين سوال اساسي را مطرح مي نمايد كه چه عوامل و زمينه هايي موجب اقناع ليست برادري، بزرگترين ليست شوراي استان كركوك نموده است كه اين تصميم مهم و پيامدساز را اتخاذ نمايد؟ جهت پاسخ به اين سوال بررسي عوامل و زمينه هاي داخلي و خارجي این تصمیم در سطح منطقه و عراق را اجتناب آميز مي نمايد. قبل از اينكه به بررسي این عوامل پرداخته شود نيم نگاهي به مسئله كركوك و مناطق تحت المنازعه ميان دولت مركزي عراق و دولت منطقه اي كردستان در تببين واقعي موضوع كمك شاياني مي نمايد.
كردها به عنوان اكثريت ساكنان ولايت موصل عثماني و كردستان عراق امروزي، كركوك را همواره بخشي جدايي ناپذيراز اقليم كردستان عراق دانسته و در همان آغاز مبارزات خود در ربع اول قرن بيستم و در مواجهه با اشغالگران انگليسي و سپس حكومت هاي مختلف عراق، خواهان حق تعيين سرنوشت مناطق كردنشين شمال عراق كه شامل استان هاي سليمانيه، اربيل، كركوك و دهوك و همچنين مناطق كردنشين استان هاي نينوا (موصل)، دياله و صلاح الدين بوده اند و تاكنون نيز، اين حق را براي خود محفوظ دانسته و بارها از جانب مقامات دولت منطقه اي كردستان بر آن تأكيد شده است. در يك قرن گذشته مسئله كركوك همواره مذاكرات في مابين كردها و دولت مركزي عراق را در راستاي حل مسئله كرد تحت تاثير قرار داده و هر بار مسئله ي مناطق تحت المنازعه دو طرف را به رويارويي و جنگ كشانده است. قيام شيخ محمود برزنجي، مبارزات ملامصطفي بارزاني و بيانيه خودمختاري 11 مارس 1970، مذاكرات اتحاديه ميهني كردستان به رهبري جلال طالباني در سال 1984 و همچنين مذاكرات ماه چهارم 1991 ميان جبهه كردستاني و دولت بعث عراق به دليل معطل ماندن سرنوشت سياسي و اداري كركوك و مخالفت دولت مركزي عراق در الحاق آن به كردستان همواره روابط لرزان میان کردها و دولت مرکزی عراق را متاثر ساخته است.
استان کرکوک دارای ترکیبی متنوع از ملیت های گوناگون است که در این میان کردها و ترکمنها خود را از ساکنان اصیل این استان قلمداد می نمایند و هرکدام با ادله و مستندات تاریخی مدعی هویت کردی و ترکمانی برای این استان می باشند. جدول ذیل بطور اختصار ادعای هرکدام از ملیت های کرد و ترکمن را در ارتباط با هویت کرکوک نشان می دهد:
|
- تسلط و حكومت كردها بر منطقه از لحاظ تاريخي. - كردستاني بودن منطقه با توجه به سفرنامه هاي جغرافيدانان، مورخين و مستشرقين. - كردستاني بودن منطقه با استناد به انسكلوپيدياهاي جهاني و نقشه‌هاي معتبر. - اكثريت بودن كردها در استان كركوك با توجه به آمار رسمي سال 1957م. - اجراي سياست تعريب به هدف نابودي هويت كردي منطقه. - مبارزات دائمي و بدون انقطاع در راستاي الحاق كركوك به كردستان. - استناد به نتايج انتخابات شوراي استاني كركوك و پارلماني عراق در سال 2005 م. |
- استناد به سابقه فرهنگي و تمدني در شهر كركوك. - استناد به آمار 1957 كه در آن اكثريت شهر كركوك را تركمن‌ها تشكيل مي‌داده‌اند. - استناد به سابقه فعاليت‌هاي روزنامه نگاري و آموزش و پرورش. - سابقه فعاليت‌هاي تجاري و بارزگاني. - مخالفت با الحاق كركوك به كردستان در گذشته و حال. - عدم مشاركت در جلسات شوراي استاني كركوك بعد از انتخابات 2005 م. - عدم همراهي سياسي با كردها در سطح ملي و استاني. |
هویت وجایگاه کرکوک از منظر کردها وترکمن ها
مدل: از نگارنده
مناقشه کرکوک یکی از مهمترین رقابت های ژئوپولیتیکی میان ملیتی ساکن در یک کشور با دولت مرکزی آن می باشد. کردهای عراق همواره کرکوک را بخش جدایی ناپذیر کردستان قلمداد کرده و اهمیت بسیار زیادی برای آن استان قائل می باشند در مقابل دولت مرکزی عراق نیز با توجه به جایگاه ژئواکونومیک آن استان حاضر به پذیرش خواست کردها در الحاق کرکوک به کردستان نشده است. جدول ذیل اهمیت ژئوپولیتیکی کرکوک را از منظر دولت مرکزی عراق و دولت منطقه ای کردستان نشان می دهد.
|
از منظر دولت مركزي عراق |
از نظر دولت منطقه‌اي كردستان |
|
- اهميت استراتژيكي آن از بدو پيدايش كشور عراق تاكنون - واقع شدن مهمترين و بزرگترين ميادين نفتي عراق در كركوك - اهميت منطقه از لحاظ ژئواكونوميكي در سطح ملي كشور عراق - اهميت بازرگاني و مواصلاتي - اهميت منطقه از لحاظ توازن سياسي در ميان اقوام ساكن در عراق |
- اهميت منطقه از لحاظ سياسي و تاريخي - جايگاه ژئواكونوميكي در ارتقاي وزن ژئوپوليتيكي كردستان - افزايش وزن ژئوپوليتيكي كردستان از لحاظ جمعيت و مساحت - ارتقاي سياسي و كاهش وابستگي به دولت مركزي - ثبت قدرت دولت منطقه‌اي كردستان در سطح داخلي و منطقه‌اي |
اهميت ژئوپوليتيكي كركوك از منظر دولت مركزي عراق و دولت منطقه‌اي كردستان مدل: از نگارنده
بی گمان برافراشته شدن پرچم کردستان در استان کرکوک از جانب استاندار و شورای استانی، دارای زمینه هایی داخلی و خارجی است که در این قسمت به طور اختصار به بررسی این زمینه ها می پردازم:
الف: زمینه های داخلی برافراشته شدن پرچم اقلیم کردستان در کرکوک
- قانونی شدن مناقشه کرکوک و ارائه راهکار جهت تعیین سرنوشت این استان مطابق با ماده 140 قانون اساسی عراق.
ماده 140 قانون اساسی عراق راه حل برون رفت از مناقشه کرکوک و تعیین سرنوشت این استان را در چند مرحله تعیین نموده است که در صورت اجرای این ماده ی قانونی، حل مسئله کرکوک و دیگر مناطق تحت المنازعه بدون رویارویی و جنگ امکان پذیرمی باشد عدم تمایل دولت مرکزی عراق در اجرای این ماده ی قانونی، شورای استانی کرکوک را که اکثریت آن را کردها تشکیل می دهند وادار به برافراشتن پرچم کوردستان نمود که هدف از آن زیر فشار قرار دادن دولت مرکزی در راستای اجرای این ماده قانونی می باشد.
- قطع بودجه کردستان و سرد شدن روابط اقلیم و بغداد.
دوره ی دوم نخست وزیری نوری مالکی خاطره ی خوشایندی برای کردهای عراق در بر ندارد. در این دوره ی از حکومت مالکی، روابط اقلیم و بغداد به سردی گرائید و مالکی در اقدامی تلافی جویانه به صدور نفت از کردستان به ترکیه، بودجه کردستان را قطع نمود این اقدام همزمان با بروز پدیده داعش در عراق بود. قطع بودجه و هرینه های هنگفت جنگ با داعش و آوارگی میلیونی اتباع سوری و عراقی و رفتن بسیاری از آنها به اقلیم، زمینه ی مناسبی جهت طرح استقلال کردستان از عراق را فراهم نمود بدون شک استقلال کردستان بدون همراهی استان زرخیز کرکوک، وزن ژئوپولیتیکی کردستان را تنزل می دهد لذا احزاب کردی استارت استقلال خود را از کرکوک آغاز خواهند نمود.
- پدیده ی داعش و نقش موثر نیروهای پیشمرگه ی کردستان در محافظت از کرکوک.
در مثل است که «عدو سبب خیر گردد اگرخدا خواهد»، بدون شک ظهور داعش در عراق و سپس حمله آنها به کردستان و مقاومت کردها و نیروهای پیشمرگه ی کردستان و آغاز شکست هیمنه ی داعش از مناطق کردنشین، نام پیشمرگه ی کردستان را در جهان پرآوازه کرد. اقدام هوشیارانه ی نیروهای پیشمرگه ی در محافظت از کرکوک و کرکوکیان در غیاب و یا به عبارت دیگر فرار ارتش عراق از منطقه، اعتماد قاطبه ی مردم کرکوک از هر قوم و نژادی را برانگیخت و این مهم، زمینه ی مناسبی را جهت طرح مطالبات کردها در شورای استانی فراهم نمود.
- صدور نفت کرکوک از لوله انتقال نفت اقلیم کردستان به جیحان.
صدور بخش مهمی از نفت تولیدی استان کرکوک از مسیر انتقال نفت کردستان به جیحان و پرداخت ماهانه سهم پترو دلار از جانب اقلیم کردستان به استان کرکوک، زمینه ی بسیار مناسبی جهت مانوردهی کردها در موجه جلوه دادن دولت منطقه ای کردستان در استان کرکوک فراهم ساخته است.
- ایجاد گسل سنی مذهب میان دولت عمدتا شیعه بغداد و اقلیم کردستان.
واگذارشدن قدرت به شیعه ها بعد از سقوط رژیم صدام درسال 2003، بروز احساس به حاشیه راندگی از قدرت از جانب اهل سنت عراق و بروز اختلافات مذهبی و برخوردهای تبعی آن و همچنین همگراهی کشورهای عربی منطقه با اقلیت سنی عراق، زمینه ی دوری هرچه بیشترسنی های عرب از شیعیان عرب را فراهم ساخت. پدیده داعش و ویرانی مناطق سنی نشین عراق و عدم توجه دولت مرکزی عمدتا شیعه بغداد به مناطق سنی نشین، زمینه ی پدیدار شدن گسلی سنی مذهب در مناطق فی مابین بغداد و اربیل شده است. گرایش سنی های عرب به اربیل بعد از پناه داده شدن خیل عظیم آوارگان عرب در مناطق کردنشین، فشار کلیت اعراب عراق را در صورت استقلال کردستان و الحاق کرکوک به آن را خواهد کاست.
- آوارگی اعراب و مسیحیان و پناه داده شدن آنها درکرکوک و کردستان.
بدون شک آوارگی میلیونی هرجمعیتی در جهان واکنش های جهانی را برخواهد انگیخت. آوارگی اعراب مسلمان سنی و همچنین مسیحیان استان نینوا بعد از اشغال مناطق شان از جانب داعش و پناه دادن سخاوتمندانه آنها از جانب ملت کرد در اقلیم کردستان، واکنش های مثبت دولت های عرب منطقه و همچنین سازمان ملل و قدرت های جهانی را در پی داشت این اقدام کردها و آشنایی بیشتر افکار عمومی جهان با کرد و کردستان زمینه های خوبی در راستای طرح مطالبات تاریخی آنها را فراهم نموده است.
- مسئله ی همه پرسی استقلال کردستان عراق.
طرح همه پرسی استقلال کردستان از جانب مسعود بارزانی رئیس اقلیم، فضایی از امید به راهی از کشوری که فاقد علت وجودی است در میان کردها فراهم ساخته است. طرح استقلال کردستان که عمدتاً از جانب حزب دمکرات کردستان مطرح شده است زمینه ی رقابت حزبی میان حزب دمکرات و رقیب دیرینه اش اتحادیه میهنی کردستان به رهبری جلال طالبانی را فراهم ساخته است بی شک اعلام برافراشتگی رسمی پرچم کردستان درکرکوک که پایگاه سنتی اتحادیه میهنی می باشد به نوعی توازن قوا را در تبلیغاتی نمودن استقلال کردستان درپی خواهد داشت.
ب: زمینه های داخلی برافراشته شدن پرچم اقلیم کردستان در کرکوک
- بین الملی شدن مسئله کردهای عراق بعد از حمله ی داعش.
- نقش کردها در مقابله با تروریسم داعشی و همنوایی قدرت های جهانی با آنها.
- گسسترش روابط اقلیم کردستان با کشورهای عربی تاثیرگذار در اتحادیه عرب.
- نزدیکی اقلیم کردستان به ترکیه و زدوده شدن حساسیت های گذشته این کشور نسبت به کرکوک.
- روابط دیپلماتیک اقلیم کردستان با قدرت های جهانی و دریافت سیگنال هایی مبنی بر توافق ضمنی آنها درصورت اعلام استقلال کردستان.
بدون شک اعلام برافراشته شدن رسمی پرچم کردستان در استان کرکوک از جانب شورای استانی آن، با واکنش هایی از جانب اقلیت های ترکمان و عرب کرکوک و همچنین دولت مرکزی عراق مواجه خواهد شد در این میان هرکدام از دولت های بغداد و منطقه ای کردستان خود را آماده ی پیامدهای واکنش های احتمالی خواهند ساخت. درصورت بروز جنگ و رویارویی میان اقلیم و بغداد، بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای نیز به انحای مختلف درگیر خواهند شد لذا با این شرایط بهترین گزینه ی ممکن جهت حل بحران احتمالی، اجرایی نمودن ماده 140 قانون اساسی عراق با نظارت بین اللملی خواهد بود عملیاتی نمودن مرحله به مرحله ی این ماده قانونی، بروز هرگونه تنش میان کردهای کرکوک و اقلیم با دیگر اقلیتهای ساکن در استان کرکوک وهمچنین دولت مرکزی عراق را بطور چشم گیری کاهش خواهد داد.
نویسنده: محمود مبارک شاهی دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
