آلمان به عنوان پرجمعیت ترین کشور اروپا و بزرگترین اقتصاد قاره سبز، عنوان موتور اقتصاد اروپا به خود اختصاص داده است. از سوی دیگر موقعیت ژئوپلتیک و بازار بزرگ مصرفی ایران باعث شده که دو کشور از نظر اقتصادی روابط با ثباتی داشته باشند و دو کشور تلاش کرده‌اند که روابط اقتصادی خود را به دور از مسائل سیاسی گسترش دهند.
در حدود سه ماه پیش عباسعلی قصاعی رئیس هیات مدیره اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان در گفت و گویی که با عصر اقتصاد داشت اعلام کرد که صادرات آلمان به ایران در حدود 3 میلیارد یورو و صادرات ایران به آلمان بدون احتساب نفت و فرآورده‌های آن در حدود 300 میلیون است.
با این حال قصاعی در مورد تاثیر سیاست های رئیس جمهور آمریکا در روابط اقتصادی بین ایران و آلمان هشدار داد و گفت که سیاست‌های رئیس جمهور آمریکا و تاثیر آن در روابط اقتصادی بین دو کشور باعث شده شرکت های آلمانی در رابطه با ایران محتاط شوند. بعد از اینکه روز سه شنبه هفته گذشته دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا به طور رسمی خروج این کشور را از توافق برجام اعلام کرد، آلمان یکی از اولین کشورهایی بود که بر حمایت خود از توافق هسته ای تاکید کرد. اما به نظر می رسد مشکلاتی بر سر راه این کشور برای ادامه روابط اقتصادی خود با ایران وجود داشته باشد. دویچه وله در گزارشی به این موضوع پرداخته است.
واکنش فعالان اقتصادی آلمان به تصمیم ترامپ
واکنش سیاستمداران آلمان به اعلام تصمیم دونالد ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام بسیار واضح بود و اغلب آنها این اقدام رئیس جمهور ایالات متحده را یک "اشتباه جدی" خواندند. آلمان با این اقدام علاوه بر اینکه در برابر رئیس جمهور آمریکا قرار گرفته، درمقابل رئیس دفتر نمایندگی دیپلماتیک این کشور در برلین، ریچارد گرنل (Richard Grenell) که به تازگی کار خود را در این سمت آغاز کرده است نیز ایستاده است. سفیر آمریکا در برلین، اندکی پس از اظهارات ترامپ درباره خروج از برجام در یک پیام که در شبکه اجتماعی توئیترمنتشر کرد با لحنی آمرانه نوشت: «شرکت‌های آلمان فعال در ایران باید هر چه سریع‌تر فعالیت خود در آنجا را متوقف کنند.»
میشائیل توکوس(Michael Tockuss)) عضو هیئت مدیره اتاق بازرگانی آلمان و ایران هم بلافاصله به این اظهارات واکنش نشان داد و تصریح کرد که این در حیطه اختیارات سفیر آمریکا در برلین نیست که به شرکت‌های آلمانی دستور دهد یا آنها را تهدید کند.
براساس آمار اتاق بازرگانی در حال حاضر ۱۰ هزار شرکت آلمانی با ایران روابط تجاری دارند و حدود ۱۲۰ شرکت با پرسنل خود در ایران مشغول کار هستند. قطع همکاری و رها کردن کار برای هیچ یک از این شرکت‌ها گزینه قابل قبولی محسوب نمی‌شود.
اتحادیه اتاق‌های صنایع و بازرگانی آلمان از نگرانی جدی فعالان اقتصادی این کشور نسبت به تحریم‌های آمریکا خبر داده و می‌گوید تصمیم دونالد ترامپ "ضربه سختی" به اقتصاد آلمان وارد می‌کند. اتحادیه صنایع آلمان خروج آمریکا از برجام را تاسف‌برانگیز خوانده و انجمن سازندگان ماشین‌آلات و کارخانه‌های این کشور ابراز امیدواری کرده که جمهوری اسلامی به برجام پایبند بماند.
سه کشور اروپایی طرف توافق هسته‌ای با ایران (فرانسه، بریتانیا و آلمان) تاکید کرده‌اند که به رغم خروج آمریکا کماکان به برجام پایبند خواهند ماند.
آلمان به دنبال بازپس گیری سهم خود از بازار ایران
تا زمانی که تحریم‌های اتحادیه اروپا که به خاطر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال و با برجام تعلیق شدند، دوباره فعال نشوند شرکت‌های آلمانی امکان دارند به فعالیت قانونی خود با ایران ادامه دهند. با این همه این شرکت‌ها اگر با آمریکا نیز روابط تجاری داشته باشند باید نگران نقض تحریم‌های این کشور و عواقب آن باشند. این معضلی است که شماری از بانک‌های اروپایی پیش از امضای توافق هسته‌ای با آن روبرو بودند؛ در سال ۲۰۱۴ کومرتز بانک آلمان به دلیل نقض تحریم‌های آمریکا یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار جریمه شد و بانک پاریبا فرانسه حتی تا ۹ میلیارد دلار. به همین دلیل بانک‌ها و موسسه‌های مالی بین‌المللی پس از امضای توافق هسته‌ای و اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نیز از تامین مالی پروژه‌های مرتبط با ایران خودداری کرده و بسیار محتاط بوده‌اند.
تحریم‌های یک‌جانیه ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی استفاده از دلار در مناسبات تجاری با ایران و بهره‌گیری از سیستم "سوئیفت"، سامانه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی را مخاطره‌آمیز کرده است. بانک‌های کوچکتر آلمان مانند "اشپارکاسه" یا "فولکس بانک" برای تامین مالی پروژه‌ها در ایران با معضلات کمتری روبرو هستند اما منابع محدود این بانک‌ها امکان حمایت مالی از پروژه‌های کلان را نمی‌دهد. اتاق بازرگانی آلمان و ایران این واقعیت‌ها را یکی از علت‌های اصلی کندی رشد مورد انتظار روابط اقتصادی با ایران پس از امضای توافق هسته‌ای ارزیابی می‌کند. حجم مبادلات اقتصادی میان ایران و آلمان در سال گذشته میلادی سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون یورو بود که حدود یک سوم رقمی است که انتظار می‌رفت پس از برجام تحقق یابد.
میزان صادرات آلمان به ایران در سال گذشته سه میلیارد یورو و بیش از تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا بوده است. در سال‌های گذشته فاصله میزان مبادلات اقتصادی آلمان با ایران در قیاس با کشوری مانند چین بیشتر شده است. چین در سال‌های تحریم و پس از برجام موفق شده به بازیگر اصلی در روابط تجاری با ایران بدل شود و هم اکنون یک چهارم کالاهای وارداتی ایران چینی هستند.
سهم آلمان از تجارت خارجی ایران حدود شش درصد بیشتر نیست. کشورهایی مانند ترکیه و کره جنوبی از این تجارت سهم بیشتری دارند. درخواست اتاق بازرگانی آلمان و ایران از دولت آنگلا مرکل برای تضمین روابط تجاری با ایران، در نگاه کاخ سفید و سفیر آمریکا در برلین می‌تواند به عدم قاطعیت این اقتصاد صادرات‌محور و سودجو در برابر ایران تعبیر شود. اولاف شولتس، وزیر دارایی آلمان قصد دارد به زودی با مقام‌های دولت آمریکا دیدار و مذاکره کند. یکی از اهداف مهم این دیدار کاهش تاثیر منفی خروج آمریکا از برجام برای همه فعالان اقتصاد اروپا عنوان می‌شود. برخی از ناظران ابراز خوش‌بینی می‌کنند که با پایبندی سه کشور اروپایی به برجام و مسئولیت‌پذیری چین و روسیه در ادامه یافتن توافق هسته‌ای، پیامدهای خروج آمریکا برای شرکت‌های اروپایی چندان زیانبار نباشد.
امکان ادامه کار شرکت های آلمانی در ایران
پتر آلتمایر(Peter Altmaier) وزیر اقتصاد آلمان در یک مصاحبه رادیویی اعلام کرد که این کشور به لحاظ حقوقی نمی‌تواند به شرکت‌های آلمانی فعال در ایران در صورت اعمال تحریم‌های جدید کمک کند. هیچ راهی قانونی برای محافظت از شرکت‌های آلمانی در برابر تصمیمات دولت آمریکا وجود ندارد.
به گزارش دویچه وله، آنطور که آلتمایر اعلام کرده است زمینه‌های قانونی برای امکاناتی چون صندوق مالی دولتی برای جبران هزینه‌های احتمالی شرکت‌هایی که در ایران فعالیت می‌کنند، وجود ندارد.
وزیر اقتصاد آلمان تاکید کرد: «اگر ما بخواهیم هزینه شرکت‌ها را جبران کنیم، آنوقت برای بسیاری از کشورها انگیزه و جذابیت بوجود می‌آید که یک‌جانبه تحریم‌هایی را وضع کنند.» از سوی دیگر وزیر اقتصاد آلمان به همین خاطر درباره "برخی طرح‌های شتابزده در پشتیبانی از شرکت‌های آلمانی" هشدار داده است.
وزیر اقتصاد آلمان در ادامه افزود:" با هر شرکتی که نگران تاثیرات منفی اقدام آمریکاست رایزنی خواهیم کرد و مشاوره خواهیم داد. فعلا هیچ دلیلی برای تغییر در تضمین‌های صادراتی "بیمه هرمس" به ایران وجود ندارد." نمایندگان اقتصادی آلمان از درخواست آمریکا مبنی بر خروج فوری شرکت‌های آلمانی از ایران به شدت انتقاد کردند. آنها از دولت آلمان خواستند در این ارتباط به آنها کمک کند.
از طرف دیگر هم روزنامه "بیلد" هم گزارش داده که دولت آلمان ستادی مرکب از نمایندگان وزارتخانه‌های خارجه، اقتصاد و دارایی تشکیل داده است و براساس ارزیابی این ستاد، اکثر شرکت‌های آلمانی که با ایران معامله می‌کنند و یا در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند و به نظر می‌رسد که تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا قرار بگیرند، می‌توانند به فعالیت خود ادامه دهند. این روزنامه آلمانی نوشته است که به گفته دولت آمریکا، اقدامات تنبیهی برای قراردادهای جدیدی است که با ایران بسته خواهد شد. شرکت‌های خارجی که در حال حاضر یعنی پیش از اعمال تحریم‌های جدید آمریکا در ایران فعالیت داشته‌اند، سه تا شش ماه فرصت دارند که ایران را ترک کنند، در غیر این صورت، آنها از دسترسی به بازار ایالات متحده آمریکا محروم خواهند شد.
گفتنی است در یک نظر سنجی که توسط اتاق بازرگانی تجارت خارجی آلمان از ۵۱۰۰ شرکت آلمانی انجام داده، گفته می‌شود که شرکت‌های آلمانی به‌رغم وضعیت پیش آمده خوشبین هستند و در موقعیت اقتصادی بهتری قرار گرفته‌اند.
