فراتاب- گروه اقتصادی: ترکمنستان به عنوان یکی از جمهوری هایی که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به استقلال رسید همواره روابط پایداری را با ایران به عنوان همسایه قدرتمند جنوبی خود داشته است. اقتصاد این کشورنیز با توجه به این موضوع که ترکمنستان کشوری محصور در خشکی است برای ترانزیت کالا و خدمات وابستگی بسیاری به کشورهای همسایه خود از جمله ایران دارد.
اقتصاد ترکمنستان در سال های اخیر از روند رو به رشدی برخوردار بوده است و علیرغم اینکه این کشور یکی از منزوی ترین کشورهای جهان از نظر ورود اتباع خارجی به آن و جذب گردشگر و یکی از بسته ترین کشورها از نظر آزادی رسانه به شمار می آید توانسته با بهره گیری از جذب سرمایه گذاری خارجی صنایع خود را به خصوص در زمینه تولید فراورده های نفتی و گاز به عنوان کشوری پیشرو در منطقه خود را معرفی کند.
ترکمنستان دارای یکی از بزرگترین منابع گاز طبیعی در جهان است. این کشور مانند بیشترکشورهای دارای منابع طبیعی وابستگی زیادی به درآمد های حاصل از نفت و گاز دارد. اقتصاد این کشور بیشترین سهم از درآمدش را از صادرات نفت و گاز طبیعی به دست می‌آورد. سیاست دولت ترکمنستان نیز همواره بر ایجاد تنوع در اقتصاد و استفاده از درآمد حاصل از صنعت نفت و گاز برای توسعه زیرساخت‌های صنعتی و اقتصادی بخش‌های دیگر است.
بعد از جنگ ایران و عراق، ایران به عنوان کشوری که تلاش داشت زخم های جنگ 8 ساله را که باعث ضربات جبران ناپذیری به صنایع و اقتصاد شده بود را التیام بخشد تلاش کرد که بازسازی کشور را هرچه سریعتر آغاز کند. در همین دوران ترکمنستان نیز به عنوان کشوری تازه استقلال یافته به دنبال رهایی از وابستگی اقتصادی به روسیه و یافتن شرکای تجاری تازه بود. نیاز ایران به گاز و رسیدن به هدف گازرسانی به مناطق شمالی خود و نیاز ترکمنستان به منابع مالی جدید منجر به امضای قرارداد بین دو کشور شد. براساس این قرارداد، ترکمنستان متعهد شد برای مدت 25 سال، سالانه 8 میلیارد متر مکعب گاز با قیمت ثابت هر هزارمتر مکعب 42 دلار از طریق خطوط لوله به ایران صادر کند. کارهای مقدماتی این توافقنامه مانند اتصال خط لوله و ثبت بین‌المللی آن تا سال 1376 طول کشید.
سال 1385 برای اولین بار در طول این قرارداد طرف ترکمن اقدام به قطع صادرات گاز به ایران کرد و خواستار افزایش بهای پرداختی از سوی ایران شد. علیرغم مذاکراتی که دولت وقت در این زمینه با طرف ترکمن انجام داد در نهایت ایران پذیرفت که قیمت گاز خریداری شده را بر مبنای هر هزار مترمکعب 75 دلار به طرف ترکمن پرداخت کند و حجم گازی که از سال 2008 با قیمت جدید خریداری خواهد شد را سالانه 14 میلیارد مترمکعب تعیین کرد.
با وضع تحریم های مرتبط با برنامه هسته ای و پدیدار شدن آثار آن بر اقتصاد ایران که نتیجه آن کم شدن درآمدهای کشور بود باعث شد که ایران گاه و بی‌گاه در پرداخت هزینه های مربوط به واردات گاز تاخیر نشان دهد.از سویی دیگر کم شدن درآمد های دولت نیز باعث توقف و کندی پیشرفت پروژه های عظیمی مانند پارس جنوبی بود که نتیجه آن وابستگی هرچه بیشتر ایران به واردات گاز از ترکمنستان در زمستان شد. نپرداختن نتیجه آن ادعای ترکمنستان مبنی بر بدهی 2 میلیارد دلاری ایران به این کشور برای عقب افتادن پرداخت هزینه های واردات گاز بود.
در دولت یازدهم روند مذاکرات با ترکمنستان تغییر کرد. در روزهای منتهی به زمستان 1395، دولت ترکمنستان مجددا بحث مطالبات 86 و 87 را مطرح کرد و خواستار تعیین تکلیف قیمت گاز شد. تیم مذاکره کننده ایرانی که به همین منظور از سوی وزارت نفت ایران به عشق آباد رفته بود زمانی که پافشاری طرف مقابل بر خواسته‌های غیرمنطقی را دید، به دستور وزیر نفت مذاکرات را تَرک و عازم تهران شد. طرف ترکمن که شرایط را متفاوت از قبل دید، طی تماسی تلفنی با نمایندگان ایران، آنها را از راه فرودگاه به محله مذاکرات فراخواند و با شرایط ایران موافقت کرد. در اعلامی که 10 دی‌ماه 95 از سوی دوکشور انجام شد، قرارداد خرید گاز با شرایط قبلی به مدت 5 سال تمدید گردید اما تنها 48 ساعت پس از آن جریان گاز مجددا از سوی شمال قطع شد.
با توجه به اتفاقات پیش آمده و زیاده خواهی طرف ترکمن، به نظر می رسد که مسئولان وزارت نفت تلاش دارند که این رویه را که به دلیل سو مدیریت های گذشته اتفاق افتاده را پایان دهند. وزارت نفت با اجرای قطع گاز مصرف‌کننده‌های بزرگ مانند نیروگاه‌ها، در شمال کشور، تاکنون موفق به تأمین گاز خانگی سه استان شمالی شده است. به نظر می رسد که این اقدام، به طور موقت بتواند برای رفع نیاز های زمستان امسال مثمر ثمر باشد اما باید به این نکته اشاره کرد که با توجه ذخایر عظیم گازی در کشور، دولت چاره ای جز تسریع پروژه های مرتبط با صنعت گاز کشور ندارد ضمن اینکه به تدریج الگوی مصرف گاز خانگی به سوی تبدیل گاز به برق برای مصارف خانگی تبدیل شود.
محمد حسن گودرزی روزنامه نگار اقتصادی و عضو هیات تحریریه فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
