قدرت نرم حزب عدالت و توسعه در آسیای مرکزی و قفقاز | فراتاب
کد خبر: 4786
تاریخ انتشار: 11 آذر 1395 - 01:46
آرام حسن زاد

فراتاب گروه بین الملل: ترکیه از سال هاي ابتدایی دهه 90 سعی کرد همزمان با بروز علائم شکست ایدئولوژي کمونیست در منطقه آسیاي مرکزي و قفقاز، خود را به عنوان نماد یک کشور دموکراتیک غرب گرا و مدرن نشان دهد. در این راستا، تلاش زیادي براي ایجاد اتحادیه کشورهاي ترك زبان و ایجاد زبان مشترك ترکی نمود. گام هاي ابتدایی این روند، ایجاد مدارس آموزش زبان ترکی و تغییر الفباي سیرلیک به لاتین بود. این اقدامات در جمهوري آذربایجان با روي کارآمدن رئیس جمهور غرب گرا و ترك گرا، ابوالفضل ایلچی بیگ نیز به سرعت دنبال شده و گروه هاي مذهبی و رسانه هاي ترکیه اي در جمهوري آذربایجان شروع به فعالیت نمودند. در دوره حاکمیت نظامیان ناسیونالیست و ترك گراي ترکیه، چهر ه اي که ترکیه از خود نمایش می داد، چهره یک کشور سکولار و پیشرفته بود. دراین راستا ترکیه به ایجاد شبکه هایی به زبان ترکی در کشورهاي قفقاز اقدام کرد که با برنامه ها و فیلم هاي گوناگون، رویکردي سکولار و غیرمذهبی و همچنین ظاهري پیشرفته از ترکیه را به نمایش می گذاشتند.

اما از زمان روي کار آمدن حزب عدالت و توسعه، ترکیه سعی می کند خود را به عنوان یک کشور مسلمان که توانایی سازگاري با ارزشهاي غربی و مردم سالاري لیبرال را دارد نشان دهد. لذا این حزب تلاش می کند از جریان هاي مذهبی که از زمان فروپاشی شوروي در آذربایجان فعالیت می‌کردند حمایت کند. نمونه این امر در حمایت هاي دولت ترکیه از جنبش نورچی[1] قابل مشاهده است. اما برخلاف موفقیت در جمهوري آذربایجان، حزب عدالت و توسعه نتوانسته در گرجستان پایگاه محکمی از لحاظ قدرت نرم به دست آورد و عمده موفقیت خود را در این کشور در حوزه اقتصاد رقم زده است. با این وجود، ترکیه تلاش هایی را براي ایجاد ارتباط با آذربایجانی هاي گرجستان انجام داده و در بین نهادهاي مذهبی آنها داراي نفوذ است.

در رابطه با ارمنستان نیز باید توجه داشت که تنش هاي تاریخی ارامنه با ترك ها در این منطقه، ادعاهاي ارضی ارامنه نسبت به ترکیه و مناطق اشغالی قره باغ جمهوری آذربایجان و همچنین حمایت ترکیه از جمهوري آذربایجان، سبب شده است ارامنه، ترکیه را به عنوان یکی از دشمنان تاریخی خود تصور کنند. براي بهبود این مسئله، دولت عدالت و توسعه همزمان با انجام فعالیت هاي سیاسی در سطح رسمی براي بازگشایی مرزهاي دو کشور، سعی در شکل دادن به دیپلماسی مردمی و دانشگاهی بین دو طرف نمود تا از این طریق ذهنیت افکار عمومی دو طرف را نسبت به یکدیگر تعدیل نماید. به عنوان مثال، در سالگرد امضاي پروتکل عادي سازي روابط ترکیه و ارمنستان، نهادهاي غیردولتی و مردمی دو کشور تحت عنوان «دیالوگ آنی» به مذاکرات خود ادامه داده و براي برقراري ارتباط و آشنایی نزدیک دو جامعه تلاش کردند. 170 انجمن مدنی ترکیه و ارمنستان در ایروان این نشست مشترك را برگزار کردند. در این نشست، مسائلی نظیر فرهنگ و میراث مشترك، آموزش و تحقیقات، محیط زیست، حقوق بشر و مردم سالاري، رسانه هاي گروهی و روزنامه نگاري مورد بحث و بررسی قرارگرفت.

همچنین موضوع دیگري که در چهارچوب قدرت نرم حزب عدالت و توسعه در قفقاز می توان به آن اشاره نمود، دیپلماسی دینی این کشور در جمهوري آذربایجان است. فعالیت هاي مذهبی ترکیه در آذربایجان به دو شیوه دولتی و غیردولتی صورت می گیرد که در هر دو شیوه، این کشور تمایل دارد فعالیت هاي خود را به شکل قانونی و مطابق با قوانین و شرایط آذربایجان انجام دهد. این فعالیت ها تحت نظارت سازمان ریاست دینی وابسته به دولت ترکیه صورت می گیرد و شامل ساخت مساجدي است که با نهادهاي مذهبی جمهوري آذربایجان همکاري می کنند. ایجاد یک دانشکده الهیات در دانشگاه آذربایجان نیز از دیگر فعالیت هاي دولت ترکیه بوده است. همچنین چند مسجد دیگر توسط ترکیه در باکو و شهرهاي دیگر آذربایجان ساخته شده که امامان جماعت آنها از سوي ترکیه تعیین می شوند. این افراد معتقد به اسلام حنفی بوده و تحت تأثیر گرایش سکولار دولت ترکیه، موعظه هاي مبتنی بر مسائل اخلاقی، اجتماعی و اقتصادي ارائه می دهند و از بحث در مورد موضوعات سیاسی و مجادله اي اجتناب می کنند. علاوه بر این موارد، دولت عدالت و توسعه تحت نظارت سازمان ریاست امور دینی این کشور به دانشجویان علاقه مند به مطالعه امور دینی در ترکیه بورس تحصیلی اعطاء می کند. فعالیت سازمان هاي غیردولتی و مؤسسه هاي آموزشی خصوصی نیز شیوه دیگري است که جریان اسلام ترکیه اي را در آذربایجان توسعه میدهد. بزرگ ترین جنبش غیردولتی ترکیه اي در جمهوري آذربایجان، جنبش فتح الله گولن است که با نام «نورچی ها» نیز شناخته می شود. این جنبش توسط سعید نورچی در اوایل قرن بیستم پایه گذاري شد. بعد از مرگ او، یکی از شاگردانش به نام فتح الله گولن تلاش بیشتري جهت مدرن کردن جنبش انجام داد و توجه خود را بر آموزش علمی متمرکز کرد و پیروان خود را به تأسیس مدارس مدرن ترکیه اي در سراسر جهان ترغیب نمود. فعالیت هاي این جنبش در آذربایجان توسط «مؤسسات آموزشی مدرن» هدایت می شود، به طوري که هم اکنون ده ها دبیرستان، چندین مدرسه ابتدایی، ده مرکز پیش دانشگاهی و یک دانشگاه به نام دانشگاه قفقاز توسط این شرکت اداره می شود.

 

در یک جمع بندی کلی در ارتباط با سیاست های حزب عدالت و توسعه در قبال منطقه آسیای مرکزی و قفقاز می‌توان عنوان داشت که از زمان روي کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، این کشور در پی ایجاد تحولی جدي در سیاست خارجی خود برآمده است. پایه و اساس این تحول را نیز اندیشه هاي احمد داوود اوغلو شکل داده است. وي چهار اصل عمده را راهنماي سیاست خارجی ترکیه قرار داده است که عبارتند از: به صفر رساندن مشکلات با همسایگان، سیاست خارجی چندبعدي، یک زبان دیپلماتیک جدید و گذار به یک سیاست موزون. به طور عینی و در عرصه عمل این چهار اصل، خود به نحوي در قالب سه اقدام عملی تجلی یافته اند که عبارتند از: ایجاد توازن در روابط خارجی، گسترش روابط اقتصادي خارجی و فعال شدن دیپلماسی اقتصادي و همچنین استفاده چشمگیر از قدرت نرم. در حقیقت این سه بعد، جنبه هاي اصلی سیاست خارجی ترکیه را از سال 2002 تاکنون تشکیل داده اند که سیاست این کشور در رابطه با منطقه آسیای مرکزی و قفقاز نیز از این اصل مستثنا نیست. از جنبه ایجاد توازن در منطقه، با تغییر جهت گیري دولت ترکیه و پایان دوره یک جانبه گرایی معطوف به غرب در سیاست خارجی این کشور، دولت عدالت و توسعه تلاش کرده با کنش گران عمده حاضر در منطقه قفقاز شامل روسیه، آمریکا، اتحادیه اروپایی، ناتو و ایران وارد تعامل شده و همچنین تلاش داشته تا در حد توان، براي حل بحران ها و معضلات امنیتی منطقه و ایجاد یک چهارچوب امنیتی باثبات تلاش کند. در بعد اقتصادي، نه تنها مناسبات اقتصادي دولت ترکیه با دولت هاي این منطقه افزایش یافته بلکه با اصلاحات سیاسی انجام شده در سال هاي اخیر و قدرت گیري بخش خصوصی، این بخش توانسته حضور خود در اقتصاد منطقه قفقاز را روز به روز افزایش دهد.

علاوه بر این، همکاري هاي زیربنایی و سرمایه گذاري در امور زیرساختی منطقه به ویژه در بخش انرژي نیز از دیگر مواردي است که مورد توجه دولت مردان جدید ترکیه قرار گرفته است. در نهایت از جنبه استفاده از قدرت نرم نیز، ترکیه به مرور از اندیشه هاي آرمان گرایانه پانترکیسم که در سالهاي ابتدایی پس از فروپاشی شوروي در پی آن بود فاصله گرفته و توجه خود را بیشتر به دیپلماسی عمومی و فعالیت هاي آموزشی در کشورهاي منطقه معطوف کرده است که دیپلماسی دینی این کشور در جمهوري آذربایجان و همچنین فعالیت سازمانهاي غیردولتی و مؤسسه هاي آموزشی خصوصی، جنبه هایی از فعالیت ترکیه در این بخش است. در مجموع می توان گفت که ترکیه از زمان روي کار آمدن حزب عدالت و توسعه، با بهره گیري از یک سیاست خارجی منسجم و مشخص و حاکم کردن دیدگاهی عمل گرایانه بر سیاست خارجی، توانسته تعاملات خود با کشورهاي منطقه قفقاز و همچنین حضور و نفوذش را در این منطقه افزایش دهد. بنابراین در درجه اول باید توجه کرد که سیاست خارجی ترکیه در دوران حزب عدالت و توسعه در قبال منطقه آسیای مرکزی و قفقاز کاملاً در چارچوب اصول کلی سیاست خارجی این کشور بوده است. علاوه بر اینکه سیاست مذکور توانسته سبب بهبود جایگاه ترکیه در منطقه قفقاز شده و موجبات تأمین هرچه بیشتر منافع ملی این کشور را در منطقه مذکور فراهم کند. با بررسی موارد مطرح شده در بالا به صورت خلاصه می توان اذعان داشت که رویکرد حزب عدالت و توسعه در قبال منطقه آسیای مرکزی و قفقاز اقتصادی و فرهنگی است.

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

 

[1] - جنبش نورچی طرفداران فتح الله گولن (شخصیت معنوی حزب عدالت و توسعه در گذشته) است.

نظرات
آخرین اخبار