این آمار تکان دهنده ظاهرا حاصل تحقیقات سال گذشته موسسه ای بین المللی به نام مارکت اوراکل است که بر مبنای آن اعلام شده در صورت ادامه روند پیشین، هر 10 سال یک بار میزان مصرف سوخت در ایران 2 برابر می‌شود اما این نرخ رشد در مقیاس جهانی یک تا 2 درصد بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفی جهان در حدود هر 40 سال یک بار 2 برابر می‌شود. یعنی رشد مصرف سوخت در ایران در مقایسه با میانگین جهانی 4 برابر بیشتر سوخت مصرف می‌کرده است. هم‌اکنون 3 درصد سوخت های فسیلی جهان در ایران و توسط تنها یک درصد جمعیت جهان مصرف می‌شود و هر ساله بیش از 38درصد از بودجه سالانه دولت ایران به یارانه بنزین و نفت و گاز اختصاص می‌یافت.
پایگاه خبری پیام نفت سال گذشته در گزارشی از قول مارکت اوراکل نوشت:گزارش‌های منتشر شده نشان می‌دهد که مصرف سرانه انرژی در ایران نسبت به کشورهای توسعه یافته نیز بیشتر بوده است. متوسط سالانه انرژی در ایران در حدود200 میلیون تن معادل نفت خام براورد می شد که با این مقدار مصرف در رتبه یازدهم جهان قرار داشت. آمریکا با مصرف 2 هزار و 300 میلیون تن معادل نفت خام در جای گاه نخست این جدول قرار گرفته و چین با 2 هزار میلیون تن معادل نفت خام در رتبه دوم است. ایران بعد از برزیل و ایتالیا در رتبه یازدهم و اسپانیا با مصرف سالانه 145میلیون تن انرژی در مقام چهاردهم قرار گرفته می گرفت. اگر مصرف سوخت کل کشورهای صنعتی را بر تعداد و خودروهای آنها تقسیم کنیم به ازای هر خودرو در اروپا روزانه 2 لیتر و در آمریکا 4 لیتر بنزین مصرف می‌شود اما اگر این ضرب و تقسیم ساده را درخصوص کشور ایران صورت می دادیم به رقم مصرفی 11 لیتر در روز برای هر خودرو دست می یافتیم.
باید به این نکته توجه داشت که مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با 225 میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یک میلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر کشور هند با یک‌میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت بود
در این میان مصرف بنزین در ایران نیز هرروز رکورد جدیدی را به خود می بیند و این در شرایطی است که بسیاری از طرح های اجرا شده در خصوص تامین، شاید موثر بوده اما در کنترل مصرف توفیق قابل توجهی بدست نیامده است.
در روز های اخیر نیز بالارفتن مصرف بنزین تقریبا به یکی از تیتر های مهم خبری بدل شده است و رسانه ها در این خصوص این روزها اخبار ومطالب بیشتری را منتشر می کنند.در عین حال بسیاری بر این باورند که پیش کشیدن موضوع افزایش مصرف قرار است به نوعی به محل جدید انتقاد از مدیریت کلان نفتی کشور تبدیل شود و از این رهگذر ،عملکرد یکی از موفق ترین وزارتخانه های دولت زیر تیغ نقد مخالفان روحانی قرار گیرد.چرا که افزایش مصرف سوخت در تابستان هرسال امری عادی تلقی می شود اما پرداختن بیش از حد به موضوع مصرف و طبعا واردات بنزین از خارج ، حالا می تواند محملی باشد بر کلید خوردن پروؤه های جدید مخالفت با زنگنه .
در عین حال برخی معتقدند بالا رفتن مصرف بنزین به خودی خود موضوع شگفت آور و درعین حال نگران کننده ای نیست چرا که منابع تولید داخلی این سوخت حیاتی می توانند در شرایط اضطرار مشکل را برطرف کنند.اما از یک نکته هرگز نباید غفلت کرد و باید به یاد داشت ،داشتن منابع تولید فلزوما توجیه گرادامه الگوی پرخطایی بنام مصرف بنزین در کشور ما نخواهد بود و مصرف بهینه این ماده سوختی باید به یکی از الویت های دستگاه های متولی و برنامه ریز تبدیل شود.بعضی هم معتقدند افزایش مصرف بنزین در کشور به دلیل تمکن مالی افزایش یافته مصرف کنندگان است و چون این رفاه نسبی تا حدودی حاصل شده میزان سفرهای خودرویی مردم نیز مزیدی برعلت مصرف بالاتر شده است.
شانا در این خصوص تحلیل می کند که باید به نکاتی مانند فصل تابستان و اوج سفرهای شهروندان،افزایش ناوگان خودرویی کشور،بهبود نسبی رفاه مردم، الگوی‌های مصرف سوخت، استقبال اندک رانندگان از CNG توجه کرد و علت را در میان این گزینه ها و یا مجموعه این بخش ها یافت.
گفته می شود فصل تعطیلات و آغاز موج مسافرت‌های تابستانی مردم گزینه ای است که به طور موقت سبب صعودی شدن آمار مصرف بنزین می‌شود و این موضوع در دیگر کشورهایی که فصل رانندگی دارند به طور معنی داری مشاهده می شود و در حقیقت در این فصل باک بنزین خودروها مملو از سوخت خواهد بود.
همچنین تاکید می شود که بر اساس آمارهای موجود، تولید خودرو در کشور نسبت به سال گذشته ۳۷ درصد رشد داشته است و از سوی دیگر واردات خودرو نیز نسبت به پارسال شاهد رشد ۲۱ درصدی بوده است، این در حالی است که با وجود افزایش بیش از یک میلیون دستگاه خودرو در کشور، خودروهای فرسوده متناسب با آن اسقاط نشده است و از این رو رشد خیره کننده مصرف بنزین ارتباط معناداری با کیفیت و کیمت ناوگان خودرویی کشور پیدا می‌کند.
از سویی گفته می شود بهبود نسبی وضع رفاهی مردم و رشد اقتصادی ۶ درصدی سبب افزایش تردد خودروهای شخصی بنزین سوز و رشد سفرهای درون و برون شهری و در نتیجه رشد مصرف بنزین شده است، اکنون اگر بخواهیم با رویکرد بهبود اوضاع اقتصادی شهروندان به این قضیه نگاه کنیم، به‌طور طبیعی نباید از این رشد مصرف چندان نگران و حتی به تعبیری می توان از آن به عنوان اتفاقی مثبت یاد کرد.
در عین حال برخی اعتقاد دارند افزایش مصرف بنزین در تابستان با الگوهای مصرف سوخت ارتباط تنگاتنگی دارد، به طور نمونه استفاده مداوم از کولر اتومبیل، بی توجهی نسبت به تنظیم به موقع موتور خودرو، تنظیم فشار باد لاستیک‌ها، بالانس چرخ‌ها، الگوی رانندگی مطمئن و کم خطر می تواند از دیگر دلایل افزایش مصرف بنزین به شمار می‌رود.
هر چند برای اصلاح الگوی مصرف سوخت، ترویج شیوه‌های مدیریت مصرف و فرهنگ سازی در این زمینه یک امر بطئی در عین حال کارآمد به شمار می‌رود، با این حال در برخی دوره‌ها استفاده از روش‌هایی مانند سهمیه بندی و مدیریت قیمت سوخت، در کند شدن روند رشد مصرف بنزین بی تاثیر نبوده است، اما به کارگیری این روش‌ها نیازمند دریافت مجوزهای قانونی از مجلس شورای اسلامی و اجماع نظر در سطح مدیریت کلان کشور است.
گزینه دیگری که به آن نیز می پردازند این است که استفاده از گاز طبیعی فشرده شده (CNG) به عنوان سوخت جایگزین از سال ۸۲ در دستور کار قرار گرفت و تاکنون حدود روزانه معادل ۲۰ میلیون لیتر بنزین با این سوخت پاک جایگزین شده است، اما توسعه نیافتن تکنولوژی خودروهای گازسوز با راندمان بالا از سوی خودروسازان سبب شده است تا مصرف CNG متناسب با جایگاههای عرضه سی ان جی افزایش نیابد، به گونه ای که شاهد هستیم ۵۰ درصد ظرفیت جایگاههای عرضه این سوخت خالی است.
در این میان موضوع اجرای مجدد طرح سهمیه بندی و بالا بردن قیمت سوخت توسط دولت نیز طی روزهای گذشته در رسانه ها انعکاس بیشتری پیدا می کند تا جاییکه نهایتا این مقوله توسط عباس کاظمی مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده های نفتی تکذیب می گردد چرا که وی معتقد است مشکلی در تامین بنزین و انواع سوخت وجود ندارد و توزیع سوخت در کشور به شکل مطلوبی در حال مدیریت است.
موضوع بنزین بحثی بود که بیژن زنگنه وزیر نفت هم در گفتگوی ویژه خبری یکشنبه به آن پرداخت. وی در این گفتوگو درباره افزایش مصرف بنزین در روزهای اخیر، با بیان این‌که «مصرف ترمز بریده است»، افزود: مصرف کنونی که حدود ۸۴ میلیون لیتر در روز است نسبت به سال گذشته، ۸,۵ درصد افزایش یافته که با توجه به اضافه شدن یک میلیون و ۳۵۰ هزار دستگاه خودرو و حدود ۷۰۰ هزار دستگاه موتوسیکلت در سال ۹۵ و اسقاط نشدن وسائل نقلیه مستهلک، این میزان مصرف غیرعادی به شمار نمیآید.
وی گفت: فعال شدن صنعت خودرو، تولید ثروت و بهتبع اشتغالزایی بیشتر باعث خوشحالی ماست؛ اما ناگزیر تبعاتی نیز مانند افزایش مصرف سوخت را به دنبال دارد.
زنگنه، احتمال تاثیرپذیری مصرف بنزین از حذف سهمیهبندی را رد کرد و ادامه داد: اگر کارت هم بود، باز خودروها به میزان درخواستی بنزین مصرف میکردند و آن موقع هم مانعی برای مصرف نداشتند.
این مدیر ارشد نفتی کشور به ثابت ماندن قیمت بنزین در دو سال اخیر نیز اشاره کرد و گفت: این علامت بدی است.
البته در این میان حملاتی که در باب واردات بنزین هر از چندی به دولت می شود نیز در این موضوع قابل اشاره است.برخی بر این باورند که سهم خواهی های بخش ها و جریان های مقتدر ، از وزارت نفت در خصوص واردات بنزین اهرم های فشار به تیم زنگنه را بیشتر تقویت می کند و به تعبیری انتقاد از واردات بنزین نیز محمل دیگری است برای تسلط یافتن افزون تر این جریانات بر سیاست ورزی های دولت روحانی. در تمام سال های گذشته در ایام تابستان مصرف بنزین به طور طبیعی بالا می رفت ، اما دستگاه های حاکیتی به این شدت مورد انتقاد قرار نمی گرفتند.اکنون با هربار اعلام آمار واردات بنزین ، سیلی از نقد ها هم به دولت شروع می شود که دقت نظر در آن می تواند بیانگر ریشه چرایی این انتقادات باشد.در حقیقت پیش کشیدن موضوع سهمیه بندی و افزایش قیمت بنزین در این میان می تواند قابل تامل باشد.حتی اگر بارها از سوی مقامات وزارت نفت تکذیب شود.
ایرنا هم چند روز پیش از قول معاون وزیر نفت در امور پخش و پالایش می نویسد:افزایش قیمت و سهمیه بندی بنزین به هیچ وجه گزینه ای مطرح برای دولت نخواهد بود و حتی درخواستی نیز از دولت از این بابت به عمل نیامده است.
کاظمی دلیل اصلی افزایش مصرف بنزین و سوخت را بهبود روند رشد اقتصادی کشور و رفاه بیشتر مردم می داند.
براین اساس دولتی های دست اندرکار معتقدند مشکلی در تامین بنزین مردم وجود ندارد که لازم باشد طرح سهمیه بندی مجددا از کشوی وزارت نفت بیرون آورده شود.
آمارها نشان می دهد به رغم تمام این گفته ها مصرف بنزین امسال افزایش قابل توجهی داشته به طور که میانگین مصرف امسال به روزانه ۷۹ میلیون لیتر رسیده است که نسبت به مدت مشابه پارسال رشد ۸,۵ درصدی را نشان می دهد که دلیل اصلی آن به افزایش تولید و استفاده از خودرو باز می گردد.
برخی از کارشناسان صنعت خودرو نیز معتقدند افزایش مصرف ارتباطی با حذف سهمیه بندی ندارد و تعدد بیشتر سفرها حین تابستان امسال از یک سو و تردد خودروهای پرمصرف تولیدی و وارداتی در داخل کشور به موج مصرف بالاتر دامن زده است.
علی خاکساری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس صنعت خودرو با اشاره به این‌که یک ارتباط کلی میان مصرف سوخت و تعداد خودروهای فعال در کشور وجود دارد، می گوید: یک جریان طبیعی در بخش عرضه و تقاضای بنزین وجود دارد، وقتی سفرهای تابستانی و تعداد خودروهای فعال در کشور افزایش می‌یابد به همان میزان نیز به مصرف بنزین افزوده می‌شود.
این کارشناس اضافه می کند: به طور معمول هرساله در تابستان با افزایش سفر و مسافرت با خودروی شخصی، مصرف بنزین در کشور با افزایش چشمگیری رو‌به‌رو می‌شود و این تقاضا تا شهریورماه تداوم داشته و از مهرماه با کاهش سفرهای برون شهری، مصرف بنزین نیز کاهش خواهد یافت.
خاکساری با بیان این‌که مرتبط دانستن افزایش مصرف بنزین با حذف سهمیه بندی اشتباه بزرگی است، تصریح می کند: در مقطعی سهمیه بندی بنزین انجام شد، اما هدف، آن نبود که مردم نتوانند از تعطیلات استفاده کنند، در واقع هدف بهینه کردن مصرف سوخت بود.
وی در انتقاد از افرادی که افزایش مصرف بنزین را با حذف سهمیه بندی مرتبط می‌دانند، عنوان کرد: افرادی که بحث افزایش مصرف بنزین را با حذف سهمیه بندی مرتبط می‌دانند، به طور عجولانه‌ای مقوله سهمیه بندی را به مصرف نکردن ارتباط می‌دهند.
این کارشناس صنعت خودرو به ارتباط تعداد خودروهای فعال و در حال تردد در کشور و مصرف سوخت آنها اشارهمی کند و می گوید :با افزایش خودروها ، آنهم خودروهایی که اساس پرمصرف هستند مصرف نیز افزایش خواهد یافت
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه می دهد : در کشوری همچون آمریکا حدود ۲۵۰ میلیون خودروی شخصی وجود دارد که این تعداد خودرو ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلیون لیتر در روز بنزین مصرف می‌کنند، در حالی که در ایران ۱۵ میلیون خودرو وجود دارد و رقمی حدود ۸۰ میلیون لیتر در روز بنزین مصرف می‌کنیم، این موضوع نشان می‌دهد که مصرف بنزین در ایران نسبت به آمریکا کمتر است، اما به نظر خودروهای پرمصرف و انحصاری سبب افزایش مصرف هستند، نه موضوع حذف سهمیه بندی بنزین.
در عین حال بهروز نعمتی سخنگوی هیئت رئیسه مجلس با اشاره به برخی اظهار نظرها مبنی بر سهمیه بندی بنزین برای کنترل مصرف، معتقد است مضرات سهمیه بندی بنزین بیش از فواید آن بود، سفرهای تابستانی یکی از دلایل بالا رفتن مصرف بنزین در کشور است.
نعمتی با بیان این‌که حذف سهمیه بندی بنزین و تک نرخی شدن آن هیچ ارتباطی به افزایش مصرف سوخت ندارد، اضافه می کند که مضرات سهمیه بندی بنزین بیش از فواید آن بود، زیرا بسیاری از افراد شاید نخواهند از میزان سهمیه‌ای که دولت برای آنها تعیین می‌کند استفاده کنند و برخی به دلیل نیاز به دنبال مصرف بیش از میزان سهمیه بندی هستند.
همچنین اسدالله قره خانی، سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، نیز همین اعتقاد را دارد.
وی می گوید: در سال‌های گذشته مصرف بنزین تا ۹۰ میلیون لیتر در روز نیز افزایش یافته بود، بنابراین در شرایط کنونی که اوج مسافرت‌ها بوده و مردم به سبب گرمای خاصی که در کشور ایجاد شده به مناطق کوهستانی سفر می‌کنند این افزایش مصرف سوخت ناشی از افزایش مسافرت‌ها طبیعی است.
قره خانی با بیان این‌که با پایان فصل تابستان و سفرهای تابستانی مصرف بنزین روند نزولی به خود می‌گیرد، تصریح کرد: با افتتاح فاز ۱ و ۲ پالایشگاه ستاره خلیج فارس به تولید بنزین کشور افزوده خواهد شد و مشکلی در این بخش نخواهیم داشت.
اما مانند همه مسئولان مملکتی که معتقدند قیمت حامل های انرژی واقعی نیست ، داود کشاورزیان رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای نیز معتقد است اگر قیمت بنزین قیمتی واقعی بود این چالش ها در حوزه حمل و نقل اینچنین لاینحل باقی نمی ماند.
یکی از چالش های بزرگ حمل ونقل جاده ای پایین بودن قیمت سوخت است و این سبب شده کامیون های قدیمی در هر 100 کیلومتر بیش از 60 لیتر سوخت مصرف کنند و رانندگان برای نوسازی کامیون های خود رغبتی نشان ندهند.
وی بیان کرد: قرار بود در برنامه پنجم توسعه قیمت سوخت واقعی شود و به فوب خلیج فارس برسد، اما سیاست های ضد تورمی دولت افزایش قیمت سوخت به خصوص گازوییل را اجازه نداد در حالی که ادامه این وضعیت به نفع کشور نیست و باید قیمت سوخت واقعی شود.
به هر رو این روزها بالارفتن مصرف بنزین و دیگر سوخت ها می تواند در عین حال فضایی برای مخالفان سیاست های وزارت نفت فراهم کند تا از این منظر امتیازگیری سیاسی این جناح ها نیز دوباره ادامه یابد. اما به نظر می رسد با استحکامی که در سیاست ورزی های زنگنه و تیم همراهش دیده می شود ، مخالفان این بار هم طرفی نخواهند بست.
