کد خبر: 2599
تاریخ انتشار: 14 تیر 1395 - 12:13
عارف بیژن
وزیر خارجه آمریکا معتقد است که توافق اخیر بین آنکارا و تل آویو از یکسو و نزدیکی اینان به اعراب از سوی دیگر برای استقرار نظم جدیدی منطقه ای با هدف مهار ایران شکل گرفته است

 فراتاب – گروه بین الملل: بعد از اظهار نظرهای مختلف و معاملات پشت پرده، بالاخره «بینالی ایلدریم» نخست وزیر ترکیه رسما توافق عادی‌ سازی و از سرگیری روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی را اعلام کرد. در این میان نتانیاهو نیز برای تصمیم گیری نهایی رفع تنش زدایی با این کشور کابینه امنیتی را تشکیل داد و در این جلسه ۷ نفر از اعضای کابینه امنیتی به این توافق رای مثبت دادند در حالیکه اعضای راستگرا از جمله «آویگدور لیبرمن» وزیر جنگ، «نفتالی بنت» وزیر آموزش و «آیلت شاکد» وزیر دادگستری رژیم صهیونیستی شدیدا با این توافق مخالفت کردند و رای منفی دادند. در این جلسه بر تبادل سفیر بین دو طرف و همکاری در چندین حوزه از جمله طرح تل آویو برای صادرات گاز به اروپا مورد توافق قرار گرفته است. اسرائیل و ترکیه، برای عادی سازی روابط دیپلماتیک خود پس از شش سال از حمله ی اسرائیل به یک ناوگان مرتبط با غزه که منجر به کشته شدن هشت ترکیه ای و یک شهروند آمریکایی گردید، به یک معامله دست یافتند. نخست وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو و نخست وزیر ترکیه بینالی یلدریم، اعلام کردند که این معامله/ قرارداد برای برقراری ارتباط دوباره بین این دو کشور شامل یک صندوق مالی جبران خسارت 20 میلیون دلاری برای خانواده های قربانیان ترکی، بازگشت احتمالی سفرای دو کشور و مذاکرات اولیه در خصوص امکان کشیدن خط لوله ی گاز طبیعی بود. بر اساس این قرارداد، ترکیه، به تمام ادعاهای کیفری و یا مدنی خود در برابر پرسنل نظامی اسرائیل و هم چنین دولت اسرائیل به دنبال حمله به ناوگان کمک های ترکیه به غزه پایان خواهد داد. نتانیاهو در یک کنفرانس مطبوعاتی در رم یعنی جایی که مقامات این توافق را طرح ریزی کردند، اعلام کرد، که محاصره ی نوار غزه بر جای خود باقی است لیکن ترکیه قادر به ارائه ی کمک های انسان دوستانه ار طریق بندر اشدود در اسرائیل خواهد بود.

 

ماه عسل روابط ترکیه-اسرائیل

اسرائیل و ترکیه، دو قدرت منطقه ای غیر عرب در خاورمیانه، به مدت طولانی همپیمانانی طبیعی در نظر گرفته شدند و برای چندین دهه، در جهت مقابله با نفوذ دشمنان مشترک خود با یکدیگر همکاری کرده اند. این رابطه، تحت ریاست جمهوری رجب طیب اردوغان، به عنوان نخست وزیر ادامه پیدا کرد نخست وزیری که سیاست از درگیری/یا تعامل با جهان عرب را که به بهای از دست دادن سایر متحدان ترکیه بود، دنبال کرد. این نکته قابل ذکر است که پیش نویس توافق قبلی با تقاضای ترکیه، مبنی بر این که اسرائیل دسترسی به نوار غزه را که از سال 2006 محاصره شده بود، باز کرده و در مقابل تقاضای اسرائیل مبنی بر این که دولت ترکیه دفاتر حماس در ترکیه را ببندد (ارتباط نزدیکی بین حماس و حزب عدالت و توسعه اردوغان وجود دارد)  به دلیل مخالفت درون ائتلاق راست گراها از دولت بنیامین نتانیاهو و مقامات اسرائیلی و همچنین اعتراض ها توسط اعضای حزب حاکم ترکیه از جمله خود اردوغان، رد شد.

برای اردوغان، شرایط ایجاد روابط حسنه با اسرائیل، به طور قابل توجهی پس از قطع ارتباط با روسیه و پشت کردن امریکا در درگیری های سوریه و تنش های منطقه ای که بیش از پیش حیثیت ترکیه را زیر سوال برد، قابل پیش بینی است. همچنین تمایل اردوغان برای نشان دادن خودش به عنوان حامی مردم فلسطین در جهان اسلام، به شدت چالش برانگیز شده است. بدین ترتیب ترکیه از تقاضای خود از اسرائیل مبنی بر برداشتن محاصره ی دریایی اسرائیل از نوار غزه چشم پوشی کرد. از سوی دیگر، اسرائیل نیز موافقت کرد که دفاتر حماس در ترکیه همچنان باز باشد، اما تحت قبول این تعهد از ترکیه، که آن ها تنها برای مقاصد سیاسی و نه در جهت هدایت یا تامین مالی عملیات تروریستی علیه اسرائیل، خدمت کنند.

در توافق اخیر آنکارا از تقاضای خود برای کمک مستقیم به فلسطینی ها چشم پوشی کرد و در مقابل تل آویو درخواستش برای بستن دفاتر حماس را پس گرفته است

رجب طیب اردوغان سال 2010 زمانی که حادثه کشتی ماوی مرمره اتفاق افتاد و در پی آن 10 نفر از افراد کمک کننده به نوار غزه کشته شدند، خود را با فلسطینی ها همراه کرد و با کارت فلسطینی‌ها بازی کرد تا دولت آنکارا را حامی مستضعفان نشان دهد. این مسأله باعث شد، حماس به ترکیه نزدیک‌تر شود. اما پس از حوادث سوریه، حزب عدالت و توسعه ترکیه رویه خود را تغییر داد و در حالی که رؤیای خلق دولت نوعثمانی و رهبری جهان اسلام را در سر می‌پروراند، کاملاً عملگرا برخورد کرد. در مسأله فلسطین برسر مناطق حائل و در سوریه هم به خاطر حمایت امریکا از کردها با واشنگتن دچار مشکل شد. از سوی دیگر، روابط این کشور با روسیه نیز به خاطر سرنگونی جنگنده روسی توسط نیروی هوایی ترکیه به سردی گرایید.(ترکیه وارد کننده گاز روسیه بود و به شدت به این منابع حیاتی نیاز دارد) روابط ترکیه با ایران، سوریه و عراق نیز همواره در نوسان بود  و به دلیل شکست های متوالی سیاست منطقه ای ترکیه که به موازات پیروزی های منطقه ای ایران حاصل شد اردوغان را بر آن داشته تا با اعلام نزدیکی به رژیم اسرائیل باعث تغییر و انحراف کانون توجه افکار عمومی شده و شکست های منطقه ای خود را پنهان نگه دارد. اردوغان در مقطعی توانست با انحراف افکار عمومی فلسطینی ها در داخل و خارج ترکیه محبوبیتی کسب کند و حتی به عنوان ناجی فلسطین مطرح شود، بدون اینکه هزینه ای کرده باشد. اظهارات وی در اجلاس داووس و ژست قدرتمند وی در حادثه کشتی مرمره موجب شد که برخی از مادران فلسطینی نام اردوغان را برای فرزندان خود انتخاب کنند.به گفته مقامات فلسطینی از سرگیری روابط دو کشور در نزدیکی به روز قدس برای فلسطینی ها خاطره بدی را رغم خواهد زد و اعتمادی که با اردوغان داشتند سلب خواهد شد و این مسئله امروز بار دیگر برای فسطینی ها ثابت کرد که ایران اسلامی تنها حامی واقعی مقاومت در منطقه است و نباید به اردوغان و امثال آن دل بست.

هم چنین سخنان اسحاق هرتزوگ رئیس حزب اتحاد صهیونیست نشان می‌دهد که این روابط تا چه میزان برای رژیم صهیونیستی دارای اهمیت راهبردی است. به نوشته روزنامه صهیونیستی «جروزالم پست»، هرتزوگ معتقد است اقدام برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک بین آنکارا و تل‌آویو اقدامی دیرهنگام بوده است، اگر دو سال پیش به چنین توافقی رخ می‌داد، بیشتر از اکنون رژیم صهیونیستی از آن بهره‌مند می‌شد و در هر صورت، روابط بین تل‌آویو و آنکارا باید در همه زمینه‌ها تقویت شود. هم‌چنین جان کری نیز در گفتگویی با هافینگتون پست می‌گوید به باور او ایجاد یک نظم امنیت جدید منطقه‌ ای برای مهار ایران آغازشده است و با ایجاد معماری امنیتی جدیدی برای منطقه، اسرائیل و کشورهای عربی عملاً هدف مشترکی دارند و آن اینکه نوعی مانع در مقابل اقدامات ایران داشته باشند. به نظر می‌رسد این طرح جدید معماری امنیتی ضد ایرانی، با پیوستن ترکیه به آن تکمیل خواهد شد.

 

روابط ترکیه و اسرائیل: یک نقطه ی پایین سیاسی و یک نقطه ی اوج اقتصادی

نکته ی جالب توجه در روابط این دو کشور، ادامه دادن برای تجارتی پر رونق بین دو کشور است که با وجود تنش های سیاسی، همچنان با سرعتی پر شتاب رو به رشد است. بدین ترتیب، به نظر می رسد، علاقه ای بین دو طرف برای جدا سازی حوزه ی اقتصادی از حوزه ی سیاسی در روابط آنها وجود دارد. تجارتی قوی، به منافع اقتصادی هر دو کشور خدمت کرده و در طول یک دوره ی بسیار ناپایدار و بی ثبات، رابطه ی این دو کشور را شناور نگه داشت. روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی هرچند پس از 6 سال به طور رسمی از روز یکشنبه هفته قبل از سرگرفته شد، اما واقعیت آن است که این روابط در این مدت نه تنها کاملاً قطع نشده بود، حتی مبادلات اقتصادی آنها 19 درصد هم رشد داشت و صادرات ترکیه به سرزمین‌های اشغالی به 2 میلیارد و 920 میلیون دلار رسیده بود، آنچه در این 6 سال در روابط آنکارا – تل آویو تغییر کرده و به تعبیری به سردی گراییده بود، روابط در بخش سیاسی و نظامی و طرح‌های گازی بود. با این وجود، یک قراداد گاز طبیعی بین اسرائیل و ترکیه که در گذشته به عنوان یک سناریویی محتمل در نظر گرفته می شد، به نظر می رسد در حال حاضر "روی میز " است. بدین ترتیب، پتانسیل انرژی این همکاری بین ترکیه و اسرائیل حول محور اکتشافات گاز طبیعی مدیترانه شرقی، ممکن است تنها در زمینه ی ایجاد روابط حسنه(باز از سر گیری روابط سیاسی بین این دو کشور) ممکن باشد.

جان کری در گفت و گو با هافینگتون پست: توافق آنکارا -تل آویو با همراهی برخی کشورهای عربی با هدف استقرار نوعی نظم منطقه ای جدید برای مهار ایران است.

از سوی دیگر می توان به روابط ترکیه و روسیه در این زمینه اشاره کرد که شاید سبب ساز گرایش ترکیه به اسرائیل گردید.ترکیه، اغلب گاز طبیعی خود را از روسیه وارد می کرد و دو طرف(یعنی روسیه و ترکیه) به مدتی طولانی در مذاکراتی مبنی بر گسترش این رابطه از طریق پیشنهاد ترکیه مبنی بر جریان خط لوله ی گاز طبیعی درگیر و مشغول شده بودند، خط لوله ای که گاز را به ترکیه و اروپا از زیر دریای سیاه، کانال زده و یا جهت دهی می کرد. اما در تاریخ 26 نوامبر، وزیر توسعه ی روسیه، (Alexi Ulyukayev) لغو این پروژه را اعلام کرد، که این امر، امواجی از شوک را در سراسر ترکیه به وجود آورد. این حرکت روسیه، نگرانی هایی را در میان رهبران ترکیه در رابطه با قابلیت اطمینان از گاز روسیه و جستجو بری منابع جایگزین در منطقه سبب گردید. این امر شاید دلیلی در جهت درخواست مذاکره با اسرائیل در مورد واردات گاز طبیعی در آینده برای ترکیه بود.

نتیجه

به هر حال، دو دولت ترکیه و اسرائیل به زودی، سفرای خود را تبادل خواهند کرد، اما خیلی زود است انتظار داشت، که با از سرگیری و آغاز مجدد روابط کامل دیپلماتیک اسرائیل و ترکیه یک بار دیگر، آنها متحدان استراتژیک نزدیک خواهند شد، همان گونه که یک بار متحد هم بودند. اما هنوز هم یک سوء ظنی طولانی مدت وجود دارد- مبنی بر اینکه تشکیلات امنیتی اسرائیل بسیار از روابط ایجاد شده در سال های اخیر بین وفاداران اردوغان در راس سرویس های اطلاعاتی ترکیه و مقامات ایرانی، بسیار محتاط هستند. در گذشته نیروهای مسلح دو کشور (ترکیه و اسرائیل) مانورهای مشترکی انجام دادند، چنانچه اسرائیل از قلمرو ترکیه در جهت نظارت و عملیات اطلاعاتی علیه سوریه و ایران استفاده می کرد. در طول شش سال گذشته، اسرائیل روابط خود را با دیگر کشورهای مدیترانه ی شرقی از جمله مصر، یونان و قبرس بهبود بخشید که این کشورها همگی عمیقا دیدگاهی خصمانه نسبت به ترکیه دارند.

در 6 سال اخیر روابط سیاسی آنکارا -تل آویو به نوعی قطع بود اما در حوزه اقتصادی شاهد رشد 19 درصدی مبادلات بین دو طرف بودیم.

به نظر می رسد رجب طیب اردوغان که به طور رسمی از ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه عذرخواهی کرد و خواستار برقراری دوباره روابط با این کشور شد کرامت شخصی و به نفع مردم خود اقدام کرده است. اگر چه ترکیه می تواند بعد از گاز روسیه(60 درصد واردات از آن کشور)، به اسرائیل و حتی گاز قطر پناه ببرد ولی در سیاست های منطقه ای به خصوص سوریه به دلیل امتناع آمریکایی که تمایل بیشتری به دشمنان کُردش دارد و با درخواستش برای قرار دادن شبه نظامیان حمایت مردمی کُرد سوریه در فهرست گروه های تروریستی مخالفت کرد  و رژیمی که مقدسات اسلامی و سرزمین های عربی را اشغال کرده و حقوق ملتی مسلمان را سلب کرده و تجاوز به این ملت و کشتن هزاران نفر از مردمش را متوقف نمی کند. روسیه گزینه بهتری برای بازگرداندن آبروی از دست رفته خود در منطقه باشد. نکته آخر اینکه موضوع فلسطین یک موضوع چندوجهی است و از سرگیری روابط بین ترکیه و اسرائیل موازنه منطقه ای را در کوتاه مدت تغییر خواهد داد و شاید در زمان کم این توافق بر نقش ایران در فلسطین تاثیرگذار باشد، اما در مجموع ابهام و پیچیدگی‌های مسئله فلسطین می‌طلبد که کشورهای مسلمان و کشورهای عربی و اسلامی همه نقش‌آفرینی کنند و به نظر نمی رسد با ورود ترکیه به مسئله فلسطین جای ایران خالی بماند

عارف بیژن کارشناسی ارشد رشته مطالعات منطقه ای گرایش آسیای مرکزی و قفقاز

نظرات
آخرین اخبار