فراتاب: با فروپاشی امپراتوری عثمانی و تشکیل کشور عراق، کُردها تاکنون مسیر پرفراز و فرودی را در چارچوب جغرافیای عراق طی کرده‌اند. تشکیل کشور عراق ماحصل توافقات پس از جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی و فاقد پیشینه تاریخی به عنوان یک دولت-ملت مستقل است. در واقع ساختاری کاملا تصنعی دارد و متشکل از سه گروه عمده کُردها در شمال، اعراب سنی در نواحی مرکزی و شیعیان در جنوب است، ترکمن‌ها، آشوری‌ها و  ارمنی‌ها از دیگر گروه‌های هویتی در عراق هستند. چندگانگی قومی _ مذهبی و فرهنگی و شکاف‌های اجتماعی دیگر نوعی از روابط همراه با سلطه فرادست را در این کشور خلق کرده است.

تشکیل حکومت پادشاهی

کنفرانس سن ریمو در آوریل 1920 عراق را تحت قیمومیت بریتانیا قرار داد و فیصل را پادشاه آن. این وضعیت تا سال 1932 ادامه داشت که در این سال به عنوان اولین کشور تحت قیمومیت به استقلال دست یافت.

 استقلال کشور و شروع حکومت نظامیان

اولین پیامد در شروع دوران استقلال کودتای بکر صدقی و پایان حکومت متعارف غیرنظامیان بر عراق و اشغال مجدد آن از سوی بریتانیا بود که این وضعیت تا سال 1941 ادامه داشت.

کودتای افسران ناصری

در 14 ژوئیه 1958 کودتای عبدالکریم قاسم و عبدالسلام عارف از افسران طرفدار وحدت اعراب به سرانجام رسید و فضای باز سیاسی در کشور ایجاد شد از جمله بازگشت ملامصطفی بارزانی‌ و یارانش از اتحاد جماهیر شوروی.

کودتای 14 رمضان و ورود حزب بعث به صحنه سیاسی عراق

کودتای 14 رمضان 1963 که حزب بعث طراحی و انجام داد پس از دو روز درگیری عارف را به جای قاسم بر مسند قدرت نشاند. سه سال بعد تراژدی سقوط بالگرد عارف برادرش عبدالرحمن را به قدرت رساند. عارف دوم شروع کارش با دستیابی به توافق با کُردها بود که  مبنای این توافق به رسمیت شناختن حقوق کُردها، تمرکززدایی در کردستان و تحصیل به زبان مادری بود که البته هرگز اجرائی نشد.

به قدرت رسیدن حزب بعث

در 17 ژوئیه 1968 حزب بعث با انجام کودتا پایان کار عارف دوم را رقم زد و این بار رسماً سکان قدرت در عراق را به دست گرفت. با بدست گرفتن زمامداری توسط احمد حسن البکر و تدوین نخستین قانون اساسی عراق در 11 مارس 1970 توافقاتی با کُردها حاصل شد، طی آن ذیل 15 ماده خودمختاری کُردها به رسمیت شناخته شد اما در نهایت نتیجه آن مشابه اسلاف حاصله پیشین بود. با به قدرت رسیدن صدام حسین پس از استعفای حسن البکر در ژوئیه 1970 صدام رسماً رئیس جمهور عراق شد.

تبعات حمله به کویت و جنگ اول خلیج

با حمله صدام به کویت در اوت 1990 و درگیر شدن حزب بعث در کویت و شروع جنگ اول خلیج شیعیان در جنوب و کُردها در شمال قیام کردند که نتیجه این قیام برای کُردها ایجاد منطقه پرواز ممنوع و پس از آن تشکیل منطقه نیمه خودمختار در سال 1991 بود.

 سقوط رژیم بعث و تشکیل نظام فدرال دموکرات

با سقوط صدام و تدوین قانون اساسی جدید عراق کُردها از مدافعان اصلی فدرالیسم بودند تا به شکلی موجودیت خود را در عراق تضمین بخشند، هر چند این امر مستلزم توافقاتی میان گروه‌های مختلف بود، اما می‌توان گفت که اعراب سنی که خود را وارث حکمرانی کشور می‌دانستند و خواهان حکومت مرکزی قدرتمند بودند با آن به مخالفت برخواستند و رفراندوم قانون اساسی را تحریم کردند، از سویی دیگر شیعیان نیز نظرات متفاوتی داشتند، اما در نهایت سیستم فدرال به تأیید آراء احاد مردم عراق رسید. اکنون با گذشت دو دهه از استقرار نظام سیاسی جدید همچنان مناقشات داخلی میان گروه‌های اتنیکی مختلف باقی است، در این میان مناقشات بغداد- اربیل همچنان پابرجا و روابط حکمرانی همچنان کج دار و مریز.

نویسنده: جمال بوداقی

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است