فراتاب - گروه فرهنگی: طی سال های اخیر در بخش های مختلف اقتصادی مشکلات عدیده ای رخ داده است، که چاپ و نشر کتاب از این مسائل مستثنی نبوده، بلکه به شکل قابل توجهی تحت تاثیر رکود بازار و کاهش نقدینگی قرار گرفت. اگر چه به نظر می رسد که فعالیت در حوزه نشر با امور فرهنگی مرتبط می باشد، اما باید توجه داشته باشیم که وجوه اقتصادی این بخش نیز اهمیت بالایی دارد که اگر نادیده گرفته شود می تواند آسیب جدی ای به فرهنگ کشور وارد کند. با این وجود همه مشکلاتی که در حوزه نشر وجود دارد منحصر به این مسائل اقتصادینمی شود بلکه مشکلات مختلفی در این راستا وجود دارد کهموجب تعطیلی انتشارات ها شده است و یا واحدهای نشربرای تامین هزینه های خود به پخش و توزیع کتب پرداخته اند. فراتاب در این خصوص گفتگویی با «احسان عظیمی» مدیر مسئول نشر «ایده پردازان چکاد»داشته است که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
در حال حاضرچه مسائلی فعالیت در حوزه نشر وچاپ کتاب را با مشکل همراه ساخته است؟
در ابتدا لازم است به این نکته اشاره کنیم که کار نشر هم مانند سایر فعالیت های اقتصادی باید توجیه اقتصادی داشته باشد. اگر چه چاپ و نشر کتاب با مسائل فرهنگی در جامعه ارتباط دارد اما نباید فراموش کنیم که ناشری موفق است، که بتواند علاوه بر توجه فرهنگی، توجیه اقتصادی نیز داشته باشد، تنها در این صورت می توانیم انتظار داشته باشیم که یک مجموعه بتواند آثار برجسته و مناسب بازار را منتشر کند. چرا که اگر نویسنده ای از بابت حق تالیف و حقوق قانونی خود مطمئن باشد قطعا با آسودگی خاطر بیشتری به نوشتن کتاب می پردازد.اما در شرایط فعلی اقتصاد بازار کتاب بسیار ضعیف است و همین موجب شده که امروز می بینیم اغلب کتاب های موجود در فروشگاه ها ترجمه هستند(چون تولید اثر فرهنگی هزینه به مراتب بالاتری دارد)اما اینکه کیفیت این آثار ترجمه شده به چه صورت است خود بحثی جداگانه است.
از سوی دیگر می بینیم که نشر ما به همان شیوه هاییاداره می شود که 50 سال پیش انجام می شد که در دنیای امروز و با پیشرفت فناوری های مختلف این امر موجب آسیب پذیری نشر کتب شده است. در این راستا لازم است ناشران نیز خود را به روز کنند و جسارت تغییر را داشته باشند. تنها در این شرایط است که می توان امیدوار بود که مشکلات حوزه نشر مرتفع شود.مشکل دیگری که وجود دارد سیستم توزیع کتاب در کشور است چرا که ما هنوز به شیوه های سنتی کتب را وارد بازار می کنیم و به فروش می رسانیم که این موجب می شود نتوانیم از تمام ظرفیت های این بخش بهره مند شویم.
به نظر شما چه عواملی در بروز و تشدید این مشکلات موثر بوده است؟
حقیقت این است که مسائل مربوط به نشر و انتشارات اغلب مربوط به مسائل ریشه ای می شوند که به این سادگی نمی توان درمورد آن ها صحبت کرد. در این خصوص نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم این است که به طور کلی فرهنگ ما شفاهی است و امری طبیعی است که نوشتار و کتابت در جامعه ما ضعیف باشد،ما بابید با استفاده از دوران مدرسه و کلاسهای ادبیات و انشا جسارت نوشتن را به فرزندان سرزمینمان بیاموزیم. از سوی دیگر لازم است بچه ها را به سمت کتاب خوانی سوق دهیم امروز می بینیم که کتاب هایی که در مدارس در اختیار دانش آموزان قرار می گیرد، قابلیت این را ندارند که بچه ها را جذب کنند بلکه اگر منصف باشیم، می بینیم که بسیاری از این کتاب ها به شکلی چاپ شده و در دسترس قرارگرفته اندکه از همان ابتدا موجب دلزدگی فرزندان از کتاب و کتابخوانی می شود. در صورتی که اگر اهمیت مطالعه در خانواده ها و جامعه روشن شود به قطع مردم نیز تمایل بیشتری به تهیه کتاب و خوانش آن خواهند داشت. مسئله دیگری که لازم است مورد توجه قرار گیرد ترویج فرهنگ استفاده از امکانات و ابزارهای دیجیتال می باشد اگر چه این امر موثر است و تا حد زیادی در کاهش میزان مطالعه جامعه اثر داشته اما نمی توان آن را دلیل اصلی دانست زیرا در حال حاضر در بسیاری از کشور های توسعه یافته که صنایع دیجیتال پیشرفت بیشتری داشته می بینیم که میزان مطالعه رو به افزایش است این در حالی است که در کشور ما معکوس آن اتفاق افتادیعنی با ورود تکنولوژی فضا برای مطالعه و کتاب محدود شده و کمتر افراد به سمت مطالعه می روند.
نحوه عملکرد اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی را در خصوص حمایت و همکاری با ناشران چطور ارزیابی می کنید؟
ببینید وزارت ارشاد به نظرم مقصر اصلی نیست اما مقصر است. درواقع من ناشر احساس هیچگونه حمایتی از سوی این نهاد مهم ندارم. یکی از عواملی که در این خصوص دخیل می باشد شفاف نبودن نحوه عملکرد اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی است به این صورت که مشخص نیست این بخش بر چه مبنایی اقدام به خرید کتب انتشارات مختلف می کند؟ یا اینکه معمولا نوع بررسی های کتاب ها برای دادن مجوز سلیقه ای ست و این همکاران من را بسیار می آزارد. همچنین مسائلی از این دست هستند که فعالیت در این حوزه را دشوار می کند. هنگامی که در سال 86 به نظر من به درستی یارانه کاغذ برداشته شد و قیمت کتاب افزایش پیدا کرد قرار بر این بود که مبلغ هنگفت این صرفه جویی به خود کتاب اختصاص یابد به این صورت که به مخاطب کمک شود (بن کتاب) تا در خرید کتاب گران شده دچار مشکل نشود اما این بن ها به شکلی نادرست و غیر کافی در دسترس قرار دارد و معمولا مخاطب اصلی را در بر نمیگیرد. همچنین ارشاد باید نسبت به خرید مستقیم از ناشر اقدام میکرد که البته می کند ولی کاملا غیر شفاف و سلیقه ای.
گاهی وقت ها عملکرد شهرداری در سیاستگزاری و حمایت از ناشران ملموس تر به نظر میرسد که هم اکنون از طریق برگزاری نمایشگاه یاد یار صورت می پذیرد. یا بیلبوردها و تبلیغات محیطی ای که بعضا در سطح شهر می بینیم.به نظر می رسد که شهرداری عملکرد بهتری از وزارت ارشاد دارد، مثلا در هفته کتاب بیلبوردهایی را در سطح شهر می بینیم و یا در مترو با تابلو و اعلان های متنوع مردم را به مطالعه و کتابخوانی تشویق می کند.
چه راهکارهایی می تواند کمک کند که بخش عمده ای از این مشکلات که در این بخش وجود دارد،مرتفع شود؟
اگر اتحادیه بتواند به بعضی از این مشکلات ورود کند قطعا موثر خواهد بود؛از دیگر اموری که در نحوه فعالیت ناشران اختلال ایجاد کرده، رعایت نکردن قانون کپی-رایت در کشور است. از آنجا که ما عضو قانون کپی-رایت جهانی نیستیم، پایبندی به یکسری قوانین ضروری نمی باشد که همین باعث شده حوزه نشر ما آسیب پذیر شود. امروز یک ناشر بدون اجازه مولف و ناشر خارجی یک کتاب را ترجمه می کند و وارد بازار می کند در عین حال یک ناشر دیگر همان کتاب را چاپ می کند. اینها به نشر آسیب می زند. ناشری هم که قصد مذاکره با نلاشر خارجی را دارد تا کپی رایت کتابی را بخرد در نهایت متضرر میشود چون ناشران دیگر به راحتی همان کتاب را بدون مجوز ناشر اصلی انتشار می دهند. اینها در بلندمدت نشر را فلج و بی ظرفیت می کند. به نظر می رسد که تا چند سال آینده کشور ما نیز ملزم شود که عضو قانون کپی رایت شود، و آنگاه ما ناشران متوجه مشکلات و این بی توجهی ها میشویم. به نظرم اول از همه وزارت ارشاد پیشقدم شود و قوانین داخلی سختگیرانه ای با هماهنگی اتحادیه وضع کند تا اوضاع کمی سامان یابد. مطمئنا این کار در بلندمدت به نفع فرهنگ و نشر این سرزمین خواهد شد.
گفت و گو از فاطمه نبی پور
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
