فراتاب: در سال 2005 اولین انتخابات شورای استانی کرکوک برگزار شد که استانداری و پست‌های مهم کرکوک به کُردها رسید اما در دوره بعدی به دلیل اختلافات برگزار نشد. بعد از کنترل کامل نظامی بغداد بر کرکوک پس از رفراندوم اقلیم کُردستان، تنش‌ها را به اوج خود رساند اما بالاخره در اواخر 2023 انتخابات شورای استانی کرکوک برگزار شد که کُردها با اقلیت مسیحی 8 کرسی، اعراب و ترکمانان با 8 کرسی دیگر را به دست آوردند. هنوز احزاب و اقوام کرکوک باهم برای پست‌های این استان به توافق نرسیده اند تا سرنوشت این منطقه مورد مناقشه همچنان نامشخص بماند به همین دلیل و برای بررسی هرچه بهتر و دقیق‌تر شرایط به سراغ دکتر مجید صالح از چهره‌های سیاسی و نویسندگان فعال در اقلیم کردستان که مشاور فرهنگی پارلمان اقلیم کردستان عراق نیز هست به گفت‌وگو نشسته‌ایم. لازم به ذکر است دکتر صالح از اعضای حزب گوران (جنبش تغییر) هستند و پیش‌تر نیز مشاور رهبر فقید این حزب جناب آقای «نوشیروان مصطفی» بوده‌اند. مشروح این گفت‌وگو در ادامه خواهد آمد:
فراتاب - قبل از شروع بحث درباره تعیین استاندار کرکوک، لطفا و ابتدا درباره اهمیت خود کرکوک توضیح دهید. اینکه دلایل اهمیت کرکوک نسبت به استان‌های دیگر چیست؟
مجید صالح: ایالت موصل در ادبیات انگلیس به جنوب کُردستان اطلاق می‌شد و جزئی از عراق نبود. کرکوک جزئی از ایالت موصل که قرار بود کشور مستقل کُردستان شود اما پس از کشف نفت، انگلیس آن را ضمیمه عراق کرد. در سال 1930، دولت ملک فیصل اول روند عربی کردن کرکوک را شروع کرد که در آن زمان، ترکیب جمعیتی شهر از کُردها و ترکمن‌ها بود. او کارگران عرب را برای شرکت‌های نفتی استخدام و خانواده‌های آنان را در کرکوک اسکان داد. سیاست عربی‌کردن کرکوک بعد از او هم ادامه داشت که در دوره بعث به اوج خود رسید.
هم‌زمان، همیشه کرکوک به یک قضیه محوری برای احزاب سیاسی کُرد در عراق تبدیل شد. بعد از سقوط صدام، ماده 140 راه حل سه سالهای را برای کرکوک در سال 2007 تدوین شد اما دولت‌های جدید همان سیاست عربی کردن و اخراج کردن کُردها را ادامه دادند.
فراتاب - انتخابات شورای استانی کرکوک بعد از 18 سال برگزار شد. تفاوت‌های این انتخابات با دوره‌های قبلی چه بوده است؟
مجید صالح: از سال 2005 تا الان این دومین انتخاب شورای استانی کرکوک است. در سال 2005 اعراب سنی به طور گسترده انتخابات را تحریم کردند و اعراب شیعه هم بیشتر بر تحکیم موقعیت خود در بغداد تمرکز داشتند و به دلیل متحد بودن با کُردها، تمرکز چندانی بر کرکوک نداشتند. ایران نیز وجود کُردها را در آن زمان به اعراب سنی ترجیح می‌داد، ترکیه نیز به دلیل ترس از آمریکا و تازه انتخاب شدن اردوغان، در امور داخلی عراق دخالت نمی‌کرد به همین دلیل این انتخابات با موفقیت کُردها همراه شد. اما در انتخابات 2023 اعراب به طور گسترده شرکت کردند و کُردها نیز اتحاد قبلی خود را نداشتند. اعراب شیعه هم به دنبال اجرای سیاست‌های خود در مناطق سنی و عرب‌نشین هستند و در این راه ایران و ترکیه، به دنبال تقویت متحدین هویتی خود در کرکوک هستند. نتایج انتخابات هم، آینده کرکوک را به بن‌بست کشیده است و کُردها دیگر نمی‌توانند مانند گذشته، خود استانداری برای آن انتخاب کنند. در این بین اعراب شیعه مثل قبل از کُردها حمایت نمی‌کنند و اعراب سنی را به آنان ترجیح می‌دهند.
فراتاب – کُرسی‌های کُردها، عربها و ترکمن‌ها را در این انتخابات چگونه ارزیابی می‌کنید؟ یعنی توزیع کرسی‌ها در شورای استانی کرکوک چه تاثیری بر تعیین استاندار کرکوک دارد؟
مجید صالح: بر اساس نتایج، نه کُردها، نه اعراب و نه ترکمن‌ها نمی‌توانند به طور یکجانبه استاندار را انتخاب کنند و همه آنها احتیاج به ائتلاف با هم دارند. حزب دمکرات و اتحادیه میهنی کُردستان با 7 کرسی، بیشترین کرسی‌های شورای شهر را در اختیار دارند اما برای انتخاب استاندار نیاز به رضایت اعراب سنی یا ترکمن‌ها دارند. حزب دمکرات هم خواستار یک استاندار مستقل کُرد به جای یک فرد از اتحادیه میهنی کُردستان است و هنوز بر سر این مسئله به توافق نرسیده‌اند. ترکمن‌ها با دو کرسی و اعراب با 6 کرسی هم خواستار استانداری هستند.
مسئله دیگر ماده 13 قانون انتخابات استانی عراق است که می‌گوید، نتایج انتخابات هرچه باشد، بر توزیع پست‌های دیگر استان را نخواهد داشت، پس در کرکوک باید احزاب و اقوام باید بر پست‌ها باهم به توافق برسند. این ماده قانونی، انتخاب کرکوک را بی‌اهمیت کرده است.
فراتاب - اتحاد دو حزب دمکرات کُردستان و اتحادیه میهنی چه تاثیری بر موقعیت کُردها در تعیین استانداری کرکوک خواهد داشت؟
مجید صالح: طبق قانون انتخابات استانی عراق، نتیجه انتخابات هر چه باشد، تاثیری در توزیع پست‌ها ندارد. برنده اول تنها با موافقت سایر احزاب می‌تواند استانداری را تصاحب کند و سایر پست‌ها باید به طور مساوی بین ترکمن‌ها، عربها و کُردها تقسیم شود.
کُردها در حال حاضر 7 کرسی در شورای استان کرکوک دارند که در صورت تشکیل ائتلاف به بزرگترین فراکسیون شورای استان کرکوک تبدیل می‌شوند و می‌توانند برای استانداری درخواست کنند، اما همچنان به دو کرسی دیگر نیاز دارند که در این شرایط بسیار سخت است، زیرا ترکمن‌ها بر اساس خواست و تصمیم ترکیه عمل می‌کنند که اکنون با حزب طالبانی در تنش است، عربها نیز هنوز تب تفکر ناسیونالیستی خود را رها نکرده‌اند.
فراتاب – ائتلاف چارچوب هماهنگی شیعیان از یک استاندار عرب حمایت می‌کند اما از جهتی با اتحادیه میهنی کُردستان که استانداری را حق خود می‌داند، متحد است. پس چارچوپ هماهنگی با اتحادیه میهنی چگونه می‌تواند این تضاد را در کرکوک حل کند؟
مجید صالح: این دقیق نیست که چارچوب هماهنگی از یک استاندار عرب حمایت کند، نخست وزیر عراق آقای سودانی تلاش می‌کند بین کُردها، ترکمن‌ها و عربها تفاهم ایجاد کند. چند بار با آنها ملاقات کرده است اما نتیجه‌ای نداشته است، زیرا خود کُردها در بین خود توافقی برای تعیین استاندار کُرد ندارند، از طرف دیگر عربها و ترکمن‌ها کرسی‌های کمی دارند و نمی‌توانند بدون کُردها استاندار را تعیین کنند.
ترکیه به شدت با انتصاب یک استاندار کُرد برای کرکوک مخالف است، به خصوص اگر از اتحادیه میهنی کردستان باشد. همچنین تعیین یک استاندار ترکمن یا عرب سنی نزدیک به ترکیه، برای ایران یک مشکل بزرگی است، بنابراین شرایط به بن‌بست رسیده و خروج از آن آسان نیست.
فراتاب - ایران نفوذ گسترده‌ای در حکومت عراق علی‌الخصوص در میان احزاب شیعه دارد. قضیه کرکوک چرا برای ایران اهمیت دارد و چگونه می‌تواند بر تعیین استانداری کرکوک اثر بگذارد؟
مجید صالح: این یک سوال مهم است. ایران در سالهای گذشته از طریق احزاب شیعه، نفوذ اعراب سنی را در عراق کاهش داده است، همچنین دسترسی ایران به سوریه از طریق مرز زمینی آسان‌تر شده است زیرا نیروهای حشدالعشبی بخش زیادی از مرز عراق و سوریه را در کنترل خود دارند.
واضح است کرکوک یک منطقه استراتژیک برای رسیدن به سوریه است، اما عملا ترکیه از طریق ترکمن‌ها، اعراب سنی و حزب پارتی، نفوذ بیشتری در این استان نسبت به ایران دارد. حتی در انتخابات اخیر نیز ترکمن‌ها و عرب‌های نزدیک به ایران علیرغم حمایت قاطع ایران از آنها به شدت شکست خوردند. تنها دوست ایران اتحادیه میهنی کردستان است که اما او نیز بدون حمایت ترکمن‌ها، عربها و پارتی (حزب دموکرات) نمی‌تواند استانداری را تصاحب کند.
فراتاب - یکی دیگر از کشورهای پرنفوذ در عراق، ترکیه است. نقش ترکیه را درباره کرکوک و تعیین استاندار چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مجید صالح: ترکیه کتمان نمی‌کند که کرکوک نباید در دست کُردها باشد، اگرچه انتخابات اخیر نشان داد که ترکمن‌ها اقلیت بسیار کوچکی در این شهر هستند، اما دولت ترکیه از ضعف دولت عراق برای تحت فشار قرار دادن احزاب سنی برای کاهش نفوذ کُردها در این استان استفاده می‌کند. همچنین به‌نظر می‌رسد ایران نیز به دنبال کاهش نفوذ کُردها در کرکوک است.
فراتاب - ترکیه با حزب دمکرات کُردستان متحد است. حزب دمکرات استانداری کرکوک را حق کُردها می‌داند درحالی که ترکیه به دنبال جلوگیری از تصاحب این پست توسط کُردهاست. این موضوع چگونه بر کرکوک اثر خواهد گذاشت؟
مجید صالح: باید در نظر داشته باشیم که کرسی‌های حزب دموکرات کردستان در انتخابات شوراهای استان‌های موصل، کرکوک، دیاله و تکریت بطور غیرمنتظره‌ای کاهش یافت که شکست بزرگی برای این حزب بود. اتحادیه میهنی از پارتی خواست تا از طریق ائتلاف با هم در انتخابات شرکت کنند، اما حزب دمکرات به امید کسب کرسی‌های بیشتر، جداگانه شرکت کرد و تنها دو کرسی به دست آورد، در حالی‌که اتحاد میهنی به تنهایی 5 کرسی بدست آورد. پارتی این را شکست بزرگی برای خود می‌داند و می‌خواهد با گذاشتن شرط انتخاب یک فرد مستقل کُرد برای پست استانداری کرکوک، تا حدی حجم پیروزی اتحاد میهنی را کم‌رنگ کند. از طرف دیگر این امر برای اتحادیه میهنی کردستان بسیار سخت و دشوار خواهد بود، در این میان ترکمن‌ها و اعراب سنی از عدم توافق کردها سوء‌استفاده کرده‌اند و بدنبال تحمیل شرایط خود بر کُردها هستند.
فراتاب - خبرهایی مبنی بر توافق حزب دمکرات با اعراب و ترکمن‌ها منتشر شد که پست استانداری برای اعراب، معاونت استاندار برای حزب دمکرات و ریاست شورا برای ترکمن‌ها باشد. آیا حزب دمکرات حاضر به واگذاری استانداری به اعراب خواهد بود؟
مجید صالح: تجربه گذشته به ما می‌گوید که حزب دمکرات کردستان برای رسیدن به اهداف خود از هیچ چیزی دریغ نخواهد کرد. اما مسئله کرکوک متفاوت است و سرنوشت کرکوک به همه کُردها مربوط می‌شود، فکر کردن به چنین چیزی، خودکشی سیاسی است لذا احتمال وقوع جنین سناریویی به شدت کم است.
فراتاب – ترکمن‌ها پیشنهاد چرخشی‌شدن اداره کرکوک بین اقوام کرکوک را دادند. دیدگاه اعراب و کُردها را در این موضوع چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مجید صالح: کناره‌گیری کُردها از استانداری کرکوک به معنای از دست دادن مالکیت این شهر قدیمی کردها است که بارها بخاطر تصاحبش قیام و شورش کرده‌اند. چنین پیشنهادی برای اعراب که ریشه‌ای در این استان ندارند طبیعی است، همچنین برای ترکمن‌ها نیز یک پیروزی محسوب می‌شود، زیرا آنها اقلیت بسیار کوچکی هستند و در صورت اجرایی شدن به عنوان اکثریت با آنها تعامل می‌شود.
فراتاب - حزب دمکرات و بخشی از اعراب پیشنهاد انتخاب یک استاندار مستقل کُرد را داده‌اند. اتحادیه میهنی کردستان چه دیدگاهی در این زمینه دارد و چقدر امکان تحقق این پیشنهاد است؟
مجید صالح: اگر حزب دمکرات کردستان بر این خواسته خود پافشاری کند و مسئله را به بن‌بست برساند، اتحادیه میهنی سه گزینه در پیش دارد: یا با پروژه ترکمن‌ها موافقت کند، یا باید با ترکمن‌ها و عربها ائتلاف کند و امتیازات بیشتری به آنها بدهد تا یک استاندار طبق شرایط آنها انتخاب شود. در شرایط کنونی کرکوک، به نفع کُردها است که استاندار باید کُرد باشد و احزاب کُرد نباید تحت هیچ شرایطی از این امر دست بکشند.
فراتاب - آمریکا مهمترین حامی اقلیم کردستان و شکل‌گیری عراق فدرال بود. نقش آمریکا را در این بین چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مجید صالح: آمریکایی‌ها پیوسته اصرار داشته‌اند که کردها باید بین خود متحد شوند تا از دستاوردهای خود که تا کنون به دست آورده‌اند، محافظت کنند. در مسئله کرکوک نیز اگرچه بر هم‌زیستی اقوام در کرکوک تاکید دارند، اما حفظ امنیت این استان برای آنها اولویت دارد.
فراتاب - سودانی جلسه‌ای را با منتخبان کرکوک برای حل انتخاب استانداری کرکوک برگزار کرد. به طور کلی نقش سودانی را در تعیین استانداری چقدر می‌دانید؟
مجید صالح: تاکنون سودانی دو جلسه با احزاب برنده در این شهر برگزار کرده است، ولی به دلیل پافشاری همه طرف‌ها بر خواسته‌های خود بی نتیجه مانده است. نتایج انتخابات کرکوک که باعث ایجاد توزیع تا حدی متوازن کرسی‌ها بین اقوام شده است، باعث شده است یافتن راه حل را برای این مسئله، بسیار دشوار شود.
فراتاب - بنظر شما آینده استانداری و بقیه پست‌های کرکوک چگونه خواهد شد؟
مجید صالح: با در نظر گرفتن عرف انتخاباتی در عراق، طی سالهای گذشته فراکسیون برنده انتخابات، حدود یک ماه رای تشکیل ائتلافی برای تعیین استاندار در اختیار دارد، در صورت شکست، به دومین فراکسیون منتقل می‌شود و در صورت شکست نیز به فراکسیون سوم می‌رود و در صورت شکست همه فراکسیون‌ها، شورای قضایی یا دادگاه فدرال در مورد انتخابات تصمیم می‌گیرند و در شرایط فعالی با توجه به شرایط پیچیده کنونی کرکوک، تنش شدید بین اقوام این شهر از یک سو و درگیری میان اتحادیه میهنی کردستان و حزب دمکرات کردستان از سوی دیگر، انتصاب استاندار برای کرکوک کاری مشکل و پیش‌بینی آن دشوارتر است.
گفت‌وگو از سجاد حشمتی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
