فراتاب – گروه بین الملل: از همان روزهای اولیه تلاطم بازارهای مالی ایران، گاه و بیگاه نام سلیمانیه و اربیل در کنار استانبول و دبی به گوش می خورد که گویا شهرهایی هستند که با عملیات های مالی درصدد کاستن از ارزش پول ملی ایران و حتی اخلال در بازارهای مالی ایران هستند. در سفری به سلیمانیه و مشاهده و بررسی دو بازار مهم ارز آن که به نام بازار جدید و بازار قدیم مشهور هستند به بررسی و تحلیل این اظهارات پرداخته ام.
بازار قدیم ارز که مردم سلیمانیه آن را اصطلاحاً «بازار قدیمی دلار» می گویند در طبقه زیرین بازار قدیمی شهر واقع شده و متشکل از حدود 50 صرافی است که بازار اصلی خرید و فروش تومان نقدی به دلار هم آنجا واقع شده است. در این بازار هر کسی که تومان نقدی به همراه داشته باشد می تواند آن را به دلار تبدیل کند یا بالعکس. در آن سوی خیابان و به فاصله کمتر از چهل متر، بازار جدید واقع شده است که مدلی پیشرفته تر و معماری نو و شبکه های ارتباطی بهتری نسبت به بازار قدیمی دارد. در این بازار خرید و فروش تومان-دلار بیشتر به شکل حواله است و معاملات فردایی یعنی تحویل فردا نیز در همین محل انجام می گیرد.
محل تعیین نرخ و شیوه تعیین نرخ در این مکان هر کسی را در نظر اول شوکه می کند و به تعجب وا می دارد. حدود سی تا پنجاه نفر گوشی به دست از ساعت 9 صبح تا 18 عصر دور یک میز که شبیه میز بیلیارد است و داخلش با عکس های دلار تزئین شده، حلقه زده و دائم در حال فریاد زدن خرید به نرخ فلان و فروش به نرخ فلان هستندصرافان و کسبه به این میز، «سر حوض» می گویند! و برای مثال می پرسند قیمت سر حوض چند است؟ فارغ از سرسام گرفتن از این همه فریاد و شلوغی اما پشت پرده ماجرا برای اقتصاد ایران مهم است.
در این بازار تقریبا تمامی صرافان، با صرافانی در شهرهایی از ایران معاملات خود را بصورت آنی یا تحویل فردایی انجام می دهند. به گفته یکی از صرافان بازار جدید، نرخ را عرضه و تقاضا تعیین می کند نه آنها. با بالا رفتن درخواست خرید در تهران، بلافاصله نرخ ها در سلیمانیه و سپس شهرهای مرزی ایران از جمله مریوان و بانه و جوانرود بالا می رود و بالعکس با افزایش فروش در تهران، نرخ ها روند معکوس به خود می گیرند. به گفته یکی از افراد حاضر در بازار، آنها می توانند نرخ را در شهری مانند مریوان که به گفته او مهم ترین بازار دلار غرب ایران است، بالا یا پایین بیاورند چرا که صرافان و کاسبان مریوانی هر روز صبح ساعت 11 نرخ را از سلیمانیه می گیرند. از او در مورد توان دستکاری نرخ در تهران که پرسیده شد، با خنده جواب داد و تنها به این جمله اکتفا کرد که «کسی که چنین حرفی می زند از حجم بازار تهران و سلیمانیه خبر ندارد!» در نهایت وی نیز گفت با افزایش تقاضای تهران برای دلار ما هم قیمت را بالاتر می بریم و با افزایش فروش در تهران ما هم قیمت را پایین می آوریم تا بتوانیم بفروشیم! همه به دنبال فروش کالای خودمان هستیم! این اقتصاد است، با سواد و بی سواد هم ندارد فقط توان دیدن روند تقاضا و عرضه را داشته باشی تمام است!
در چند قدم دورتر از «سر حوض دلار» یک صراف در مورد تاثیر تلاطم ارزش تومان بر بازار سلیمانیه به نکته جالبی اشاره کرد. وی مدعی بود که کاهش ارزش تومان به ضرر آنها هم تمام شده است چرا که صرافان و کاسبانی که بخشی از سرمایه شان در سلیمانیه به تومان است ناچار شده اند بین دو گزینه فروش تومانها به ضرر و یا خرید کارخانه و ملک و سرمایه گذاری در ایران به امید جبران ضرر، یکی را انتخاب کنند. به گفته وی بیشتر صرافان و کاسبان گزینه سرمایه گذاری در ایران را به قبول ضرر قطعی ترجیح می دهند. به گفته همین شخص، هستند کسانی که پیش بینی متفاوتی از شرایط ایران دارند و آن را با تحریم عراق در دهه 1990 مقایسه می کنند. این دسته از افراد، تمام سرمایه خود را از شکل تومان خارج کرده اند چرا که پیش بینی روزهای بسیار بدتری برای اقتصاد ایران دارند اما اکثریت بر این باورند که ایران علی رغم دشمنی و تضاد با آمریکا، از عقلانیتی برخوردار است که لحظه مذاکره و شیوه اقدام برای حل مشکل با آمریکا را تشخیص می دهد.
در کنار این دو بازار که معاملات بصورت تلفنی و حضوری انجام می پذیرد، نقش کانال های تلگرامی صرافان و کاسبان عمده نیز بخش دیگری از ماجراست که مورد تایید چند نفری بود که مورد پرسش واقع شدند. تمامی این افراد به نوعی هماهنگی در محور معاملاتی تهران-مریوان-سلیمانیه اذعان داشتند. این هماهنگی بین خودی ها! در محور مزبور، نرخ را در ساعات پس از بسته شدن بازار دستکاری می کند. معاملات بصورت فردایی و با اعتبار طرفین انجام می پذیرد و سابقه داشته است که در یک شب و پس از پایان ساعات معاملات، نرخ فردای دلار را تا بیش از هزار تومان افزایش داده اند.
اما با تمام این اوصاف و همه ماجراهای پر رمز و راز و شگفت انگیز «سر حوض دلار» در سلیمانیه و یا بازار ارز در اربیل و با توجه به بزرگی اقتصاد و بازار ایران و مقایسه آن با اعداد و ارقام مبادله ای با سلیمانیه و اربیل که چندان بزرگ نیستند، باید در برآوردی کلی گفت به نظر می رسد حجم بازار سلیمانیه بطور خاص و اقلیم کردستان بطور عام کوچکتر از آن است که بتواند نرخ دلار در ایران را تعیین کند هر چند توان تعیین نرخ در شهرهای مرزی بخصوص مریوان را دارد اما این ایده که چند نفر یا گروهی از دلالان در سلیمانیه و یا شهرهایی با وزن و قدرت این شهر توان بالا پایین کردن و تعیین نرخ دلار در تهران و یا ایجاد اخلال در بازار ارز و اقتصاد ایران را دارند، با توجه به بزرگی و حجم بالای اقتصاد ایران، با واقعیت تطبیق چندانی ندارد.
هاشم کرمی – استاد علوم سیاسی دانشگاه گرمیان کردستان عراق و عضو شورای علمی فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
