فراتاب - گروه اجتماعی: ایران کشوری پهناور با تنوع اقلیم متنوع و جذاب است. ایران فرهنگی غنی در حوزه سفر و گردشگری داشته که این مهم در آموزه‌های دینی و تاریخ باستانی مشهود است. به همین دلیل است که موضوع سفر و گردشگری از اولویت‌های مهم زندگی انسان ایرانی است، همچنین نوروز و ایام تعطیلات آن از دیرباز زمان بسیار مناسبی برای سفر به شمار می‌رفته و همواره از آن به‌عنوان موج سفرهای نوروزی یاد می‌شود که می‌تواند فرصت بسیار مهمی برای کشور باشد زیرا که گردشگری یکی از عناصر مهم تولید درآمد برای اقتصاد به شمار می‌رود کشوری با پتانسیل عظیم تاریخی و باستانی ایران می‌تواند مقصد بسیار مناسبی برای جذب گردشگران خارجی و سیاحت مسافران ایرانی به‌خصوص در ایام نوروز باشد. آمار سفرهای نوروزی گواه این مهم است که ایرانیان در ایام نوروز هرسال رکورد سفرهای خود را جابه‌جا می‌کنند و به سفر اهتمام ویژه‌ای می‌ورزند؛ اما میزان این استقبال و علاقه با زیرساخت سفر در کشور همخوانی ندارد. همه‌ساله شاهد پیش‌فروش بلیط های مسافرتی و پر شدن بسیار سریع لیست وسایل حمل نقل ریلی، هوایی و زمینی هستیم که نشان از کمبود امکانات و عدم توازن آن با نیاز مردم دارد. از طرفی تجمیع هتل‌ها و مراکز اقامتی استاندارد در برخی از شهرهای مهم و فقدان مراکز مناسب در شهرستان‌های دیگر مشکل اقامت و پیدا کردن مکانی برای اسکان مسافران را به وجود آورده است. تصادف‌های جاده‌ای بسیار زیاد و عدم رعایت استانداردهای ایمنی سفر امری است که فرهنگ‌سازی آن چند سالی است شروع‌شده و نتایجی داشته اما رضایتمندی مطلوبی ایجاد نکرده است و همراهی مردم و مسئولان را می‌طلبد.
ایران در فصل بهار با پتانسیل جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی در جذب گردشگر خارجی جذابیت زیادی دارد اما علا رقم تأکید بر امر توسعه فرهنگی و محوریت قرار گرفتن جذب گردشگر نتوانسته به موفقیت چشمگیری دست پیدا کند آمار سال 2015 درست همان سالی که ترکیه نزدیک به 40 میلیون گردشگر را در خود جای داد و رتبه 6 جهان را کسب کرد ایران را در وضعیت جذب 5.2 میلیون گردشگر در رتبه 4 خاورمیانه قرارداد. این آمار در سال‌های بعد کمی به نفع ایران تغییر کرد اما هیچ‌گاه به‌اندازه مطلوب نزدیک هم نشد درحالی‌که انتظار می‌رفت با توجه به امنیت بالای کشور و بحران امنیتی در خاورمیانه موج گردشگران به ایران سرازیر شود این مهم با اندازه مطلوب محقق نشده و به نظر می‌رسد عواملی همچون:
- کمبود امکانات اقامتی استاندارد
- ضعف، کمبود و کهنگی ناوگان حمل‌ونقل
- تفاوت‌های فرهنگی
- تقویت موج ایران هراسی توسط مخالفان خارجی
- عدم تبلیغ مؤثر و جذاب جاذبه‌های توریستی
- عدم فرهنگ‌سازی صحیح جذب و برخورد با توریسم
- شرایط به نسبت سخت‌تر اخذ ویزا ایران در قیاس با کشورهای منطقه
- قوی نبودن ارتباطات خارجی کشور و...
از عوامل مهم عدم جذب سرمایه ناشی از ورود توریسم به ایران بوده است. در سند چشم‌انداز 1404 و برنامه ششم توسعه همچنین اسناد بالادستی دیگر بر گسترش جاذبه‌های فرهنگی و طبیعی کشور اشاره‌شده و جذب گردشگر یکی از مهمترین اهداف اشاره‌شده در از این اسناد است از طرفی کاهش وابستگی درآمد بودجه به نفت و سعی در اشتغال‌زایی باهدف بالا بردن بهره‌وری نیازمند جذب سرمایه خارجی است که یکی از مهمترین راه‌های جذب این سرمایه توسط ورود گردشگران انجام می‌شود. این امر موجب بهبود روابط ایران با کشورهای دیگر و نفوذ فرهنگی در آن‌ها شده که بسیار حائز اهمیت و سودمند است.
پس از امضای برجام که منجر به بهبود روابط خارجی ایران با کشورهای بزرگ جهان به‌خصوص غرب شد و تحریم‌های بسیاری نظیر خرید هواپیما و قطعات وابسته به صنایع هوایی لغو گردید، خریداری هواپیما و نوسازی ناوگان حمل‌ونقل آغاز شد فرسودگی و کهنگی ناوگان حمل‌ونقل ایران یکی از عوامل مهم مانع از گسترش جذب گردشگر به شمار می‌رود و این اقدام می‌توانست گامی بلند درراه حل این مشکل به شمار رود اما سرعت خرید و انتقال این هواپیماها برای نوسازی ناوگان از حد انتظار کمتر بود، پروژه‌هایی عظیمی همچون شهر فرودگاهی و استقرار امکانات وسیع برای استقبال از مسافران در فرودگاه‌های بین‌المللی نظیر امام خمینی نیز هنوز به بهره‌برداری مطلوب نرسیده و ایران در جذب توریسم درمانی نیز توفیقاتی مناسب با پتانسیل وسیع پزشکان خود نداشته است.
پس از بررسی ضعف‌های کشور در امر جذب سرمایه توسط گردشگر خارجی باید به این نکته توجه کرد که نه‌تنها جذب گردشگر به‌اندازه پتانسیل فرهنگی، تمدنی و جاذبهٔ طبیعی ایران نبوده بلکه خروج سرمایه توسط گردشگران داخلی با سفر به کشورهای مجاور زنگ خطری جدی و برخلاف اقتصاد مقاومتی تلقی می‌شود. خروج 9 میلیون ایرانی در سال به مقصد کشورهای خارجی و رشد بسیار زیاد آن نسبت به مدت‌زمان مشابه سال قبل نشان‌دهنده خروج سرمایه‌های ملی و عدم قدرت جذب داخلی این سرمایه‌ها است. مقصدهای سفر ایرانیان در سال‌های اخیر به ترتیب این‌گونه بوده است.
- ترکیه
- عراق
- امارت متحده عربی (دبی)
- جمهوری آذربایجان
- ارمنستان
- گرجستان
- آلمان
اما در این آمار ترکیه با اختلاف زیادی رتبه نخست را در جذب گردشگر ایرانی دارد. با توجه به بحران‌های امنیتی ایجادشده که‌موجی از ورشکستی در این کشور را پدید آورد قیمت ایرلاین های به‌شدت کاهش‌یافته و هزینه اقامت نیز کاهش چشمگیری داشت نرخ لیر ترکیه صعود و سقوط چشمگیری نداشت و اقتصاد در وضعیت ثابتی حفظ شد درحالی‌که بحران منطقه‌ای می‌توانست به ایران در جهت تقویت زیرساخت‌ها کمک کند اما این اقدام با سرعت مطلوبی انجام نپذیرفت
- کهنگی ناوگان حمل‌ونقل
- هزینه بالای سفر داخلی
- کمبود قدرت انتخاب در پیشنهادهای اقامتی
- نوسانات قیمتی
- سلب اعتماد مقطعی از ناوگان حمل‌ونقل ناشی از تأخیر، نقص فنی و سقوط هواپیما. خروج قطار از ریل و عدم مدیریت بحران در زمان مشکل؛ و ضعف‌های حمل‌ونقل زمینی
- عدم مدیریت مناسب محیط‌های گردشگری
- عدم تبلیغ مناسب و...
عامل خروج سرمایه عظیم ایرانی به خارج از کشور و عمدتاً به سمت ترکیه شد.
دولت به‌خوبی می‌داند که امر گردشگری می‌تواند بخش مهمی از مشکلات جامعه را حل نماید و با رعایت استانداردهای مطلوب همچنین الگوبرداری از کشورهای موفق این عرصه با اتکا به ظرفیت‌های عظیم کشور می‌توان ایران را به یکی از قوی‌ترین مقاصد گردشگری جهان تبدیل کرد این مهم باید ابتدا بافرهنگ سازی و تسهیل امر سفر داخلی آغاز شود و چه زمانی بهتر از نوروز که دولت و مسئولان با حمایت مردم فضای مناسب برای کاهش سفرهای خارجی انجام داده تا در شرایط اقتصاد مقاومتی از پتانسیل داخلی به نفع اقتصاد کشور استفاده کرده و مردم را به سفرهای داخلی تشویق کنند که قطعاً این امر با احکام دستوری نظیر گرانی عوارض خروج و یا عدم اختصاص ارز به مسافران انجام‌پذیر نیست و نتیجه مثبتی ندارد.
عباس مثنوی، کارشناس ارشد روابط بین الملل
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
