فراتاب – گروه بین الملل: کیم جونگ اون رهبر کره شمالی که در هفته های گذشته در تصمیمی عجیب و دور از انتظار اعلام کرده است کشورش قصد مذاکره مستقیم با امریکا و خلع سلاح هسته ای را دارد، به تازگی در اولین سفر خارجی خود پس از هفت سال از زمان به قدرت رسیدن در سال 2011 با قطار وارد چین شد. این در حالی است که کره شمالی در سالهای اخیر بر سر پیشبرد برنامه غیر صلح آمیز هسته ای خود با متحد دیرینه اش - چین- اختلاف داشته است و از سال 2009 که میز مذاکره با شش کشور را کنار گذاشته است، رابطه چندان مثبتی با این کشور نداشته است. با این حرکت معنادار گمانه زنی های مختلفی در مورد قصد و دلایل سفر کیم جونگ اون به چین وجود آمد.
روابط چین و کره شمالی
به طورکلی چین و کره شمالی از زمان پایان جنگ دوم جهانی تا پایان جنگ سرد روابط گرم و صمیمانه ای داشتند. پکن پس روی کار آمدن کمونیست ها در کرهشمالی، رابطه خود را با آن برقرار و در جنگ کره تلاش فراوانی برای جلوگیری از شکست پیونگ یانگ انجام داد. پس از جنگ، گسترش روابط و افزایش کمک های اقتصادی به کره شمالی در مقابل بازسازی کرهجنوبی توسط بلوک سرمایهداری و امپریالیسم در دستور کار سیاست خارجی چین قرار گرفت. اما از زمان تغییرات راهبردی در سیاست خارجی چین در دهه 1980، نگرش پکن به کره شمالی متحول شد و از کمک های اقتصادی به پیونگ یانگ به ایجاد رابطه تجاری دو جانبه برابر با شمال و جنوب تغییر یافت. پکن در اوایل دهه نود سیاست «یک جانبه» خود را در مورد شبه جزیره کره به «دیپلماسی فاصله برابر» تغییر و رابطه رسمی با کرهجنوبی را از سال 1992 آغاز کرد. به این ترتیب روابط تجاری چین و کره شمالی در یک چارچوب عملگرایانه و خارج از مباحث ایدئولوژیک در این سه دهه ادامه یافت.
چین در سالهای اخیر سیاست حفظ موازنه و وضع موجود را در شبه جزیره پیگیری می کند، زیرا به خوبی می داند هنوز آنقدر قدرت ندارد که دستور کار شبه جزیره کره را به صورت یک طرفه تغییر دهد. چین از آغاز بحران هسته ای کره شمالی و منازعه واشنگتن – پیونگ یانگ یکی از فعال ترین اعضای مباحث دیپلماتیک بوده است و در مذاکرات طرفین و شروع و پایان آن نقش جدی ایفاء کرده است. همچنین در چند سال اخیر و پس از خروج کره شمالی از میز مذاکرات، چین تحریم های بینالمللی بر ضد کره شمالی را با جدیت بیشتری اعمال کرده است. با این وجود، در تحولات اخیر شبه جزیره کره و تصمیمات اخیر کیم جونگ اون، پکن نقش چندانی نداشته است. حال با این وضعیت، پیونگ یانگ از این سفر چه اهدافی را دنبال میکند و آیا قصد هماهنگی با چین بر سر خلع سلاح هستهای دارد؟
به نظر انگیزه اصلی این سفر برخلاف گمانه زنی های متداول روزهای اخیر، بیشتر از آن که عزم جدی کیم جونگ اون برای خلع سلاح هسته ای و هماهنگی آن با یار دیرینه کره شمالی یعنی چین باشد، با هدف رخنه در اجماع بین المللی و کاهش فشارها و تحریم ها انجام پذیرفته است.
دیپلماسی با هدف رخنه در اجماع بین المللی
کره شمالی تحولات دیپلماتیک جدی ای را پشت سر میگذارد و رهبر آن در حال شروع بازی دیپلماتیکی است که به دیوار اجماع بین المللی مخالفت برنامه هسته ای آن رخنه کند. نقطه عطف و شروع همه این تحولات به برگزاری المپیک زمستانی 2018 در کره جنوبی باز میگردد که دو کره در برخی بخشها با تیمهای مشترک شرکت کردند. از آن زمان گویا رهبر کره شمالی تصمیم جدی گرفته است تحولی دیپلماتیک در مناسبت کشورش به وجود بیاورد.
کیم جونگ اون در زمان برگزاری این بازیها به شهروندانش گفت که با مردم کره جنوبی پیوندهای بیشتری در راستای وحدت برقرار کنند. همچنین تلاشها نرمافزارانه ی بسیاری از سوی ناسیونالیست های کرهای در راستای وحدت در طول برگزاری این بازیها صورت گرفت، به حدی که برافراشتن پرچم غیررسمی وحدت دو کره، موجب اعتراض ژاپنی ها قرار گرفت. ژاپنی هایی که با داشتن سابقه استعماری در شبه جزیره کره، چندان موقعیت خوبی نزد مردم کره ندارند. بازیکنان دو کشور در افتتاحیه بازیهای المپیک زمستانی رژه مشترک رفتند و آرزوی دیرینه ملت کره خود را اینگونه به نمایش گذاشتند. این کشور در گام بعدی میزبان هیأتی از کره جنوبی به سرپرستی مشاور امنیت ملی بود و پس از آن در تصمیمی جدیتر، رهبر این کشور موافقت نمود که مذاکرات خلع سلاح هستهای را با ایالات متحده آغاز کند و اعلام کرده است در صورت تضمین امنیت رژیم و برچیدهشدن تهدیدات نظامی، دیگر هیچ دلیلی برای داشتن سلاح های هستهای ندارد. کیم جونگ اون درخواست مذاکره مستقیم با دونالد ترامپ و ملاقات با رئیسجمهوری کره جنوبی را داده است که این درخواست با استقبال طرفین مقابل همراه بوده است.
کره شمالی بمب هستهای را کنار نمیگذارد
اما کیم جونگ اون چه هدفی از سفر به چین در دیپلماسی کشورش دنبال میکند؟ به نظر کاهش فشارهای بین المللی به رهبری ایالات متحده امریکا و کاهش تحریم های اقتصادی هدف اصلی کیم جونگ اون است. وی تلاش دارد حرکت نرمی را شروع کند و با دیپلماسی، اجماع بین المللی ایالات متحده را در موضع شکست قرار دهد. با همه این مباحث، اما این خیالی خام است که فکر کنیم کره شمالی بمب هسته ای خود را کنار میگذارد. ایالات متحده نمی تواند تضمین امنیتی لازم را به کره شمالی بدهد، زیرا تضمین امنیتی مطلوب و ضرور برای پیونگ یانگ، یعنی برچیده شدن کامل سلاح های هستهای ایالات متحده در کره جنوبی، از بین بردن پایگاه های نظامی ایالات متحده در کره جنوبی و ژاپن و عدم برگزاری مانورهای نظامی مشترک. چنین چیزی با توجه به ساختار قدرت در شرق آسیا و ملاحظات ایالات متحده نسبت به قدرتگیری چین، امری تا حدی غیرممکن است.
هرچند چین امروز در راستای استراتژی بازسازی سیاسی و اقتصادی نظم جهانی و برهم نزدن پرستیژ بین المللی خود با اجماع بین المللی ضد برنامه هسته ای غیرصلح آمیز کره شمالی همراهی میکند، اما کیم جونگ اون به خوبی میداند که چین مخالفت جدی ای با برنامه تسلیحات هسته ای کشورش ندارد، زیرا در غیر این صورت، تنها کشوری که در طول این سه دهه به صورت جدی می توانست مقابل این برنامه بایستد، پکن بود. پیونگ یانگ با ابتکار این سفر تلاش دارد چین را کمی از جبهه اجماع بین المللی دور کند و به خود نزدیک سازد. کره شمالی برای سه دهه توسعه برنامه هسته ای و ارتقای موشک های بالستیک را به عنوان یک آرمان ملی پیش برده است، غیرممکن است که امروز به این موفقیت دست یافته است، برای کنار گذاشتن آن با چین وارد تعهد و هماهنگی شود. شاید کم جونگ اون میخواهد با مذاکره بینالمللی کمی از شدت تنشها بکاهد و با کاستن از هزینه های بی مورد بیشتر به اقتصاد و جامعه کره شمالی بپردازد. همچنین با توجه به تنشهای سیاسی و تجاری- اقتصادی پیشآمده در مناسبات چین و ایالات متحده در هفته های اخیر، پیونگ یانگ تلاش میکند از این فرصت برای بازسازی و بهبود مناسبات خود با چین که بزرگترین شریک تجاری آن است، استفاده کند. کیم جونگ اون بیش از همه تلاش میکند ابتکارات اخیرش را به اطلاع شی جین پینگ رئیسجمهوری چین برساند و به این ترتیب نشان دهد که برای مناسبات خود با چین بیش از هرچیز دیگری ارزش قائل است. در نتیجه، آن را به کاهش تحریم ها متقاعد کند و چالش جدیدی برای دونالد ترامپ در صحنه بین المللی به وجود آورد.
به نظر شبه جزیره کره پویایی های جدیدی را پشت سر میگذارد که ناشی از ابتکارات کیم جونگ اون است. به نظر وی پس از چند سال رهبری کره شمالی وارد مرحله جدیدی از زندگی خود میشود و با سیاست به معنای علمی و واقعی کلمه، کمی بیشتری انس گرفته است. او به خوبی می داند بمب هسته ای به خودی خود دردی را دوا نمیکند. شاید وی در طول این چند سال آموخته است که زمان گام نهادن و هدایت جامعه به مرحله جدیدی فرا رسیده است. کره شمالی به امنیت و بازدارندگی مطلوب خود دست یافته است و باید با کاهش هزینه های این مهم در سطح بین المللی و با اتخاد راهبرد عملگرایانه تر، در راستای توسعه و سعادت جامعه گام بردارد. این مسئله را به خوبی میتوان از اصلاحات و رشد اقتصادی کره شمالی در سال 2017 فهمید. بنابراین، دیپلماسی نوین کیم جونگ اون، پیشنهاد مذاکره مستقیم با ترامپ، ابراز تمایل به خلع سلاح هسته ای و سفر به چین را باید در این راستای کلی مورد ارزیابی قرار داد، نه کنار گذاشتن تسلیحات هسته ای.
وحید قربانی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی (Vahid_ghorbani@hotmail.com).
عیسی مرادی افراپلی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی (isa.moradi1361@gmail.com).
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است