فراتاب - گروه بین الملل: عربستان سعودی، هجومی تر از قبل، به تقابل با رقیب خود، ایران، در جبهه های متعدد مشغول است. این سیاستی است که در آن ریسک تشدید تضادهای چندگانه در خاورمیانه پذیرفته می شود، حتی با اینکه عجالتاً نتواند توفیقی در سد نفوذ تهران کسب کند.
این گامهای جسورانه عمدتاً کار پسر پادشاه سلمان، یعنی شاهزاده محمد بن سلمان است؛ کسی که توانسته قدرتش را مستحکم کند. تحت رهبری او، پادشاهی این آمادگی را از خود نشان داده تا منطقه را تکان دهد، در این راستا به تشکیل ائتلافی نظامی در یمن بر ضد شورشیانی دست زده که آنها را نمایندگان ایران می داند، و نیز نشانه های تقابل با قطر را بر سر پیوندش با تهران، ظاهر کرده است.
هنوز هم ایران این توانایی را دارد تا از جنگ های عراق و سوریه، برای ساختن پلی از متحدان، که از مرزهایش تا مدیترانه کشیده می شود، استفاده کند.
سوال اینست که آیا سعودی سخت تر هم بر ضد ایران اقدام خواهد کرد و اگر چنین شود، چه اتفاقاتی رخ می دهد؟ تاکنون سیاستهای پادشاهی سعودی از حمایت کامل دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده برخوردار بوده است.
اواخر هفته گذشته، تحولات چشمگیری در ارتباط با عربستان سعودی رقم خورد که تنش های منطقه ای را تشدید کرد:
-شورشیان یمنی موشکی را به سمت فرودگاه بین المللی ریاض، پایتخت عربستان شلیک کردند و عربستان، ایران را متهم به تهیه این موشک برای شورشیان کرد و اظهار داشت که این اقدام می تواند به عنوان یک اقدام نظامی قلمداد شود. این موشک به وسیله دفاع هوایی متوقف شد، اما این حمله جدی ترین ضربه شورشیان به خاک عربستان از زمان آغاز جنگ یمن در سال 2015 می باشد.
-به نظر می رسد عربستان سعودی در سقوط دولت لبنان که در آن حزب الله، متحد قدرتمند ایران هم سهم داشت، دست داشته است. سعد حریری، نخست وزیر لبنان و متحد سعودی، استعفایش را در ریاض اعلام کرد، امری که ظاهراً با تحریک سعودی صورت گرفته است.
-شاهزاده محمد بن سلمان، قدرتش را در خانه گسترش داد. این امر با مجموعه ای از بازداشتهای شاهزادگان و شخصیت های عالی به بهانه مبارزه با فساد کلید خورد، اما در سطحی گسترده به عنوان پاکسازی رقبای بالقوّه و منتقدان پنداشته شد.
اما چگونه سیاستهای عربستان سعودی، کشورهای مختلف منطقه خاورمیانه را تحت تاثیر قرار می دهد؟
مواجهه مستقیم با ایران؟
هرچند عربستان سعودی ادعا کرده که حق پاسخ به موشک یمنی را برای خود محفوظ می داند، اما بعید است که مبادرت به اقدام نظامی مستقیم علیه ایران کند.
ارتش عربستان از مدتها قبل درگیر جنگ یمن بوده و هواپیماهای جنگی آن به هدایت حملات هوایی ائتلاف مشغولند و نیروها هم در مرزها مستقرند. اما نیروهای نظامی ایران بزرگتر و صد برابر جنگنده تر از نیروهای عربستان سعودی هستند، در عین حال عربستان، دارای تسلیحات پیشرفته تری است که از ایالات متحده و اروپا در دهه اخیر خریداری نموده است. عربستان همچنین یک متحد قدرتمند، یعنی امارات متحده عربی دارد که آن هم از نیروی نظامی بزرگی بهره مند است.
اقدام مستقیم نظامی، ریسک بی ثبات سازی بیشتر در منطقه خلیج (فارس) و فراتر از آن، اختلال در حرکت محموله های نفتی حیاتی برای عربستان سعودی و متحدینش را دارد. بعید است عربستان بدون چراغ سبز واشنگتن اقدامی کند، چرا که سیاست امریکا نیز مبتنی بر اجتناب از تقابل مستقیم با ایران طراحی شده است.
این امر باعث می شود تا جنگ های نیابتی بر سر قدرت در این منطقه درگیرد.
یمن
جنگ با ملتی فقیر در مرزهای شرقی عربستان سعودی، به باتلاقی برای پادشاهی سعودی تبدیل شده است. در سال 2015، ائتلاف عربستان سعودی، امارات متحده عربی و دیگر متحدان، حمله بر ضد شورشیان شیعی موسوم به حوثی، که آن را ابزار ایران می دانستند، کلید زدند.
این حمله موفق شد تا حوثی ها و متحدانشان را از تسلط بر یمن بازداشته و تنها منطقه ای در جنوب، در کنترل آنها باقی بماند. اما ائتلاف در عقب راندن بیشتر شورشیان توفیقی نیافت و نتوانست آنان را از کنترل صنعا، پایتخت یمن و بیشتر مناطق شمالی بازدارد.
جنگ موجب کشتار بیش از ده هزار غیر نظامی شده و میلیون ها یمنی در آستانه قحطی قرار دارند. این جنگ همچنین منابع سعودی را در زمانی که قیمت نفت از اکنون هم کمتر بود، تخلیه کرده است. نیروهای سعودی عمدتاً بیرون داستان مانده اند و به جای آن به حملات هوایی تکیه شده است. شاهزاده سعودی گفته است یک حمله زمینی به قیمت جان بسیاری از سعودی ها تمام می شود.
حمله موشکی حوثی ها، تنش ها را افزایش داد و عربستان سعودی با تشدید محاصره یمن به آن پاسخ داد. سخنگوی نظامیان الحوثی گفت که شورشیان به هدف گیری فرودگاههای سعودی و نیز ضربه به امارات ادامه خواهند داد. البته این امر بعید به نظر می رسد، چرا که دوبی یکی از شرکای تجاری تراز اول ایران و خانه تعداد قابل توجهی از ایرانیان و تجار ایرانی است.
اگرچه ایران از شورشیان حوثی پشتیبانی کرده، اما مسلح کردن آنها را رد می کند. محمد ظریف وزیر خارجه ایران، اتهام موشکی ریاض را رد کرده و اظهار داشت که عربستان سعودی، ایران را به خاطر عواقب "جنگ های تجاوزکارانه، قلدری منطقه ای، رفتار بی ثبات کننده و تحریکات خطرآفرین" خود پادشاهی سعودی، سرزنش می کند.
به نظر می رسد که هیچ یک از دو طرف نمی خواهند یا نمی توانند تا با تشنج زدایی در این جنگ، این بن بست ناتوان کننده را ترک گویند. اما حمله موشکی نشان داد که این پتانسیل وجود دارد تا تعارض به فراتر از مرزهای یمن کشانیده شود.
لبنان
استعفای حریری، بصورت گسترده به عنوان حرکت سعودی بر ضد حزب الله شناخته شد. حزب الله، گروه سیاسی و نیروی چریکی شیعه است که بازوی قدرتمند ایران در لبنان و سوریه به حساب می آید.
در این راستا، سعودی ها نشان دادند که می توانند درعرصه سیاسی لبنان کارشکنی کنند، و دولت توافقی به رهبری حریری را، که پادشاهی عربستان آن را به ایران بسیار نزدیک می دید، از کار بیاندازند.
اما دشوار است که ببینیم عربستان سعودی، چه چیزی به دست آورده است.
حزب الله هنوز بر لبنان مسلط است و به زودی این وضعیت تکان نخواهد خورد. هیچ نیروی نظامی یا گروه سیاسی سُنی چنین نفوذی را ندارد و تعداد اندکی از سُنی ها، ریسک یک جنگ بی ثبات کننده با حزب الله را می پذیرند. مداخله سعودی تنها موجب می شود تا بسیاری از لبنانی ها، و از جمله برخی از حامیان حریری، از عربستان منزجر شوند، از ترس آنکه مبادا سعودی، ساختار ظریف تقسیم قدرت در بین شیعیان، سُنی ها، مسیحیان و سایر اجتماعات لبنانی را واژگون کند. در این صورت احتمالاً کشور، ما بین یک حکومت کارآمد یا یک حکومت ضعیف، بصورت موقتی گرفتار خواهد ماند.
بهرام قاسمی سخنگوی وزارت خارجه ایران از این مساله، به عنوان یک طراحی امریکایی- اسرائیلی- سعودی، که موجب تنش در لبنان می شود، انتقاد کرد.
این ترس وجود دارد که عربستان سعودی خواهان آن است تا به طریقی، وضعیت را به جایی بکشاند تا حزب الله را به عقب براند. این امر بصورت بالقوّه موجب بی ثباتی لبنان می شود و یادآور برخوردهای خونین بین نیروی چریکی و رقبای سُنّی در میانه دهه 2000 میلادی است.
ثامر السبهان، وزیر سرشناس سعودی، ایران را به خاطر بی ثباتی مورد شماتت قرار داد و اظهار داشت که عربستان اکنون با لبنان به عنوان دولتی که علیه عربستان سعودی به خاطر تجاوزات حزب الله، اعلام جنگ کرده، رفتار خواهد نمود.
سوریه
پس از شش سال جنگ در سوریه، ایران و متحدش، بشار اسد، بر شورشیان عمدتاً سنی، که بسیاری از آنها از سوی عربستان سعودی پشتیبانی شدند، مسلط هستند. ایران از طریق نیروهای ویژه خود و جنگجویان حزب الله و جنگجویان غیرنظامی شیعی عراقی در کنار نیروهای اسد، نفوذش را در سوریه تشدید کرده است. مداخله مستقیم ایران و حملات هوایی روسیه، اسد را رها کرده و جریان را به نفع او تغییر داد و از این رو توانست بخش های بزرگی از خاک سوریه را بازپس گیرد.
همانطور که فشارهای بین المللی بر اسد برای کناره گیری از قدرت فروکش کرد، تلاش عربستان سعودی برای وادار کردن ایران به خروج از سوریه هم ناکام ماند.
کماکان، عربستان می کوشد تا بر مناطق عمدتاً سُنی که خارج از دستان اسد باقی مانده، نفوذ یابد. هواپیماهای نظامی سعودی به ائتلاف حملات هوایی به رهبری امریکا بر ضد گروه دولت اسلامی (داعش) کمک کردند. یک فرستاده عربستان سعودی، اخیراً به شهر سوری رقه، که جدیداً از داعش بازپس گرفته شده، رفت تا در مورد نقش سعودی در بازسازی مذاکره کند.
قطر
عربستان سعودی، امارات متحده عربی، مصر و بحرین، در ژوئن روابط خود با قطر را به خاطر روابط سطح پایین کشورهای خلیج (فارس) با ایران و حمایت قطر از گروههای اسلام خواه، قطع کردند.
این قطع روابط دیپلماتیک به سود ایران تمام شد. زمانی که عربستان سعودی و امارات، حریم هوایی خود را بر هواپیماهای قطری بستند، قطر از آسمان ایران استفاده کرد. زمانی که عربستان سعودی تنها مرز زمینی قطر را بست، قطر به ایران و ترکیه روی آورد تا این شکاف را پر کند.
علیرغم تلاشهای مکرر واشنگتن برای تشویق گفت و گو و حل این بحران، سعودی ها و اماراتی ها تعدادی امتیاز از قطر خواستند که قطر بسیاری از آنها را نپذیرفت.
برگردان به فارسی: مجید پیروز
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
