فراتاب- هانس ام. کریستین مدیر پروژه اطلاعات هستهای اندیشکده فدراسیون دانشمندان آمریکایی در تحلیلی که این اندیشکده منتشر کرد، نوشت: بر اساس شمارش صورت گرفته از سلاح هستهای دو کشور آمریکا و روسیه در چارچوب پیمان استارت جدید، روسیه به افزایش تعداد کلاهکهای راهبردی مستقر در موشکهای بالستیک ادامه میدهد.
اطلاعات مذکور نشان می دهد که روسیه در حال حاضر 200 کلاهک راهبردی بیشتر از زمان اجرایی شدن معاهده استارت جدید در سال 2011 به کار گرفته است.
در مقایسه با شمارش قبلی در سپتامبر 2015، روسیه 87 کلاهک اضافه کرده، در حالی که باید 185 کلاهک را کاهش دهد. در مقابل آمریکا به کاهش کلاهکهای مستقر ادامه داده است و اطلاعات منتشر شده نشان میدهد که آمریکا در حال حاضر 1481 کلاهک دارد که 69 کلاهک کمتر از محدودیت تعیین شده در چارچوب معاهده استارت جدید است.
افزایش کلاهکها توسط روسیه احتمالا به واسطه افزودن سومین زیردریایی موشک بالستیک در کلاس بوری (Borei-class) به ناوگان هستهای این کشور است. نوسانات دیگر در نیروهای هستهای، شمارش و تعداد کلاهکهای هستهای را تغییر میدهد. در همین حال، انتظار میرود روسیه محدودیت تعیین شده در معاهده را رعایت کند.
پرتاب کنندههای راهبردی
مجموع اطلاعات موجود و شمارش قبلی صورت گرفته در سپتامبر 2015، نشان میدهد که روسیه تعداد پرتابکنندههای راهبردی خود را به 87 عدد افزایش داده است. در حقیقت در حال حاضر تعداد پرتابکنندههای راهبردی به کار گرفته شده توسط روسیه دقیقا برابر با تعداد پرتابکنندهها در زمانی است که معاهده استارت جدید در سال 2011 اجرایی شد.
اما روسیه بسیار کمتر از آمریکا، پرتاب کنندههای راهبردی به کار گرفته است، یعنی دقیقا 220 پرتاب کننده کمتر از آمریکا و کاملا پایینتر از محدودیت تعیین شده در معاهده. آمریکا همچنان باید 41 پرتاب کننده راهبردی را از مدار خارج کند تا به سطح محدودیت تعیین شده در معاهده یعنی 700 عدد پرتاب کننده برسد.
شمارش کلاهکها براساس معاهده استارت جدید
به طور کلی معاهده استارت جدید تنها بخشی از کل کلاهکهای هستهای موجود در زرادخانههای روسیه و آمریکا را شمارش میکند. معاهده مذکور تعداد بمبافکنها در پایگاهها یا انبار مرکزی، کلاهکهای مربوط به زیردریایی اضافی در انبار یا کلاهکهای غیرراهبردی را شمارش نمیکند.
بر اساس آخرین شمارش، روسیه حدود 7300 کلاهک دارد که از این تعداد، 4500 کلاهک برای نیروهای راهبردی و تاکتیکی است. آمریکا حدود 6970 کلاهک دارد که از این تعداد، 4670 کلاهک برای نیروهای راهبردی و تاکتیکی است.
نقد و بررسی:
بر اساس معاهده استارت جدید که در سال 2010 در پراگ (جمهوری چک) بین رؤسای جمهور روسیه و آمریکا امضا شد، دو کشور آمریکا و روسیه مجازند تا هر یک 1550 کلاهک راهبردی در اختیار داشته باشند.
این معاهده در سال 2011 اجرایی شد و تا سال 2020 معتبر خواهد بود. هدف معاهده استارت قدیم و جدید برقراری توازن بین سلاح راهبردی و غیرمتعارف بین دو کشور است. برخی تحلیلگران این معاهده را موقتی و نمایشی توصیف میکنند، چرا که حذف بخشی از تسلیحات هستهای روند ساده و کمهزینهای نیست. به علاوه، بیاعتمادی موجود بین روسیه و آمریکا و اختلاف شدید طرفین در محیط پیرامونی روسیه، خاصه در اوکراین و نیز وضع تحریمهای غرب علیه کرملین در چند سال اخیر موجب شده تا بدبینی مقامات کرملین به غرب و آمریکا افزایش یابد.
سیاست خصمانه آمریکا علیه روسیه در چند سال اخیر موجب شده تا مقامات روسیه با نگاه بدبینانه به معاهده استارت جدید بنگرند و تمایل چندانی به تداوم مذاکرات در چارچوب معاهده استارت جدید برای کاهش بیشتر تسلیحات هستهای ندارند.
در همین رابطه ریابکوف، مذاکرهکننده ارشد هستهای روسیه با بیان اینکه موضع طرف روسی در مورد دورنمای ادامه مذاکرات مربوط به اجرای قرارداد کاهش تسلیحات تهاجمی و در کل کاهش تسلیحات هستهای تغییری نکرده است، اظهار کرد: به مرزی رسیدهایم که مذاکرات روسیه و آمریکا در عرصه کاهش تسلیحات هستهای به دلایلی امکانپذیر نیست.
از سوی دیگر به نظر میرسد رویکرد آمریکا به معاهده استارت جدید یک رویکرد جدی نیست، چرا که مقامات آمریکا بارها بر این موضع تصریح کردهاند که واشنگتن با وجود پیگیری سیاست کاهش تسلیحات هستهای، برای تامین امنیت، همچنان خود را پایبند حفظ امنیت زرادخانههای هستهای میداند. در حقیقت رویکرد دو طرف به ویژه آمریکا به گونهای است که در چارچوب رقابت هستهای بین واشنگتن و کرملین، نمیتوان کنترل و کاهش تسلیحات راهبردی و غیرمتعارف را بدیلی مناسب برای بازدارندگی برشمرد. از سوی دیگر مقامات روسیه سلاح هستهای را یک بازدارندگی قوی قلمداد میکنند. در همین چارچوب ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه چنین گفت: بعضی میخواهند کشور ما را خلع سلاح اتمی کنند و در آن صورت ناخنهای خرس را میکشند و آن را به یک مترسک تبدیل میکنند. به همین دلیل باید تسلیحات و توانمندی خود را به منظور تامین امنیت حفظ کنیم.
اظهارات مقامات روسیه حاکی از آن است که کرملین اگر چه با کاهش تسلیحات هستهای درچارچوب معاهده استارت جدید موافقت کرده است، اما تداوم مذاکره برای کاهش بیشتر سلاح راهبردی و غیرمتعارف را نمیپذیرد و کاهش بیشتر تسلیحات هستهای را خطری برای خود قلمداد میکند. از این رو با توجه به تحفظ جدی روسیه نسبت به کاهش بیش از حد سلاح هستهای، به نظر میرسد معاهده استارت جدید همانند استارت قدیم به پیش نرود.
نکته مهمتر اینکه معاهده کاهش تسلیحات هستهای به نفع آمریکا و به ضرر روسیه است، چرا که محدودیتهای مدنظر در معاهده استارت جدید، زرادخانههای هستهای متحدان آمریکا یعنی انگلیس و فرانسه را در بر نمیگیرد. این امر میتواند موازنه هستهای را به نفع غرب تغییر دهد. مضافاً اینکه روسیه متحد هستهای ندارد. اگر چه چین و کرهشمالی دارای سلاح هستهای هستند، اما نمیتوان آنها را متحد واقعی روسیه قلمداد کرد. چنین وضعیتی بر نگرانی روسیه افزوده است.
به باور بسیاری از تحلیلگران بینالمللی، شرکت نکردن روسیه در چهارمین اجلاس امنیت هستهای در واشنگتن (2016) حاکی از نگرانی روسها از طرحهای نظامی آمریکا در سطح جهان به ویژه در منطقه اروپای شرقی و استقرار سامانه پدافند موشکی در این منطقه است. به نظر میرسد روسیه با غیبت در اجلاس یادشده این پیام را داد که مسکو با طرحهای پیشنهادی آمریکا برای کاهش زرادخانه هستهای خود و محدودیت برنامه موشکی موافقت نمیکند.
منبع: شورای راهبردی روابط خارجی