فراتاب – سجاد حشمتی: اقلیم کردستان عراق در سختترین شرایط اقتصادی و سیاسی خود بعد از 2003 و علی الخصوص بعد از شکست همه پرسی 2017 است. حمایت‌های دولت‌های منطقه از دولت مرکزی همراه با بمباران بخش‌هایی از اقلیم کُردستان، کاهش حمایت‌های بین‌المللی از جمله آمریکا از کُردستان، تلاش‌های گسترده بغداد برای سلطه اقتصادی و سیاسی بر این منطقه، اقلیم کُردستان را در معرض انواع تهدیدات و مشکلات قرار داده است.
می‌توان برنده شدن دولت مرکزی عراق در دادگاه پاریس را ضربه مهم بر استقلال اقتصادی اقلیم کُردستان بدانیم. بعد از رای دادگاه، صادرات نفت اقلیم متوقف شد و حقوق کارمندان کُردستان به دلیل وابسته بودن به نفت به تاخیر افتاد که باعث اعتصاب معلمان و برگزار نشدن کلاس‌های درس به مدت چند ماه در سلیمانیه و حلبچه شد. دادگاه فدرال عراق نیز اخیرا حقوق کارکنان اقلیم کردستان را به بانک‌های فدرال منتقل کرده است که به معنای یک گام بلند دیگری از بغداد برای پایان استقلال اقتصادی اقلیم کردستان است.
از زمان جنگ اوکراین و اخیرا غزه، حمایت‌های آمریکا از اقلیم به میزان قابل توجهی کاهش یافته است و باعث آسیب پذیر بودن این منطقه در برابر حتی حملات موشکی گروههای شبه نظامی عراقی با کشورهای همسایه شده است. این عوامل آمریکا را به عنوان مهمترین متحد اقلیم کُردستان مورد انتقاد قرار داده است به همین دلیل ایالات متحده برای کاهش انتقادات از خود، از مسرور بارزانی نخست وزیر اقلیم کُردستان برای سفر به واشنگتن دعوت به عمل آورد.
اسفند 1402 مسرور بارزانی نخست وزیر اقلیم کُردستان در یک دعوت رسمی وارد واشنگتن پایتخت این کشور شد. در این سفر وزیر پیشمرگه و چند مسئول دیگر او را همر اهمی کردند. مسرور بارزانی دیدارهای مختلفی با مقامات آمریکا داشت که شامل آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا، جک سالیوان مشاور امنیت ملی، سناتور جک رید رئیس کمیته نیروهای مسلح سنا، راجر ویکر از اعضای ارشد کمیته سنا، سناتور لیندزی گراهام از اعضای مجلس سنا، سناتور الیسا اسلاتکین از اعضای کنگره و چندین سناتور دیگر از سنا و کنگره، جرج بوش پسر، تعدادی از موسسات فکری و تحقیقاتی آمریکا، اتاق بازرگانی آمریکا و کارفرمایان و مدیران شرکت‌های آمریکایی، تعدادی از اعضای خزانه‌داری بود. محور اصلی این دیدارها گسترش بیشتر روابط میان اقلیم کردستان و آمریکا و بررسی آخرین تغییرات تحولات و توسعه شرایط کلی عراق و منطقه بود.اما در عین حال و بطور مشخص‌تر اهداف سفر مسرور بارزانی به آمریکا را می‌توان بدین شرح نامید:
1.جلب حمایت آمریکا در برابر فشارهای اقتصادی بغداد
مهمترین محور مذاکرات مسرور بارزانی با مقامات کاخ سفید مربوط به فشارهای اقتصادی بغداد بر اربیل بوده است. دادگاه فدرال در سال گذشته حقوق کارمندان اقلیم را به بانک‌های فدرال واگذار کرد که استقلال اقلیم کُردستان و حتی وجود ساختارهای قانونی را به خطر اندازد. اقلیم کُردستان که با صادرات نفت پیشرفت‌های مطلوبی در توسعه اقتصادی و پرداخت مستقل کارمندان خود کرده بود، الان با تلاش بغداد برای سلطه بر ساختارهای اقتصادی خود طرف است به همین دلیل مسرور بارزانی به دنبال جلب حمایت آمریکا و فشار بر دولت عراق برای کاهش اقدامات علیه اقلیم کُردستان بود.
جک سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا در دیدار خود با مسرور بارزانی اعلام کرد که کشورش از یک کُردستان قوی از نظر اقتصادی باداوم مطابق با قانون اساسی عراق حمایت خواهد کرد. دولت عراق به دلایل مختلف از واقعی نبودن تعداد حقوق بگیران اقلیم کُردستان، عدم تحویل تمام درآمدهای خود و ... در ارسال بودجه به اقلیم تعلل میکند. سالیون در ادامه بر حمایت آمریکا از دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی تاکید کرد که بر مسائلی همچون بودجه، حکم‌رانی مطلوب و پیشرفت اقتصادی در کل عراق و اقلیم کُردستان به توافق برسند. در دیدار نخست وزیر با وزیر خارجه آمریکا نیز تاکید شد که اقلیم کُردستان باید سهم خود از بودجه را عادلانه دریافت کند.
2.حفظ موجودیت ساختار اقلیم کُردستان
فشارهای بغداد بر اربیل صرفا بخاطر مسائل اقتصادی نیست بلکه ممکن است علاوه بر تسلط بر اقتصاد اقلیم کُردستان، ساختار سیاسی قانونی و خودمختاری اقلیم کُردستان را منحل کنند. یکی از اعضای پیشین چارچوب هماهنگی شیعیان طی مصاحبه‌ای با یک کانال تلویزیونی عربی اعلام کرد که عراق را یکپارچه و ساختار اقلیم را منحل میکنیم. اما در مقابل مسعود بارزانی رئیس حزب دمکرات کردستان در مصاحبه با رادیو فرانسه گفت وضعیت و روند دمکراسی در عراق خطرناک است و کنار گذاشتن اجماع جمعی عراق را بر پرتگاه میکشاند.
در این شرایط مسرور بارزانی و حکومت اقلیم کُردستان انتظار دارند با توجه به متحد اصلی اقلیم و بنیان‌گذار عراق فدرال، فشارها را بر بغداد افزایش بدهد تا ساختار سیاسی و امنیت اقلیم کُردستان، فدرالی عراق حفظ شود. آنتونی بلینکن در دیدار خود با مسرور بارزانی به جایگاه مهم اقلیم کُردستان به عنوان شریک ایالات متحده تاکید کرد که مشارکت بر اساس ارزش‌ها، منافع و فداکاری‌های مشترک استوار بوده و همچنان هست.در ادامه هر دو طرف درباره تصمیمات دادگاه فدرال ضد اقلیم کُردستان نگران بودند و لازم دانستند که ساختار اقلیم کُردستان و فدرالی عراق حفظ شود. در دیدارهای سناتور لینزی گراهام و چند نماینده کنگره با مسرور بارزانی، حمایت خود را از موجودیت قانونی اقلیم کُردستان اعلام کردند.
- ماندن نیروی آمریکایی در عراق
کنسولگری آمریکا در اقلیم، بزرگترین کنسولگری در جهان است که نشان از اهمیت روابط این کشور با اقلیم کُردستان است. از زمان جنگ غزه، حملات گروههای عراقی به مواضع آمریکا در عراق علی‌الخصوص در اقلیم کُردستان شدت گرفت که با واکنش آمریکا مواجه شد. بعد از کشته و زخمی شدن ده‌ها نفر از نیروهای آمریکایی در مرز اردن و سوریه، آمریکا حملات گسترده‌ای انجام داد که باعث کشته شدن ده‌ها نفر از نیروهای مقاومت از جمله ابو باقر الساعدی مسئول سامانه‌های موشکی حزب‌الله عراق شد که بالاترین فرمانده عراقی بعد از ترور ابو مهدی المهندس بود.
در مقابل احزاب شیعه خواستار اخراج سربازان آمریکایی شدند که جلسه مجلس با بایکوت اعراب سنی و کُردها همراه بود. مسرور بارزانی و مقامات دیگر به دفعات حمایت خود را از ماندن نیروهای آمریکایی اعلام کرده‌اند. نخست‌وزیر اقلیم کُردستان در سفر خود به واشنگتن خواستار مشارکت کُردها در مذاکرات نظامی کمیسیون عالی نظامی آمریکا و عراق شد که درباره سرنوشت نیروهای آمریکایی در عراق است.
البته ماندن نیروهای آمریکایی در عراق بستگی به عوامل مختلفی از جمله جنگ اوکراین و غزه، دولت مرکزی عراق، اولویت‌های دولت آمریکا، حمایت دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه ای دارد پس صرفا حمایت اقلیم کُردستان کارساز نیست. البته شاید اگر دولت عراق فشارها را بیشتر و جدی‌تر به خروج نیروهای آمریکایی بپردازد، اقلیم کُردستان آخرین پناه‌گاه برای ایالات متحده باشد.
- صادرات نفت اقلیم کُردستان
مهمترین منبع درآمد اقلیم کُردستان نفت است. در سال 2014 که مناطق مورد مناقشه به کنترل اقلیم کُردستان درآمد، روزانه حدودا یک میلیون بشکه در نفت صادر می‌کرد که باعث سرازیرشدن درآمدهای هنگفت به اقلیم کُردستان شد. اما بعد از برگزاری رفراندوم و واکنش سخت دولت مرکزی عراق و متحدین منطقه‌ایش به آن با از دست دادن مناطق مورد مناقشه از جمله کرکوک، میزان صادرات نفت به 450 هزار بشکه نفت کاهش یافت اما با این حال اقلیم کُردستان حقوق کارمندان خود را پرداخت می‌کرد ولی بعد از رای دادگاه پاریس به طور کلی صادرات طلای سیاه متوقف شد. این توقف باعث بحران گسترده و ضعف اقلیم کردستان در مقابل بغداد شد.
مسرور بارزانی در واشنگتن و دیدار خود با مقامات آمریکایی به دفعات درباره صادرات نفت اقلیم کُردستان حرف زد. سناتور لینزی گراهام در دیدار با نخست وزیر از حقوق، سهم بودجه اقلیم و صادرات نفت اقلیم کُردستان حمایت کرد. وزیر خارجه آمریکا نیز خواستار شروع صادرات نفت اقلیم کُردستان و اجرای توافقنامه شنگال شد. در میزگرد مسرور بارزانی با موسسات فکری و تحقیقی آمریکا نیز، بر ضرورت سرگیری صادرات نفت اقلیم کُردستان و حفظ امنیت و ثبات اقلیم کردستان بحث شد.
- مساله اقلیتها و انتخابات پارلمان کردستان
دادگاه فدرال عراق اخیرا 11 کرسی اقلیتها را در پارلمان اقلیم کُردستان لغو کرد. لغو کرسی‌ها باعث اعتراض اقلیتها شد چون به دلیل پخش بودن مناطق سکونت و جمعیت بسیار کمتر نسبت به کُردها، تعداد کرسی‌های‌شان را به حداقل خواهد رساند اقلیم کُردستان رفتار مطلوبی با اقلیتها دارد و حتی «ریواز فارق» رئیس پارلمان چندین سال پیش یکی از افتخارات اقلیم کُردستان را نوشتن و حرف زدن به زبان‌های مادری مختلف در اقلیم کردستان دانست. آیدین معروف وزیر اقلیم کُردستان از جبهه ترکمانی پایان دادن به کرسی اقلیتها را پایان دادن به دمکراسی دانست. در سفر مسرور بارزانی به آمریکا مسیحی‌ها نیز او را همراهی کردند.
مسرور بارزانی در دیدار با جک سالیوان مشاور امنیت ملی و برت مک گورک مسئول هماهنگی امور خاورمیانه و شمال آفریقا بر حفاظت از حقوق گروهای مختلف قومی و مذهبی تاکید کرد. همچنین جک سالیوان حفاظت از حقوق تمامی جوامع قومی و مذهبی در عراق مطابق با قانون اساسی را مهم دانست و برآن تاکید کرد. آنتونی بلینکن نیز بر حفاظت و حق قانونی اقلیتها در اقلیم کُردستان تاکید کرد. الیسا اسلاتکین نماینده کنگره بر اهمیت حمایت از حقوق اقلیتها و توسعه فرهنگ همزیستی مسالمت آمیز جوامع در اقلیم کُردستان تاکید کرد.
6.جذب سرمایه‌گذاری بیشتر شرکت‌های آمریکایی در اقلیم کُردستان
مسرور بارزانی و حکومت اقلیم کُردستان به دنبال افزایش قدرت اقتصاد غیرنفتی خود هستند تا وابستگی اقتصادی به نفت را با جذب سرمایه و شرکت‌های خارجی کمتر کنند. با وجود اینکه شرکت‌های آمریکایی متنوعی در اقلیم کردستان حاضر هستند ولی در حال حاضر جذب بیشتر سرمایه خارجی علی الخصوص از آمریکا، موقعیت اقتصادی کُردستان را افزایش می‌دهد.
مسرور بارزانی در واشنگتن با اعضای اتاق بازرگانی آمریکا، کارفرمایان و مدیران شرکت‌های آمریکایی دیدار کرد. نخست وزیر خطاب به آنان گفت بیایید در کشاورزی، صنعت و گردشگری سرمایه‌گذاری کنید کُردستان با پشتیبانی و حمایت شما قوی‌تر خواهد شد، با یکدیگر می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم کُردستان آینده‌ی درخشانی دارد. او در ادامه گفته‌هایش گفت از اقلیم کُردستان دیدن کنید یا از طریق وب‌سایت یا مستقیم با ما تماس بگیرید و فرصت‌های آنجا را بررسی کنید.
چشم انداز پیش‌رو
دو ماه پس از سفر مسرور بارزانی به آمریکا و در نتیجه گیری باید گفت اقلیم کُردستان در شرایط بسیار سخت اقتصادی-سیاسی به سر می‌برد که حتی خطر لغو ساختار فدرالی اقلیم را تهدید میکند. مسرور بارزانی در سفر خود به واشنگتن به دنبال جلب حمایت بیشتر آمریکا از اقلیم کُردستان و افزایش فشارها بر بغداد برای کاهش اقدامات خود علیه کُردستان بوده است. وقعیت این است اگر آمریکا در سایه توجهات بین‌المللی از جمله خود به جنگ غزه، حمایت خود از اقلیم را کم کند و یا نیروهای خود را از عراق خارج کند، اقلیم کُردستان با خطر منحل شدن ساختار سیاسی روبرو می‌شود و حال بایست منتظر ماند و دید در موازنه نامناسبی که اقلیم کردستان در برابر دولت عراق و متحدین منطقه‌ایش قرار گرفته است، آیا آمریکا کمکی به احیای موازنه خواهد کرد یا کمک‌های کم اثرتری را از خود نشان می‌دهد مساله‌ای که برای آینده این منطقه بسیار سرنوشت‌ساز است!
گزارش از سجاد حشمتی – دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات خاورمیانه
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
