فراتاب – گروه فراسفر: امروزه با گسترش فزاينده صنعت حمل و نقل كمتر نقطهاي در اين كره خاكي وجود دارد كه بهصورت بكر و دست نخورده باقي مانده باشد و رد پايی از انسان درآن وجود نداشته باشد. در کنار این مسئله، پدیده گردشگری به این وضعیت بغرنج دامن زده است. در واقع، گردشگری از یک پدیده سادة گشت و گذار فراتر رفته، ابعاد و اهمیت ویژهای یافته و تبدیل به یک صنعت بزرگ شده است. منطقه هورامان هم با جاذبههای فوق العاده گردشگریِ آن از جمله طبیعت زیبا، معماری و آیینهای خاص، صنایع دستی و ... چندین سال است که قطب گردشگری غرب کشور شده است.
جاذبههای گردشگری در دنیا متفاوت هستند. مثلا در بعضی ازکشورها جاذبهها بیشتر، آثار تاریخی و باستانی هستند مانند یونان یا مصر و یا در برخی از مکانهای دیگر، جاذبهها صنعت هتلداری، خدمات غذایی، نوشیدنی و ... هستند. ولی جاذبه اصلیِ گردشگری منطقه هورامان طبیعت زیبای آن است. در نتیجه، گردشگری در این منطقه حول محور طبیعتگردی میباشد و از دیرباز مردمان این دیار در تعامل با طبیعت بکرِ خود زندگی کرده و این تعامل را میتوان در باغها و معماری پلکانی، زندگی هوارنشینی (کوچگاههای موقت)، جشنها، آیینهای اصیل و صنایع دستی منحصر بهفرد منطقه مشاهده کرد. بههمین خاطر، با توجه به در نظر گرفتن مساحت کم منطقه هورامان به نسبت تعداد زیاد گردشگری که به آنجا میآیند، نبود زیرساخت و امکانات لازم گردشگری و مشکلات عمده زیستمحیطی از جمله احداث خانهباغها و ویلاهای غیر مجاز، تبدیل زمینهای دیم و آبی به ویلا، (نمونه واضح این مسئله روستای دزلی، دَرَکیه که تا دامنه کوه، باغ و ویلا ساختهاند) حفر چاههای آب در دل کوهستانهای هورامان (ییلاقهای روستاهای بِلبَر و سِلین بهویژه ییلاق دَرَویان) افزایش پسماند و ... شایسته و بایسته است که صنعت گردشگری هورامان در مسیر توسعه پایدار و بر مبنای اقتصاد سبز حرکت کند، در غیر این صورت، نه تنها گردشگری آن از بین میرود بلکه اِکوسیستم و زندگی مردم منطقه هورامان نابود خواهد شد.
واقعیت امر این است که منطقه هورامان بهخاطر طبیعت زیبا و آیینهای سنتی جذاب، معماری، میراث فرهنگی و صنایع دستی گردشگران زیادی را به خود جذب کرده است، به طوری که در ایام تعطیلات بهار، تعداد گردشگران در بعضی مکانها بیشتر ازجمعیت مردم آن شهر و روستا میشود و این مسئله در کنار فرصتهای اقتصادی و فرهنگی که برای مردم هورامان بهوجود آورده است، باعث تهدیدهای جدی محیط زیستی، فرهنگی نیز شده است.
صنعت گردشگری شامل فعالیتهای بسیاری است که میتواند مشکلاتی زیستمحیطی به وجود آورد. این مشکلات پیامد دو مقولة مهم بهرهبرداری از منابع طبیعی به صورت ناپایدار و ترکیب عناصر محیط زیست با آلودگیها است که اثراتی چون تخریب منابع طبیعی، آلودگی و حتی معضلات اجتماعی به بار خواهد آورد.
برخی ازگردشگران، میزان قابل توجهی پسماند بهجا میگذارند که از ظرفیت مقصد گردشگری خارج است که به بحران منتهی خواهد شد. برای مثال، حضور بیش از حد گردشگر در مسیر روستای هجیج تا هورامانِ تخت، به ویژه افراد زیادی که با ماشین آفرود در این مسیر و ییلاقات کمپ کردهاند، سبب بروز آسیبهای جدیِ محیط زیستی شده است. گردشگران نیازمند اقامتگاه و زیرساختهای مختلفی هستند و ایجاد گسترده این زیرساختها سبب تخریب محیط زیست میشود.( نمونة عینی این مسئله شهر نودشه است که به دلیل نبود زمین کافی برای ایجاد زیرساختهای گردشگری، بسیاری از باغهای آن ویران شده است). همچنین در کنار این تهدیدهای زیستمحیطی ِگردشگریِ هورامان، میتوان به اثرات منفی اقتصادی و اجتماعی آن هم اشاره کرد، از جمله، توزیع نابرابر درآمد در میان گروههای مختلف مردم منطقه، نابودی و تخریب محیط زیست، ازهمگسیختگی ساختار جامعه میزبان، بیاحترامی به سنتها و فرهنگ، رواج اعتیاد، تغییر سبک پوشش، تأثیر بر رفتار نسل جوان و همچنین دیگر تغییرات و اثرات فرهنگی ِناشی از تعامل جوامع روستایی و محلی با گردشگران ...
بدون شک، در کنار تهدیدهایی که گردشگری هورامان ایجاد میکند، در صورت داشتن سیاستهای مدون و کلان نمیتوان آثار مثبت این پدیده را هم در نظر نگرفت، از جمله اشتغالزایی، ارزآوری، آشنایی و تبادل فرهنگی اقوام مختلف، پاسداشت سنتهای گذشتگان و احیاء بسیاری از صنایع دستیِ فراموش شدة هورامان. با آموزشهای لازم جوامع محلی، قطعاَ اهمیت دادن به منابع طبیعی و ایجاد الگوهای جدید در تأمین انرژی به وسیله طبیعت، جلب توجه عمومی به گونههای گیاهی و جانوری در حال انقراض، ترویج حساسیت و آگاهی نسبت به سیستمهای اکولوژیکی و افزایش آگاهیهای محیط زیستی، بهبود مدیریت ضایعات و پسماند نهادینه خواهد شد.
بنابراین، برای جلوگیری از وارد آمدن آسیبها و صدماتِ جبران ناپذیر به این منطقه، لازم است نهادها و سازمانهای مربوط از جمله سازمان یونسکو (هورامان از منظر فرهنگی به ثبت جهانی رسیده است) و وزارت میراث فرهنگی و صنایع دستی وگردشگری، سازمان محیط زیست و از همه مهمتر انجمنها و دغدغهمندان این حوزه به این امر مهم بهطور جدی ورود کنند.
در همین راستا، شایسته است شورای سیاستگذاریِ توسعة گردشگری وکمیتههای تخصصی لازم، شکل گرفته و سند چشماندازِ گردشگریِ هورامان ترسیم و تدوین گردد.
در آخر، به گفتة دوست فرهیختهام آقای دکتر افرسیاب جمالی، کنشگر این حوزه، اگر به پدیده گردشگری و مسئله محیط زیست هورامان توجه جدی نشود و در اولویت بررسیها و پژوهشهای کاربردی و آگاهیبخشیِ جوامع محلی قرار نگیرد، به زودی باید شاهد بروز فاجعه در منطقه باشیم و هیچگونه توجیهی ندارد به بهانه وجود فساد، فقر، گرانی، اختلاس، رانت و تحریم و بیمسئولیتیِ مدیران محلی و منطقهای، این دو موضوع حساس نادیده گرفته شود و بررسی پیامدها و عواقب آن به آینده موکول گردد. زنگ خطر مدتی است که برای طبیعت منطقه به صدا درآمده است و این روزهاست که این زنگ هشدار، جدی تر برای فرهنگ معماری، زبان، لباس و تمام شئونات جهانِ زیستة ما به صدا درآید.
نویسنده: علی امینی، فعال مدنی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است