فراتاب: در حالی که منشور اخلاق حرفهای سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور در جهت پیشگیری از موارد تخلف در روابط میان مراجع و درمانگر تدوین شده است وحمایت از حقوق مراجعان و حقوق صنفی روانشناسان و مشاوران را از اهداف این سازمان برشمرده است، متاسفانه در موارد متعددی شاهد نقض قوانین به ویژه در فضای مجازی از سوی درمانگران این حرفه هستیم. 
تردیدی نیست روانشناسان و مشاوران نیز در ارتباط خود با مراجعان از تأثیر درونی آرمان‌ها و گاه راز و رمزهای باورها و ارزش‌های خود رها نیستند، به همین دلیل گاه گفته می‌شود یک مشاور و روان‌درمانگر علاوه بر گذراندن آموزش‌های دقیق و طولانی، خود نیز باید دارای ویژگی‌های شخصیتی خاصی باشد تا بتواند روان‌درمانگر موفقی گردد. مشاوره و روان‌درمانی شامل روابط عاطفی و فکری نزدیک میان دو انسان است و این رابطه، تأثیر به سزایی در مراجع دارد. نظام نامه اخلاق حرفهای روانشناسان و مشاوران در شصت و هشتمين جلسه شورای مركزی سازمان كه در مورخه 05/06/86 برگزار شد، مورد بازنگری قرار گرفت و به تصویب رسيد.اصول عمومی نظامنامه اخلاق حرفه‌اي سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوري اسلامی ايران عبارت است از:
- اصل احترام به شأن و آزادي انسان و تكريم شخصيت مراجعان
- اصل وظيفه شناسی و مسئوليت پذيري
- اصل ارائه خدمات مؤثر و اجتناب از آسيب‌رسانی اجتماعی
- اصل عدم تبعيض
- اصل توجه به رفاه ديگران
- اصل توجه به نظام ارزش‌هاي جامعه.
ضوابط اخلاق حرفهای در حوزه مشاوره و روان‌درمانی، دامنه وسیعی دارد که معمولا حداقل استانداردهای رفتار درمانگر را مشخص می‌کند و سعی دارد از رفتارهای ممنوعه جلوگیری نماید. نظامنامه اخلاقی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره، استانداردها وضوابط اخلاق حرفهای را این‌گونه تعریف می‌کند:" مجموعه‌ای از مقررات و ضوابط ایجابی و سلبی که با تمرکز بر شرایط خاص حرفهای، روانشناسان و مشاوران را ملزم به انجام دادن رفتار یا رفتارهایی معین و یا اجتناب از رفتار یا رفتارهایی خاص می‌سازد." این استانداردها عبارتند از:
- صلاحیت؛
- مسئولیت؛
- روابط حرفهای؛
- رازداری؛
- تشخیص، ارزیابی و تفسیر آزمون‌های روانشناختی؛
- مداخله‌های روانشناختی؛
- پژوهش و انتشار؛
- آموزش، کارورزی و نظارت؛
- حل و فصل مسائل و تعارضات اخلاقی.
در این گزارش سعی بر این است که به مرزهای اخلاق حرفهای بپردازیم و مهمترین استانداردهای آن را بررسی کنیم. بدیهی است که داشتن آگاهی نسبت به این استانداردها مراجع را در انتخاب صحیح مشاور یا روانشناس خوب یاری خواهد داد.
- تخصص درمانگر
بر اساس بند 2-1؛" نظام نامه سازمان، روانشناسان و مشاوران براي معرفی خود فقط از مدارج تخصصی و مدارك علمی كه از دانشگاه‌هاي معتبر دريافت كرده‌اند استفاده می‌كنند و حق استفاده از عناوينی را كه احراز نكرده اند، ندارند."
همچنین در بند 3-1 آمده است:" روانشناسان و مشاوران فقط روش‌های درمانی و مشاوره‌ای را كه برای آنها آموزش ديده و در آنها تجربه پيدا كرده‌اند، به‌كار می‌گيرند و از به‌كار بستن روش‌هايی كه در آنها تجربه ندارند، خودداری می‌كنند."
و در بند 8-1:" روانشناسان و مشاوران خدماتی كه صلاحيت ارائه آن را ندارند، به همكاران واجد صلاحيت خود ارجاع می‌دهند."
متاسفانه در فضای مجازی شاهد هستیم که افرادی مدعی داشتن تخصص‌های متعدد در زمینه‌های بی‌شمار که هر کدام مستلزم صرف بازه زمانی مشخصی برای دریافت تخصص کافی و گرفتن مدرک معتبر است، هستند و گاه در مواردی در حالی که فرد دانشجوست یا هنوز مدرک دانشگاهی‌اش را دریافت نکرده است، فرآیند درمان را در چند حوزه مختلف پیش می‌برد.
- صلاحیت
در بند 2-3 آمده است:" روانشناسان و مشاوران از ايجاد هرگونه ارتباط غير حرفهای با مراجعان خود و كاركنانی كه زير نظر آنان فعاليت می‌كنند، اجتناب می‌نمايند" . همچنین بند 2-5 تاکید دارد:" روانشناسان و مشاوران در مواقعی كه تعارضی بين منافع شخصی و ايفای نقش حرفهای به وجود بيايد، از پذيرش نقش حرفهای خود اجتناب نمی‌كنند." همچنین بند 6- 2 اشاره دارد:" روانشناسان و مشاوران از هرگونه سوء‌استفاده از روابط حرفهای خود پرهيز می‌نمايند." در حالی که در بندهای متعددی در منشور اخلاقی سازمان بر صلاحیت حرفهای درمانگران تاکید شده است متاسفانه شاهد نادیده گرفتن مرزهای اخلاقی این رابطه به ویژه در تداوم جلسات درمانی از سوی طرفین رابطه درمانی هستیم که جزو چالش‌های اخلاقی این حرفه محسوب می‌شود.
- مداخله های روانشناختی
در بند6-6 منشور آمده است:" روانشناسان و مشاوران از درگير شدن در هر گونه رابطه جنسی با مراجعان خود اجتناب می‌كنند ." بند 9-6 تاکید دارد:" روانشناسان و مشاوران حق‌الزحمه خدمات روانشناختی و مشاوره‌ای خود را طبق تعرفه‌های سازمان نظام روانشناسی و مشاوره جمهوری اسلامی ايران دريافت می‌نمايند و از دريافت وجه ديگری از مراجعان اجتناب می‌كنند." این در حالی است که پذیرفتن کادو و هدایا از سوی درمانگران و استوری کردن آن به ویژه در اینستاگرام، یکی از ابزارهایی است که بعضی از درمانگران از آن در جهت تبلیغات پیج خود بهره می‌گیرد. به نظر می‌رسد این رفتارهای غیرحرفه‌ای بیشتر از سوی درمانگران تازه‌کاری صورت می‌گیرد که بدون مدرک عضویت سازمان و پروانه اشتغال، روند درمان را در فضای مجازی آغاز کرده‌اند.
- تبلیغات و خدمات عمومی
در بند 1-9 آمده است:" روانشناسان و مشاوران از هرگونه اظهارات غيرواقعی و نادرست در زمينه آموزش‌های تخصصی، تجارب حرفهای، شايستگی‌ها، درجات تحصيلی، مدارك، وابستگی‌های سازمانی يا انجمن، خدمات، علمی و بالينی، تأليفات و تحقيقات خود اجتناب می‌نمايند." درمانگر باید در مورد مدرک تحصیلی خود صادق باشد و اجازه القاب گوناگون از سوی مراجع را ندهد. موارد بسیاری در اینستاگرام دیده شده که مراجع درمانگر را با القابی چون "دکتر" مورد خطاب قرار داده است بدون اینکه از مدرک حرفهای درمانگر اطمینان داشته باشد و درمانگر هم در جهت شفاف‌سازی مدرک خود و تصحیح آن اقدامی انجام نداده است.
- مشاوره تلفنی
ضروری است کلینیک‌هایی که اقدام به دادن مشاوره تلفنی می‌کنند، غیر از مجوز پروانه تخصصی‌شان باید مجوز مشاوره تلفنی را هم داشته باشند. همچنین درمانگری که چه در قالب فردی یا در کلینیک و مجموعه‌ای اقدام به مشاوره تلفنی می‌کند باید دوره‌های مرتبط با مشاوره تلفنی را که زیر نظر آموزش‌های بهزیستی است، گذرانده باشد. بهتر است مراجعان هم به شماره‌هایی که به شیوه مستقیم توسط خود درمانگر و از طریق پیج‌های این افراد در اختیار عموم قرار می‌گیرد اعتماد نکنند.
به نظر می‌رسد داشتن سلامت روانی شخص مشاور یا روانشناس، به زعم متخصصان این حرفه، بندی است که جای خالی آن در منشور اخلاقی سازمان محسوس است. ضرورت دارد که هر درمانگر پیش از ورود به عرصه تراپی، در حداقل شش تا هفت جلسه روان‌درمانی در جهت اطمینان از وضعیت سلامت روانی خود شرکت جوید. پیچیدگی‌های حرفه‌های یاورانه، به دلیل تعاملات عاطفی و انسـانی موجـود در آن، معضلات و دوراهی‌هایی را ایجاد می‌کند که ممکن است تصـمیم‌گیری درمـورد انتخاب یکی از دو راه، راحت نباشد.
نظام‌نامـه‌های اخلاقـی معمـولا راه‌حـل چنـین دوراهی‌هایی را ارائه نمی‌دهند یـا نمی‌تواننـد ارائـه دهنـد. گزارش‌هـای موجـود در دادگاه‌ها نشانگر حساسـیت ویـژه ایـن حرفـه اسـت. رسـوایی‌های بـه بـارآمـده از سوءاستفاده‌های متخصصان حرفه‌های یاورانه از مراجعان و درمان‌جویان، هر ازگاهی وجدان عمومی جامعه را تحریک و به واکنش نشـان دادن وا مـی‌دارد. در کشـورهای غربی که در این حرفه‌ها پیشرفته‌تر هسـتند، گزارش‌هـا حـاکی ازتخلفـات غیرقابـل اغماض متخصصان این رشته است.
این وضعیت تا جایی پیش رفته است کـه اروین یـالوم روان پزشک و روان‌درمانگر وجودی، رمانی در مورد این تخلفـات بـا عنـوان «رویتخت درمان» نوشته است. باید اذعان داشت که آموزش دادن و فراگیری اخلاق و رفتار حرفهای در روانشناسی، در کلاس‌های دانشگاه آسان‌تـر از بـه‌کـارگیری آن در کـار حرفهای و بالینی است.رعایـت اصـول اخـلاق حرفهای، می‌تواند از بسیاری از چالش‌های اخلاقـی مشـاوران، پیشـگیری کنـد. بـه عبارت دیگر، اگر مشاوران نسبت موضوع مورد مشاوره از دانش کـافی برخـوردار باشند، اصول اخلاق حرفه مشاوره را درست اجـرا کننـد و توانـایی و مهـارت لازم برای مشاوره دادن را کسب کرده باشند (مانند گذاراندن دوره‌های کـارورزی زیـر نظـر یک استاد)، کمتر چالش اخلاقی برای آنها پیش می‌آید.
نویسنده: سنور دانشخواه
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
