فراتاب: عوامل و پدیده‌های گوناگونی در شکل‌دهی به فضاهای معماری ایرانی نقش دارند، یکی از این عوامل تاثیرگذار فرهنگ است. بازتاب فرهنگ در فضاهای معماری و شهری به اشکال مختلفی پدیدار می‌شوند، برای نمونه می‌توان به تاثیرگذاری فرهنگ بر خانه‌های سنتی اشاره داشت، در بسیاری از مناطق ایران فرهنگ عامل اصلی شکل دهنده بنا و خانه به طور خاص است و شکل خانه‌ها، نتیجه‌ی عوامل اجتماعی-فرهنگی می‌باشد.
سنندج به عنوان یکی از شهرهای تاریخی کردستان ایران از اهمیت و جایگاه بسزایی چه از نظر سیاسی، چه اجتماعی و فرهنگی برخوردار بوده و هست. در همین راستا خانه‌های تاریخی سنندج از جمله آثار مهم معماری ایران به شمار می‌آیند، که از میان این خانه‌ها می‌توان «عمارت خسروآباد» در سنندج را به عنوان یک نمونه شاخص و برجسته نام برد.
این بنا در سال 1223 هجری قمری به دستور امان‌الله‌خان اردلان والی کردستان در زمان فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد. در کتیبه‌ای که در همان زمان ساخته شد به سال ساخت و نام شاه ایران و نیز والی وقت کردستان اشاره شده است. خسروآباد را با این جهت خسروآباد می‌گویند که امان‌الله‌خان اردلان پس از ساختن این خانه‌ی زیبا، آنرا به نام فرزندش خسروخان والی‌زاده، خسروآباد نامگذاری می‌نماید. خسروخان داماد فتحعلی‌شاه می‌شود و دخترش «حُسن‌جهان» را به عنوان نخستین عروس وارد این عمارت می‌کند پس از او ماه‌شرف اردلانی مشهور به مستوره کردستانی دومین همسر خسروخان می‌شود که در این عمارت زندگی می‌کند.
در آغاز این تصور در ذهن ایجاد می‌شود که قصر یک حکمران محلی است، اما عمارت خسروآباد هیچ‌گاه یک بنای حکمرانی نبوده و بیشتر به عنوان محل تشریفات و استقبال از شاهان و محل اقامت والیان اردلان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این عمارت بزرگ در برگیرنده‌ی سردر و هشتی ورودی، عمارت سردر، قصر، اندورونی، حیاط، آشپزخانه، حمام، اصطبل، اندرونی شمالغربی، فضاهای ضلع جنوبی ساختمان سردر و فضاهای ضلع جنوبی قصر است که پیرامون یک حیاط مرکزی شکل گرفته‌اند. حیاط بزرگی که در مرکز حیاط آن حوض بزرگی به شکل چلیپا قرار گرفته و در بخش شمالی حیاط نیز آب نمای کوچکی خودنمایی می‌کند، که از آثار دوره یپهلوی می‌باشد.
ساختمان کلی عمارت در ظاهر نشانگر معماری درونگراست، یعنی همه فضاها در پیرامون یک حیاط مرکزی شکل گرفته‌اند و مهمترین بخش عمارت خسروآباد قصر این مجموعه است. ساختمان قصر در سه طبقه ساخته شده و ایوان ستون‌دار این قصر نیز نمایی تماشایی به آن بخشیده است، پلکان سنگی تنها مسیر دسترسی به طبقات محسوب می‌شود، اما طبقه‌هاي دوم و سوم دارای فضاهای خاصی هستند، طبقه دوم که مهمترین بخش این قصر محسوب می‌گردد، به صورت یک فضای حوضخانه طراحی شده و با گنبدی بزرگ آن را مسقف کرده‌اند و آب‌نمایی بیضی شکلِ سنگی در مرکز آن قراردارد.
به طور کلي، عمارت خسرو آباد نیز نمونه‌ی زیبایی از بازتاب فرهنگ بر معماری است و نمی‌توان تاثیرات فرهنگی این دیار را در آن نادیده گرفت، به طور مثال ایوان ستون‌دار خسرو آباد تداعی کننده‌ی حس شکوه، هنر، امنیت، آرامش، محرمیت و پای بندی به اعتقادات دینیِ به جای مانده از معماری مناطق کُردنشین ایران دارد، به عبارتی می‌توان این ساختمان را ترکیبی از ویژگی‌های فرهنگی و شرایط اقلیمی حاکم بر این شهر دانست.
اما در دوره جدید و از سال 1373 این عمارت توسط سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت و پس از چندی با شماره 1491 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید.
چگونه به خسروآباد برویم؟
اما چنانچه مایل به دیدار از این عمارت زیبا و با شکوه هستید شما می‌بایست به استان کردستان و مرکز آن یعنی شهر سنندج بروید. این عمارت در بلواری بنام خسروآباد که نام دیگرش شبلی است قرار گرفته است. دیدن این عمارت رایگان بوده و همه روزه از ساعت 9 صبح تا 18 عصر شما می‌توانید به بازدید آن بروید.
نویسنده: فائزه محبی – دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری
متن مذکور در شماره نخست ماهنامه فراتاب کُردی منتشر شده است
شما می‌توانید برای مطالعه دیگر مطالب این ماهنامه، نسخه آنلاین آن را از طریق یکی از دو لینک زیر تهیه کنید:
