فراتاب – گروه بین الملل: «روسیه آماده است تا مجموعه دفاع موشکی اس-400 را به ایران عرضه کند» ، «پوتین خواستار میانجیگری بین ایران و ترامپ شد» و ... طی مدت اخیر چندین مرتبه از این گونه اخبار پیرامون سیاست خارجی ایران و روسیه شنیده شده است. این گونه اخبار در مقطع زمانی منتشر می شود که تنش ها بین ایران و امریکا رو به فزونی نهاده و طرفین به شدت علیه یکدیگر اعلام موضع می کنند.  فارغ از صحت یا نادرستی این خبرها، پرسش مهم این است که آیا روابط ایران و روسیه نسبت به گذشته دچار تحول شده است یا خیر؟ البته تغییر در روابط خارجی میان کشورها امری طبیعی است و بسته به تحولات گوناگون منطقه ای و بین المللی می توانیم شاهد برخی تغییر رویکردها باشیم اما منظور از پرسش اصلی مطلب این است که آیا رویداد خاصی در ذهنیت ایرانی ها و روس ها نسبت به یکدیگر صورت گرفته است یا خیر؟ این پرسش از این جهت اهمیت دارد که تاکنون با وجود اهمیت فراوانی که تهران و مسکو برای یکدیگر قائل بوده اند و از ظرفیت های هم به خوبی آگاه، اما در حوزه عملی مناسبات دو کشور انچنان که باید و شاید دچار پیشرفت نشده است. در پاسخ باید گفت با وجود همگرایی ها و اشتراک دیدگاه هایی که بین ایران و روسیه وجود داشته اما همواره ذهنیتی منفی و آزاردهنده بین طرفین وجود داشته است. از یک سو برخی دیدگاه های در جمهوری اسلامی ایران وجود دارد که معتقد است روسیه هیچ گاه در سیاست خارجی خود به ایران مستقل نگاه نکرده و همواره از کارت تهران برای تنظیم مناسبات خارجی خود با مجموعه غرب بهره برده است و در مواقع بحرانی همواره پشت ایران را خالی کرده است. از سوی دیگر اما روس ها هستند که آنها هم بر این باورند تهران اهمیتی برای مناسبات با مسکو قائل نیست و هرگاه از سوی کشورهای غربی وامانده شده است دست یاری به سوی روسیه دراز کرده است، بنابراین ایران نیز استفاده ای ابزاری از روسیه می کند.

به نظر می رسد دست کم از سال 2013 و دخالت روسیه در سوریه و نزدیک شدن بیش از پیش دیدگاه های ایران و روسیه به یکدیگر در امور استراتژیک، تحلیل های با نگاه بدبینی گذشته رو به فراموشی سپرده شد و دیدگاه های جدیدی با ابراز خوش بینی نسبت به روس ها در ایران ایجاد شد. البته این خوش بینی مختص به ایران نبود و روس ها نیز متاثر از تحولات بین المللی اصلاحاتی در رویکرد خود نسبت به جمهوری اسلامی ایران ایجاد کردند. به عنوان نمونه هرچند دکترین های سیاست خارجی و نظامی روسیه پیشتر نه تنها اهمیتی برای ایران قائل نبودند بلکه انگار حتی از بردن اسم ایران نیز ابا داشتند اما در اسناد جدیدتر به ظرفیت های ایران برای گسترش روابط با مسکو و ایحاد برخی اتحاد و ائتلاف ها اشاره کرده اند.

طبیعتا گسترش روابط ایران و روسیه برای هر دو کشور منافع زیادی در پی دارد و واقعیت ایحاب می کند تا دو کشور برای این گسترش مناسبات بکوشند. با توجه به تحولات رخ داده شاید بتوان در پاسخ به پرسش اصلی این مطلب که آیا روابط ایران و روسیه نسبت به گذشته دچار تحول شده است یا خیر؟، این فرض را در نظر گرفت که روس ها در این مقطع این موضوع را در رابطه با ایران مدنظر قرار می دهند که با کنترل هوشمند ایران و آمریکا بهتر می توانند منافع راهبردی خود را به پیش ببرند. بدین گونه که روس ها خواهان نوعی تنش بین تهران و واشنگتن هستند تا از این تنش و چانه زنی های خود بتوانند از هر دو طرف طلب امتیاز کنند. به عبارت دیگر روس ها مشتاق به میزان تنشی بین جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده هستند که قابل کنترل باشد، چه اینکه از کنترل خارج شدن این تنش به زیان منافع روسیه است.

نویسنده: احسان تقوایی پژوهشگر مسائل روسیه و آسیای میانه

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است