فراتاب – گروه بین الملل: نشست اخیر کشورهای ساحلی دریای خزر پیرامون کنفوانسیون حقوقی دریای خزر بار دیگر بحث ها بر سر سهم ایران از این دریا را بر سر زبان ها انداخت. هنوز این نشست آغاز نشده بود که شبکه های اجتماعی مجازی پر شد از عباراتی نظیر «فروخته شدن دریای خزر» و مواردی از این قبیل. هرچند موضوع دریای خزر و طریقه سهم بندی کشورها از این دریا موضوعی کاملاً تخصصی و پیچیده است و همین پیچیدگی باعث شده است تا شاهد مذاکراتی به عمر بیش از دو دهه باشیم، اما  به اصطلاح «کارشناسان فضای مجازی» در داخل کشور خیلی سریع میدان دار شده و مدعی کوتاه آمدن دولت از حقوق ایران در خزر شده اند. در این میان البته بودند متخصصینی که تحت تاثیر پروپاگاندای فضای مجازی، اظهاراتی ناصحیح را بیان کردند.

مهم ترین پرسش این مطلب اما بر سر موضوع نشست اخیر در قزاقستان و نحوه سهم خواهی کشورهای ساحلی این دریا نیست، بلکه ادعای مطرح شده از سوی یکی از کارشناسان روسی است. «رجب صفروف» کارشناس روسی و مدیر «مرکز  مطالعات ایران معاصر» که به خوبی زبان فارسی را صحبت می کند در برنامه خبری شبکه «بی بی سی» مدعی شده که روسیه در سال 1996 که مذاکرات بر سر رژیم حقوقی دریای خزر آغاز شد، منتظر پیشنهاد 50 درصدی ایران بود، بدین معنی که 50 درصد سهم ایران و 50 درصد سهم چهار کشور منتزع شده از اتحاد شوروی باشد. اصل جمله صفروف در گفت و گو با بی.بی.سی اینگونه است: «همه ما انتظار داشتیم که ایران طیق قراردادهای سال 1921 و 1940 درخواست حق 50 درصدی خود از خزر را داشته باشد.»

 به گفته صفروف، حتی روس ها آمادگی روانی این پیشنهاد را نیز داشتند، اما پیشنهاد ایران مبنی بر تقسیم مساوی (هرکشور 20 درصد) خزر تعجب و البته خرسندی کشورهای طرف ایران را به دنبال داشت، سهمی که هیچکدام از این کشورها تاکنون برای ایران قائل نبوده و نیستند.

مطرح شدن چنین ادعایی از سوی صفروف که برای نخستین بار از سوی یک فرد کارشناس صورت می گرفت، موجی از تعجب را در میان کارشناسان و البته افکار عمومی فرا گرفت. شبکه های اجتماعی این بار سخنان صفروف را توجیه مناسبی برای ادعاهای خود مبنی بر عقب نشینی ایران از حقوق حقه خود در خزر دانستند. خیلی سریع این بحث درگرفت که در سال 1996 چه فرد یا افرادی در مسند کار بوده و هدایت مذاکرات در این زمینه را بر عهده داشته اند؟ با این حال برخی نیز این پرسش را مطرح کردند که ادعاهای مطرح شده از سوی کارشناس روسی تا چه اندازه سندیت دارد؟ رسانه های مختلف خیلی زود به سراغ کارشناسان و مورخان ایرانی رفتند تا صحت یا کذب این ادعا را ثابت کنند که نتیجه این پرس و جوها تکذیب شدید اظهارات صفروف بود. انتشار وسیع سخنان صفروف باعث شد تا شبکه فارسی زبان بی بی سی بار دیگر وی را مورد پرسش قرار دهد. صفروف اما این بار با رندی مثال زدنی مدعی شد که ایران هیچگاه دارای سهم 50 درصدی از خزر نبوده و در هیچ یک از اسناد تاریخی چنین حقی برای جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته نشده است. وی همچنین به نقل از یکی از افراد مذاکره کننده روسی، ایران را نکوهش کرد که چرا در مذاکرات بر سر رژیم حقوقی خزر این همه پافشاری کرده است.

اظهارات جدید صفروف و عدم عقب نشینی

بازنشر وسیع صحبت های صفروف در بی بی سی باعث شد تا رسانه های مختلف به دنبال روشن شدن بیشتر این موضوع برآیند. وی بار دیگر در مصاحبه ای با یک سایت اینترنتی در «یوتیوپ» اظهارات خود در بی بی سی را تکرار کرد و گفت: «انتظار داشتیم ایران از حق خودش دفاع کند، چون فروپاشی شوروی در آن 50 درصد خودش انجام شده است و هر مشکلی صورت گرفته در طرف شوروی بوده و نه ایران». بدین ترتیب و بر خلاف آنچه در برخی رسانه ها آمده، صفروف اظهارات خود را تکذیب نکرد و تنها این موضوع را مطرح کرد که سهم ایران نه تنها 50 درصد نبوده و نیست بلکه حتی 20 درصد ادعایی ایران نیز نیست.

تکذیب وزارت امور خارجه

اما بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امورخارجه در واکنش به ادعای صفروف اظهار داشت:  «بررسی سوابق نشان می دهد که ایشان هیچگاه فردی مذاکره کننده از جانب هیات مذاکره کننده روسیه با هیات ایرانی در مذاکرات خزر نبوده است.»

قاسمی همچنین تاکید کرد: «بدون تردید سخنان و ادعاهای نامبرده اساساً فاقد هرگونه اعتبار است. تردیدی وجود ندارد که طرح این ادعاهای بی اساس در این برهه با اهداف مشخص و هدایت شده از سوی عناصر و مراکز خاص صورت می پذیرد.»

صفروف کیست؟

بر اساس بیوگرافی که خود رجب صفروف در وب سایت شخصی خود ارائه داده است، وی اصالتی تاجیکی دارد و در شهر دوشنبه تاجیکستان به دنیا آمده است. وی که سردبیر مجله‌های روسی «ایران معاصر» و «تجارت با ایران» است به دلیل اصالت تاجیکی خود به خوبی با زبان فارسی آشناست و فارسی را با لهجه تاجیکی تکلم می کند. صفروف که بین سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۸ رئیس کل شورای بازرگانی روسیه-ایران وابسته به اتاق بازرگانی و صنعتی فدراسیون روسیه بود، هم اکنون رئیس کمیسیون ایران در اتاق بازرگانی و صنعتی مسکو نیز است.

صفروف فارغ التحصل رشته های علوم سیاسی و تاریخ علم در دانشگاه مسکو است و از سال ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹ عضو شورای سیاسی وابسته به ریاست ‌جمهوری روسیه بوده است. همچنین از سال ۱۹۹۴ تاکنون نیز به عنوان کارشناس دومای کشوری فدراسیون روسیه فعالیت می کند. وی به خوبی با ایران و مسائل سیاست داخلی و خارجی آن آشنا است و همین امر نیز باعث شده تا مدیریت سایتی سه زبانه (روسی، فارسی و انگلیسی) به نام «ایران رو» را نیز بر عهده داشته باشد. صفروف از سال 1997 تاکنون مدیر مرکز مطالعات ایران معاصر در روسیه است.

بررسی روزمه صفروف  نشان می دهد که هرچند وی سمت های مهمی در وزارت امور خارجه روسیه نداشته است اما فردی عادی و بی اطلاع از موضوع نیز نبوده و نیست. همین امر نیز باعث می شود تا بر خلاف برخی اظهارنظرها مبنی بر نداشتن پشتوانه علمی و موسساتی، نتوان اظهارات وی را جدی نگرفت، چه این که وی عضو اکثر هیات های روسی وارد شده به ایران بوده است. به هر حال وی سالهاست که در دستگاه های مختلف کشور اعم از فرهنگی، اقتصادی و سیاسی آمد و شد دارد و پای ثابت اکثر رسانه های ایرانی در گفت و گوهای روس محور بوده است. هرچند وی همواره خودش را طرفدار ایران معرفی کرده است اما در لحظات حساسی مثل موضوع اخیر ضربه ای زده است که از وزن بالایی برخوردار است. تردیدی نیست که اظهارات صفروف (که تقریبا اشتباه بودن آن به اثبات رسیده است) افرادی را در داخل کشور نسبت به مذاکره کنندگان ایرانی در  راه حفظ حقوق ملی و تمامیت ارضی بدبین کرده است.

اهداف صفروف

با روشن شدن بیشتر اظهارات رجب صفروف پرسش مهمی که مطرح می شود این است که به فرض که ادعای این روس فارسی بلد از اساس کذب باشد، اما چرا وی به عنوان کارشناس روسی و یکی از طرفداران توسعه مناسبات مسکو-تهران در چنین مقطعی این اظهار نظر را مطرح کرده است؟ در پاسخ می توان دست کم سه فرض را مطرح کرد:

 نخست اینکه وی در تلاش برای ایجاد کشمکش بین سیاستمداران ایرانی است و بر آن است در این راه بین مقامات ایرانی بر سر مواضع ایران در خزر اختلاف افکنی کند.

 فرض دوم بر این امر مبتنی است که صفروف با مطرح کردن آمادگی روانی روس ها جهت پذیرفتن سهم 50 درصدی ایران، به دنبال تبرئه روسیه است، چه این که صفروف به خوبی از جامعه ایران و بی اعتمادی عمیق این جامعه به روسیه آگاه است، در نتیجه تلاش دارد این گونه القا کند که روسیه نقشی در کاهش سهم ایران در خزر نداشته است و این خود ایرانی ها بوده اند که حداقلی برخورد کرده اند.

فرض سوم که مورد تاکید وزارت امور خارجه ایران نیز است بر این امر تاکید دارد که طرح این ادعاهای بی اساس از سوی صفروف دراین برهه با اهداف مشخص و هدایت شده از سوی عناصر و مراکز خاص صورت می پذیرد.

احسان تقوایی کارشناس مسائل روسیه و آسیای میانه و عضو شورای علمی فراتاب

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است