فراتاب – گروه بین الملل: کردها بعد از رفراندوم ٢٥/سپتامبر/٢٠١٧، اکنون مرحلە جدیدی از حیات سیاسی خود را در عراق آغاز نمودەاند، مرحلەای کە بهای بسیار سنگینی برای آن پرداختند. بعد از انجام رفراندوم، حکومت عراق و بیشتر قدرتهای منطقەای و بین المللی، هر یک بنوعی بە کردهای عراق پشت کردند. در این مرحلە، کردها با خسارات عدیدەای دست و پنجە نرم کردند، از جملە: از دست دادن ٥١% خاک مناطق کردنشین، ممنوعیت پرواز در فرودگاههای اربیل و سلیمانیە و بستن مرزهای ایران بروی اقلیم کردستان و غیرە. اکنون با آغاز مرحلە تبلیغات انتخاباتی چهارمین دورە پارلمان عراق، کردها در آستانە تحولی جدید قرار گرفتەاند، کە انتظار می رود بازگشت آنان بە پروسە سیاسی عراق از اهم نتایج این مرحلە جدید باشد. علیرغم تشتت و پراکندگی کە فعلا در صفوف کردها ایجاد شدە است، اما آنان همیشە در عراق جدید، بعنوان بازیگری مهم ایفای نقش نمودەاند. در ذیل بە اهم سناریوهای پیش روی کردها، پس از انتخابات پارلمانی ماە می ٢٠١٨ اشارە نمودە و از تأثیرات آنان در معادلات سیاسی عراق سخن خواهیم گفت. 
سناریوهای پیش روی کردها
با توجە بە وزن سیاسی کردها در معادلات سیاسی عراق و با توجە بە وضعیت فعلی حاکم بر روابط آنان با یکدیگر و با دیگر احزاب عراقی، می توان سناریوهای زیر را قابل تحقق دانست:
١) مشارکت تمام گروهها و احزاب کردی در ائتلافی جدید
هرچند کردها نتوانستند در مرحلە قبل از انتخابات اتحاد و یکپارچگی خود را حفظ کنند، اما از نظر حقوقی بعد از اعلام نتایج، اتحاد گروهها و احزاب برندە انتخابات امکان پذیر است و کردها هم از این قاعدە مستثنی نیستند. انتظار می رود با توجە بە منافع مشترک در بین گروههای کردی و داشتن قدر مشترکهای فراوان، این سناریو دور از انتظار نباشد. هرچند قبل از انتخابات نیز، حزب دمکرات کردستان و اتحاد اسلامی کردستان و جناح کوسرت رسول علی از اتحادیە میهنی کردستان در ایجاد ائتلاف میان احزاب کردستانی در مناطق کردنشین مورد مناقشە همداستان بودند، اما عدم رغبت جنبش گوران و جماعت اسلامی و جناح طالبانی در اتحادیە میهنی مانع تحقق این سناریو شد. اگر کردها بتوانند، در مرحلە بعد از انتخابات چنین اتحادی را تحقق بخشند، امید می رود کە بتوانند مانع بزرگی در مقابل زیادەطلبیهای بغداد ایجاد کردە و نقش بیشتری در حکومت آتی عراق داشتە باشند.
٢) تشکیل ائتلاف اربیل و ائتلاف سلیمانیە
اگر کردها نتوانند سناریوی نخست را اجرائی کنند، آنگاە انتظار می رود با ادامە پراکندگی فعلی شاهد سناریوی دو ائتلاف جغرافیایی اربیل و سلیمانیە باشیم. در این سناریو ممکن است، حزب دمکرات و اتحادیە میهنی (برغم اختلافات عدیدەاش با حزب دمکرات) و اتحاد اسلامی کردستان در زیر چتر ائتلاف اربیل گرد هم آیند. در طرف مقابل نیز ائتلاف سلیمانیە سر برخواهد آورد، کە از جنبش گوران، جماعت اسلامی و همپیمانی دموکراسی و عدالت (وابستە بە برهم صالح) و محتملا جنبش نسل نو تشکیل خواهد شد. شایان ذکر است کە در حال حاضر جنبش گوران، جماعت اسلامی و همپیمانی دموکراسی و عدالت در مناطق کردنشین مورد مناقشە دارای یک فهرست انتخاباتی بنام نیشتمان (میهن) هستند، کە انتظار می رود بعد از انتخابات نیز این ائتلاف همچنان ادامە یابد.
قابل ذکر است اتحادیە میهنی برغم تعلق جغرافیاییش بە منطقە سلیمانیە، بدلیل اختلافات عدیدە با جنبش گوران و همپیمانی دموکراسی و عدالت و همچنین حضورش در حکومت اقلیم با حزب دمکرات کردستان و منافع مشترک فراوان با این حزب و فرادستی اخیر کوسرت رسول در اتحادیە میهنی (کە منطقە نفوذش اربیل است)، انتظار نمی رود کە در ائتلاف سلیمانیە شرکت نماید و باحتمال قوی بە ائتلاف اربیل خواهد پیوست.
٣) تقسیم احزاب و گروههای کردی در بین ائتلاف عبادی و مالکی
با توجە بە جبهەبندیهای سیاسی فعلی در میان گروههای شیعی و تشکیل دو قطب اصلی عبادی و مالکی، قابل پیش بینی است، کە احزاب و فهرستهای کردی نیز با توجە بە دیدگاە و منافع مشترک خود بە یکی از این دو قطب نزدیک شدە و بنوعی با آنان ائتلاف نمایند. در دسامبر ٢٠١٧ با ادامە فشارهای حیدر عبادی بە کردها، حزب دمکرات کردستان با ارسال پیامی غیر مستقیم از سوی کانال تلویزیونی روداو طی مصاحبە آن کانال با نوری المالکی، امکان ائتلاف و گرایش خود بسوی مالکی را در انتخابات آیندە عراق بە پیش کشید. همین امر سبب شد، کە عبادی احساس خطر نمودە و نرمش قابل توجەای از خود در قبال اقلیم کردستان نشان دهد. در مقابل نیز، برخی از گروههای کرد از جملە بافل طالبانی پسر ارشد جلال طالبانی، برهم صالح رهبر همپیمانی دموکراسی و عدالت و جنبش نسل نوین بە بغداد رفتە و با حیدر عبادی دیدار نمودند. برهم صالح بصراحت پشتیبانی خود را از عبادی اعلام نمود. با ادامە تشتت و پراکندگی گروهها و احزاب کردی چنین سناریویی نیز دور از انتظار نیست، کە احزاب و گروههای کردی بە دو جبهە مخالف عبادی و مالکی بپیوندند.
٤) ائتلاف کردها با چندین حزب و فهرست شیعی و سنی در عراق
از دیگر سناریوهای پیش رو آن است، کە کردها بعد از تشکیل یک ائتلاف کردی قدرتمند در میان خود با چندین حزب و فهرست مهم شیعی و سنی دیگر ائتلاف نمایند و موفق بە تشکیل فراکسیونی بزرگ با بیش از ١٠٠ کرسی پارلمانی شوند، از جملە ائتلاف با لیستهای سائرون (مقتدی صدر)، ائتلاف الوطنیة (ایاد علاوی)، للعراق متحدون (اسامە نجیفی)، جریان حکمت (عمار حکیم). چنین ائتلافی اگر بە بزرگترین فراکسیون پارلمانی تبدیل شود، خواهد توانست مدعی پست نخست وزیری عراق شدە و بصورت توافقی کاندید خود را از میان شیعیان برای پست نخست وزیری معرفی نماید. این سناریو در صورتی قابل تحقق است، کە گروههای عمدە شیعی از جملە ائتلاف نصر، دولت قانون، فتح، سائرون و حکمت از تشکیل فراکسیون جدید یکپارچە در پارلمان عراق عاجز باشند.
٥) بایکوت پروسە سیاسی در عراق
یکی دیگر از سناریوها، بایکوت پرۆسە سیاسی عراق از سوی کردهاست. این سناریو زمانی تحقق می یابد، کە کردها در حکومت آیندە عراق شریک نباشند یا بصورت بسیار جزئی مشارکت دادە شوند. آنگونە کە برخی از فهرستهای انتخاباتی و از جملە فهرست دولت قانون نوری المالکی میگویند، آنان مایل بە تشکیل حکومت اکثریت هستند، این بدین معناست اگر شیعیان بە تنهایی بتوانند حکومت آیندە را تشکیل دهند، دیگر نیازی بە مشارکت گروهها و احزاب اصلی کرد و عرب سنی نمی بینند. با تشکیل حکومت اکثریت، هرچند از نظر حقوقی اشکالی بر آن وارد نیست، اما بنحوی از انحاء زیر پاگذاشتن اصل توافق ملی است، کە از بدو تشکیل عراق جدید رعایت شدە است. بعید بنظر نمی رسد کە با تشکیل حکومت اکثریت، کردها و اعراب سنی پروسە سیاسی عراق را بایکوت نمایند، کە این امر بر مشروعیت حکومت جدید خلل جدی وارد خواهد کرد. این امر همچنین در تعامل قدرتهای غربی و منطقەای پشتیبان کردها و سنیان، با حکومت جدید عراق مٶثر خواهد بود و ممکن است انزوای منطقەای و جهانی عراق را بدنبال داشتە باشد.
٦) تمسک بە نتایج رفراندوم و سردادن ندای استقلال طلبی
در صورت بە بن بست رسیدن کامل پروسە سیاسی در عراق و افزایش تشنج در میان کردها و حکومت عراق، تمسک کردها بە نتایج رفراندوم دور از انتظار نیست. باید این نکتە ظریف حقوقی را مدنظر داشت، کە علیرغم فشارهای زیاد عراق، ایران و ترکیە در الغای نتایج رفراندوم استقلال، کردها زیر بار الغای آن نرفتند و تنها بە تعلیق آن اکتفاء نمودند، کە این امر مورد استقبال قدرتهای غربی نیز قرار گرفت. تعلیق نتایج رفراندوم استقلال کردستان بدین معناست، کە کردها در صورت ضرورت و در زمان مناسب می توانند نسبت بە رفع تعلیق آن اقدام نمودە و خواستار بکارگیری نتایج رفراندوم شوند. در واقع می توان گفت کە تعلیق نتایج رفراندوم، همچون شمشیر داموکلسی ست کە کردها هردم می توانند با تمسک بە آن، فشار زیادی را بر حکومت عراق وارد آورند.
نتیجە
وضعیت آتی کردها در معادلات سیاسی عراق، در وهلە اول بە دگردیسیهای سیاسی در میان بیت کردی وابستە است. در وهلە دوم بە روابط آنان با دیگر احزاب و گروههای سیاسی عراق بستگی دارد و، در وهلە سوم بە روابط خارجی این گروهها با قدرتهای غربی و منطقەای چون ایران و ترکیە گرە خوردە است. همین مسألە سبب گشتە تا کردها از نظر سیاسی در موقعیت بسیار بغرنجی قرار گرفتە و تصمیم گیری برای آنان آسان نباشد. این احزاب و گروهها ممکن است، بعضا با توجە بە رویکرد و منافع سیاسی خود در میان ائتلافهای متضاد داخلی، منطقەای و بین المللی گرفتار آمدە و با آنان همپیمان شوند. ائتلافهایی کە ممکن است در یکسو بە نفع آنان گام برداشتە و در دیگر سوی برعلیە منافع آنان قدم بردارد. بهترین گزینەها برای کردها عبارتند از: گزینەهای شمارە ١ و ٤ و ٦ کە بە فراخور وضعیت سیاسی کردستان، عراق و منطقە می توانند هر یک از گزینەهای فوق الذکر را اجرائی نمایند.
آزاد ولدبیگی روزنامه نگار و پژوهشگر و عضو هیات تحریریه فراتاب
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
