فراتاب: لحظات  گاهی بی حرکت و تأثیرند و گاه طلایی و رهایی بخش. در کارنامه و زندگی سیاسی و اجتماعی شخصیت ها٬ احزاب و نیز گروه های مختلف نیز می توان همین دوگانه را دید؛ در حالی که بیشتر لحظه ها حامل رویدادهایی عادی و روزمره هستند گاه برخی لحظات طلایی  فرا می رسند که می توانند کلیه روندها و رویدادها را زیر و رو کنند. رقابت های سیاسی در کشورهای مختلف به نوعی زاییده و تحت الشعاع این دوگانه هستند، هریک از رقبا و یا احزاب که بتوانند لحظات طلایی و بزنگاه های مهم بیشتری را از آن خود کنند و در لحظات خاص ابتکار عمل را در دست داشته و رقیبان را در موضع واکنش و تبعیت از کنش سیاسی خود قرار دهند از اغلب رقابت ها موفق بیرون می آیند.

 تحولات سیاسی ترکیه در روزهای اخیر به نوعی دیگر گویا همین دوگانه است؛ رقابت میان دولت ترکیه و نیروهای اپوزیسیون این کشور بازنمایاننده همین امر است. دو گروه در تلاشند با به دست گرفتن ابتکار عمل در لحظاتی دوران ساز گوی سبقت را از دیگری بربایند. البته به نظر می رسد این واقعیت که در سال های اخیر حزب عدالت و توسعه و به ویژه شخص «رجب طیب اردوغان» در بیشتر مقاطع ابتکار عمل را در دست داشته و مقام «اقدام از موضع کنش» را به خود اختصاص داده اند، غیر قابل انکار است.

 در مقابل احزاب سنتی اپوزیسیون ترکیه در بیشتر مواقع نتوانسته اند از سطح «اقدام واکنشی» و یا «استراتژی های سلبی» فراتر روند. انتخابات تکراری ماه نوامبر، برهم زدن آتش بس با پ.ک.ک، استراتژی آنکارا در قبال داعش، رویارویی با غرب و اتحادیه اروپا، سرکوب موفقیت آمیز کودتای بخش هایی از ارتش در سال 2016، اعلام وضعیت فوق العاده و تداوم بخشیدن به آن تا کنون، سرکوب منتقدان و لغو نمایندگی اعضای احزاب مخالف، همه پرسی اصلاح قانون اساسی و نهایتاً اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام در 24 ژوئن 2018 از جمله مهم ترین لحظاتی است که حزب عدالت و توسعه از سال 2015 تا کنون توانسته در آن ها تأثیرگذار واقع شود و همه آن ها را به خود اختصاص دهد.

 البته اپوزیسیون نیز در چند گام موفقیت هایی نسبی را تجربه کرده اند؛ جلوگیری از پیروزی مطلق آک پارتی در انتخابات پارلمانی ژوئن 2015، رأی 49 درصدی نه به اصلاحات قانون اساسی، پیاده روی نمادین «عدالت»، تأسیس ائی پارتی به رهبری «مرال آکشنر»، اقدام قابل تحسین قلیچداراوغلو در انتقال 15 نماینده به ائی پارتی برای گذشتن این حزب از مانع قانونی مشارکت در انتخابات و نهایتاً تلاش فزاینده احزاب اپوزیسیون برای اجماع بر کاندیدای واحد و هماهنگ کردن استراتژی ها از جمله لحظاتی است که اپوزیسیون توانسته در آن ها از سطح اقدام واکنشی فراتر رفته لحظات خاصی را از آن خود سازد. اکنون آنچه می تواند آب رفته را به جوی اپوزیسیون بازگرداند و لحظه طلایی انتخابات ریاست جمهوری را به سود آنان رقم بزند در پیش گرفتن یک استراتژی معقول و نتیجه محور برای رقابت فعال در این انتخابات است. به نظر می رسد حمایت از عبدالله گل توسط سه حزب سعادت٬ جمهوریخواه خلق و خوب ترکیه آن اقدامی است که می تواند ضعف های مواضع اپوزیسیون را به نحو بهینه تری پوشش دهد. از سوی دیگر این امر همچنین در گرو شجاعت گل در پذیرش کاندیداتوری در برابر رفیق دیرینه خود است.

 سلطه رجب طیب اردوغان بر کشور و آک پارتی از سال ۲۰۱۴تشدید شد و همه پرسی اصلاح قانون اساسی نیز با اختلافی ناچیز به سود وی پایان یافت. او در لحظه ای تأثیرگذار گذشته اصلاح طلبانه و امید بخش آک پارتی را به بهای افزایش قدرت شخصی کنار گذاشت و شخصی سازی قدرت را در پیش گرفت. در مقابل رقبا و اپوزیسیون اردوغان در بیشتر مواقع این سال ها نتوانستند در بازی سیاست از موضع واکنش و کنش سلبی خارج شوند و ابتکار عمل را در دست گیرند. به بیان دیگر بیشتر لحظات برای مخالفان اردوغان در سال های اخیر بیشتر از جنس لحظات بی اثر و منفعل بوده اند و در مقابل سلطان رجب هر بار توانسته در بزنگاه های تعیین کننده با سخنرانی های قرا و یا اقداماتی هوشمندانه اپوزیسیون را در موضع واکنش و پیروی از ابتکار خود قرار دهد.

 پس از اعتراضات موسوم به پارک گزی در سال ۲۰۱۳ ٬ حزب جمهوری خواه خلق بیش از پیش تحت تاثیر آک پارتی قرار گرفت و ابتکار عمل را از دست داد. شکست نسبی آک پارتی در انتخابات ماه ژوئن ۲۰۱۵با پیروزی این حزب در انتخابات مجدد در ماه نوامبر همراه شد. رویدادهای بعدی ترکیه نیز عمدتا به سود آک پارتی رقم خورد. اردوغان پس از چند سال توافق با پ.ک.ک را لغو کرد و درگیری میان دو طرف مجددا آغاز شد. این امر به تشدید روحیه ملی گرایی میان اتباع ترکیه انجامید. همچنین مشی نمایشی اردوغان در برابر غربی ها و اتحادیه اروپا نیز باعث شد در ذهن بسیاری به عنوان ناجی ترکیه نقش ببندد.

بجز موفقیت نسبی احزاب مخالف در انتخابات ژوئن ۲۰۱۵ ٬ رأی ۴۹درصدی به کمپین خیر در جریان رفراندوم و نهایتا برگزاری راهپیمایی بزرگ عدالت در چند کلانشهر ترکیه مهم ترین ابتکارات اپوزیسیون به حساب می آید.

ابتکار انتخابات زودهنگام

«کمال قلیچ دار اوغلو»٬ رهبر حزب جمهوریخواه خلق چند بار از دولت خواسته بود تا انتخابات زودهنگام برگزار کند٬ اما اردوغان که مایل بود از نهایت مدت زمان ممکن برای حکمرانی استفاده کند با این درخواست مخالفت می کرد. او چند بار نیز اعلام کرد که درخواست انتخابات زودهنگام کار خائنان است.

اما از راه رسیدن حزب جدید ائی پارتی و به رهبری مرال آکشنر از یکسو و تحرکات اپوزیسیون برای هماهنگی استراتژی ها از سوی دیگر باعث شد٬ پیاده نظام سلطان در حزب موتلف او درخواست انتخابات زودهنگام را مطرح کند و این بار اردوغان این درخواست را بپذیرد.

به نظر می رسید گذشت زمان به نفع اردوغان و ائتلاف جمهور نیست. گذشت زمان باعث می شد فشار به دولت برای لغو وضعیت اضطراری پس از کودتای نافرجام ۱۵تموز ۲۰۱۶بیشتر شود و از سوی دیگر ائی پارتی بتواند رفته رفته همه شرایط لازم برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری را فراچنگ آورد. همچنین دیدارهای هر از گاه احزاب مختلف مخالف رئیس جمهور و احتمال نزدیک شدن دو حزب جمهوریخواه خلق با ائی پارتی از یکسو و با حزب کردی دموکراتیک خلق ها از سوی دیگر عامل تغییر عقیده اردوغان شد.

 همچنین انتقاداتی که هر از گاهی عبدالله گل٬ رئیس جمهوری پیشین ترکیه و رفیق شفیق اردوغان از مدیریت وی می کرد نیز مزید بر علت شده بود. اردوغان می ترسید گل رفته رفته از سایه خارج شود و در افکار عمومی طرفداران بیشتری پیدا کند٬ از این رو وی بار دیگر در لحظه ای تأثیرگذار رقبا و مخالفان خود را با خبری بهت آور آچمز کرد؛ انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی در روز ۲۴ژوئن امسال (حدود ۸۰روز دیگر) برگزار می شود!  این خبر بار دیگر اپوزیسیون را در موضع واکنش قرار داد. همه احزاب برای جلوگیری از اظهار ضعف هم که شده ناچار از اعلام آمادگی برای انتخابات زودهنگام شدند.

میدان داری قلیچداراوغلو

 با این حال حیرت مخالفان این بار کمتر به طول انجامید و با تصمیمی شجاعانه از سوی قلیچداراوغلو نهیب اردوغان با شدتی بیشتر به خودش بازگشت؛ شورای عالی انتخابات به دلیل عدم وجود شرایط لازم ائی پارتی را از فهرست احزاب مجاز برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری حذف کرده بود و به دلیل کمبود زمان کار این حزب برای کسب مجوز لازم بسیار سخت می نمود. اما در این زمان قلیچداراوغلو با میدان داری استادانه ای ۱۵نماینده حزب خود را به ائی پارتی انتقال داد تا این حزب بتواند فراکسیون پارلمانی تشکیل دهد و وارد کوران رقابت شود. رهبر اپوزیسیون ترکیه با اقدامی درست در لحظه ای تأثیرگذار زوبینی که اردوغان با اعلام انتخابات زودهنگام به سوی مخالفان گرفته بود را به سمت خود او بازگرداند. حالا اردوغان در حیرت مانده و منتظر است در لحظه ای طلایی به این ضد حمله پاسخ دهد.

لحظه طلایی گل

 اقدام قلیچداراوغلو نشان داد احزاب اصلی اپوزیسیون در سطح بالایی با هم همکاری دارند و احتمالا باید منتظر دیگر اقدامات هماهنگ آنها باشیم. اگر چه اخبار خوشایندی درباره اعلام کاندیدای واحد از سوی بخش های مختلف اپوزیسیون به گوش نمی رسد و مرال آکشنر از یک سو و شخصیت های چپ گرای میانی حزب جمهوریخواه خلق نسبت به عبدالله گل هنوز روی خوش نشان نداده اند٬ اما به نظر می رسد کاندیداتوری گل تنها اقدامی است که می تواند بقایای دموکراسی در ترکیه را از خطر نجات دهد.

حالا گل بر سر دو راهی کشنده مصلحت آک پارتی و صلاح کشور قرار گرفته و باید از لحظه طلایی عمر سیاسی خود برای حراست از ترکیه٬ دموکراسی و حتی آک پارتی در برابر این حزب قد علم کند. روشن است که گل دارای بیشترین میزان اقبال میان رقبای بالقوه اردوغان است. او هم میان اسلام گرایان و محافظه کاران دارای ارج و قرب است و هم کارنامه قابل قبولی نزد کمالیست ها٬ علوی ها و حتی کرد ها دارد. فرمول رأی آوری گل در واقع مشابه اردوغان است با این تفاوت که اردوغان میان علوی ها و کمالیست از اقبال برخوردار نیست.

نکته مهمی که باید احزاب مخالف اردوغان در نظر بگیرند حمایت اسلام گرایان از گل است. نظرسنجی سونار اخیرا نشان داده که چنانچه گل در برابر اردوغان به میدان بیاید بیش از ۳۰درصد جماعت اسلام گرا را برای انتخاب مردد خواهد کرد و این امر به معنی ضربه ای کاری بر پیکره اردوغان است. به این ترتیب آخرین فرصت نجات دموکراسی ترکیه امروز به شجاعت عبدالله گل و از خود گذشتگی احزاب اپوزیسیون بستگی دارد.

منصور براتی، دبیر تحریریه فراتاب

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است