یمن و لبنان؛ آوردگاه جنگ نیابتی ایران و عربستان سعودی | فراتاب
کد خبر: 6807
تاریخ انتشار: 28 آبان 1396 - 15:14
علیرضا علیپور
امروزه دو کشور ایران و عربستان سعودی در منطقه خاورمیانه در یک جنگ نیابتی برای افزایش نفوذ و قدرت خود درگیر رقابت ژئوپلتیک هستند بنابراین امروزه تحولات یمن و لبنان عرصه و آوردگاه جنگ نیابتی بین دو کشور است.

 

فراتاب - گروه بین الملل دو کشور ایران و عربستان سعودی در دوران پهلوی دوم به عنوان پایه های اصلی سیاست دو ستونی نیکسون حافظ منافع ایالات متحده آمریکا در مقابل توسعه طلبی نیروهای شوروی، گروه های چپ گرا بودند هر چند که دو کشور با یکدیگر همکاری میکردند اما پادشاهی عریستان از قدرت یابی فزاینده ایران در دوران پهلوی دوم هراسان بودند. اما با وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 و شکل گیری اسلام شیعی در ایران در مقابل اسلام وهابی رقابت دو کشور ابعاد ایدئولوژیک به خود گرفت.

تلاش ایران برای صدور انقلاب اسلامی منجر به هراس فزاینده عربستان از پیام های انقلابی بر شیعیان کشور خود شد در این راستا برای مقابله با ایران به حمایت از صدام حسین در طول جنگ با ایران پرداخت که این امر هیزمی بر آتش رقابت تاریخی بین دو کشور بود. عربستان با حمایت از صدام حسین، رئیس جمهوری اسبق عراق تلاش می‌کرد نفوذ تهران در منطقه را محدود و پایه‌های حکومت ایران را سست کند. بحران تهران-ریاض بویژه پس از واقعه کشتار حجاج ایرانی در مکه به اوج خود رسید. با این وجود روابط میان دو کشور در اواخر دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی و در دو دوره ریاست جمهوری محمد خاتمی بهبود یافت.

 اما با آغاز به کار محمود احمدی نژاد در راس دولت رفته رفته این روابط به سردی گرایید. در دوران حسن روحانی، رئیس جمهوری کنونی نیز تنش میان تهران و ریاض به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافت. منافع کاملا متضاد دو کشور در سوریه، عراق و یمن دو طرف را به جنگ نیابتی کشاند. واقعه حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان در تهران و مشهد نیز آتش این تنش را بیش از هر زمان برافروخت. ریاض، تهران را به برتری جویی منطقه‌ای متهم می‌کند. واقعیت این است که از زمان سقوط صدام نفوذ ایران در عراق به طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است. متحدان ایران در لبنان، سوریه و یمن بر نفود منطقه‌ای تهران افزوده‌اند و این زنگ خطر را برای ریاض به صدا درآورده است. پادشاهی سعودی به این نتیجه رسید که ایران به سرعت نفوذ خود را در منطقه افزایش داده و این موجب کاهش نفوذ ریاض شده است.

به همین دلیل باید در برابر برتری ژئوپلیتیک و منطقه‌ای ایران مقابله کرد. عربستان امیدوار بود با سقوط دولت بشار اسد در سوریه و پیروزی سریع در یمن، ایران را تحت فشار قرار دهد، اما پیروزی دمشق و همپیمانانش در سوریه، طولانی شدن جنگ در یمن و انتقادهای بین المللی به اقدام نظامی عربستان و همچنین پیروزی متحدان ایران در عراق علیه داعش موازنه را به سود تهران و به ضرر ریاض تغییر داد. به این ترتیب عربستان به تلاش‌های خود برای کمرنگ کردن نفوذ ایران افزود. همه اینها با روی ریاست جمهوری دونالد ترامپ در آمریکا همراه شد. آقای ترامپ از همان ابتدای کار بر حمایت از متحدان عربی واشنگتن و مقابله با نفوذ ایران تاکید کرد. سیاستی که موقعیت خوبی برای عربستان بوجود آورد تا در مقابله با تهران از حمایت دیپلماتیک بیشتری برخوردار باشد.

تحولات خاورمیانه در بالاترین سطح و با سرعت بالایی در حال وقوع است. استعفای سعد حریری نخست وزیر لبنان در سرزمین عربستان سعودی و دیگری حمله موشکی حوثی های یمن به فرودگاه عربستانی و نسبت دادن این رویداد به ایران منجر به این شده است که منطقه در وضعیت بحرانی جدیدی قرار بگیرد. این دو رویداد فوق تنش در مناسبات بین دو کشور را به اوج خود رسانده است.  سعد حریری "دخالت‌های ایران" را عامل اصلی استعفای خود اعلام کرد و گفت: «ایران تمایل زیادی برای نابودی جهان عرب دارد و هر جا که ایران باشد مشکلات و فتنه‌ها سر باز می‌کند». او همچنین گفت که با دخالت‌های ایران و حزب‌الله، کار زمامداری در لبنان غیرممکن شده است.

 این امر زمینه استعفای ان در عربستان سعودی شد. ایران هم به سرعت واکنش نشان داد و ضمن ربط دادن اقدام حریری به خواست اسرائیل و عربستان سعودی، استعفای او را «سناریوی جدیدی برای تنش‌آفرینی تازه در لبنان و منطقه» ارزیابی کرد. یکی از اهداف منطقه ای عربستان حذف حزب الله در صحنه سیاسی لبنان است. الان هم در حقیقت به دلیل ارامشی که در سوریه و عراق قرار است برقرارشود  و نقش حزب الله در این روند بسیار قوی بود، در حقیقت به یک نوعی عربستان با شکست سیاست هایش روبرو شده است. سعودی سعی می کند که  این سناریو را کلید بزند تا بتواند در حقیقت یک دغدغه جدید و یک سناریوی جدید برای حزب الله به وجود بیاورند. اگر صحنه لبنان به تنش و درگیری بازگردد، حزب الله باید نیروی خود را در صحنه داخلی لبنان بگذارد و از نقشی که در مبارزه با تروریسم و داعش در سوریه دارد باز بماند دومین رخدادی که هم‌زمان با استعفای سعد حریری بر تنش روابط تهران و ریاض افزود، ابعادی به‌مراتب خطرناک‌تر داشت: شورشیان حوثی مورد حمایت ایران در یمن، به فرودگاه بین‌المللی ملک خالد در حومه ریاض حمله موشکی کردند. ریاض البته اعلام کرد که موشک را "رهگیری و ساقط" کرده و به کسی هم آسیبی نرسیده است. عربستان در واکنش به اقدام به بستن مرزهای یمن کرد و وزیر خارجه عربستان تأکید کرد که حمله موشکی اخیر به فرودگاه بین‌المللی ریاض را «به منزله اعلان جنگ از سوی ایران می‌دانیم و در فرصتی مناسب پاسخی درخور به آن خواهیم داد».

یک روز پس از تکذیبیه ایران، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی که مقام وزارت دفاع را نیز دارد با پافشاری بر موضع کشورش، ایران را به «تهاجم نظامی مستقیم» به واسطه شورشی‌های حوثی یمن متهم کرد. در مقابل مقامات سیاسی و نظامی ایران به این اظهارات واکنش نشان دادند در این راستا حسن روحانی رئیس جمهور ایران در روز چهارشنبه، ۱۷ آبان‌ماه، ضمن به کار بردن لحنی مسالمت‌جویانه در بخش‌هایی از سخنانش و با تاکید بر این که ایران خواستار «صلح و ثبات در منطقه» است، در عین حال خطاب به مقامات عربستان گفت که «بزرگتر از شماها نتوانستند علیه ملت ایران کاری از پیش ببرند».

وی در بخشی از سخنانش عربستان سعودی را متهم به «تقویت داعش» و «دشمنی با مردم منطقه» کرد. محمدعلی جعفری، فرمانده کل سپاه پاسداران ایران، گفته است: «اصلا ما امکان انتقال موشک به آنجا را نداریم و موشک‌های یمنی برای خودشان است که با بازسازی، برد آن‌ها را زیاد کردند و به این وسیله انتقام خون شهدای مظلوم یمن را گرفته‌اند»

«امیر حاتمی»، وزیر دفاع ایران، ضمن تکذیب دخالت ایران در حمله موشکی حوثی‌ها به ریاض، آن را «اتهام‌زنی» دانسته است. محسن رضایی دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام و فرمانده اسبق سپاه نیز گفت: اینکه بعضا گفته می‌شود ایران به یمن اسلحه و مهمات داده است دروغی بیش نیست، یمنی‌ها از قدیم و قبل از جنگی که سعودی‌ها به آن‌ها تحمیل کنند موشک داشته‌اند، آن‌ها از گذشته تعداد زیادی موشک از روسیه گرفته بودند. هدف اصلی این اتهام‌زنی‌ها، جریان‌سازی علیه جمهوری اسلامی ایران و در نتیجه منزوی کردن ما است. گراهام گریفیتس، تحلیلگر مسائل سیاسی در گفتگو با خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «عربستان سعودی تلاش می‌کند تا با بهره‌برداری از موشک شلیک شده حوثی‌ها و با لابی‌گری، مجازات‌های اقتصادی بیشتری به تهران تحمیل کند.»

 

آیا رقابت دو کشور برای کسب قدرت منجر به جنگ نظامی مستقیم می گردد؟

کوچکترین برخورد نظامی میان ایران و عربستان سعودی، می تواند جنگ تمام عیار میان دو طرف و زمینه جنگ منطقه ای بزرگتری را ایجاد کند. جنگ میان ایران و سعودی احتمالا محدود به دو کشور نخواهد ماند و کشورهای دیگر خاورمیانه را درگیر خواهد کرد و دخالت قدرت های جهانی در منطقه را عمق خواهد بخشید. در چنین جنگی هیچ طرفی پیروز مطلق نخواهد بود. نه عربستان سعودی و نه ایران قادر به حذف دیگری نخواهند بود در این جنگ نه تهران سقوط می کند نه ریاض. درجنگ ایران و عربستان، هم سلاح های آمریکایی فروش بیشتری خواهد داشت، هم منطقه ناامن، زمینه را برای تسویه حساب های منطقه ای فراهم می کند هم اسراییل از تضعیف قدرت نظامی و اقتصادی دو قدرت بزرگ اسلامی خرسند و خشنود خواهد شد دو قدرتی ک دشمن سنتی اسراییل به شمار می آیند.

در صورت بروز جنگ فارغ از شکست و پیروزی، زیرساخت های دو کشور آسیب جدی ببینند و این موضوع آینده اقتصادی هر دو طرف را تهدید خواهد کرد. اغلب تحلیل‌گران بر این باورند که قدرت‌های جهانی از یک رویارویی نظامی میان دو طرف وحشت دارند و تلاش می‌کنند از جنگ مستقیم میان دو کشور جلوگیری کنند. تهران و ریاض نیز هر دو به عواقب جنگ آگاهند و از آن اجتناب می‌کنند. در واقع اتهام‌هایی که عربستان سعودی به ایران وارد می‌کند بیشتر به منظور افزایش فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی بین المللی به تهران است. استیون کوپیس در یک مقاله که برای سی. ان.بی.سی نوشته است اوضاع در خاورمیانه  به تدریج از کنترل خارج می شود و تهدید جنگ ایران و عربستان بیش از پیش، قابل باور به نظر می رسد اما نباید اشتباه کرد این درگیری فقط بین دو کشور نیست بلکه درگیری تمام عیار بین این دو کشور فاجعه ای تمام عیار برای منطقه و جهان خواهد بود. او نوشته است: حدود 20 درصد نفت جهان را از طریق تنگه هرمز صادر می کنند؛ تنگه ای که خلیج فارس را به بازارهای جهانی متصل می کند.  اگر جنگی بین عربستان و ایران بروز کند، ممکن است این گذرگاه به راحتی مسدود شود. تاثیر بسته شدن تنگه هرمز بر اقتصاد جهان شدید و فوری خواهد بود.

توصیه

آمریکا امروز «پُشتیبان» عربستان سعودی نیست. او تنها دست‌ش را بر پُشت گردن عربستان گذاشته تا در موقعیتی مناسب کله‌اش را به کلهء ایران بکوبد و هر دو را یک‌جا منگ و بیهوش کند. پس شرط عقل و هشیاری این است که ما نیز به جای چشم دوختن در چشمان عربستان و فشار دادنِ دندان‌های غضب‌مان به روی هم و گره کردن مشت‌هایمان برای آن‌ها و غافل ماندن از این طرح آمریکا٬‌ در جهت خلاف نقشه‌ء جنگ‌طلبان قدم برداریم و راه تنش‌زدایی و ایجاد ثبات و امنیت و صلح در منطقه را پیش بگیریم.

علیرضا علیپور، دانشجوی دکتری روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است

نظرات
آخرین اخبار