فراتاب – گروه دیپلماسی: به مناسبت نزدیک شدن پایان عمر دولت یازدهم و در آستانه مراسم تحلیف ریاست جمهوری دوره دوازدهم خالی از لطف نیست نگاهی به روابط ایران با همسایه شرقی، افغانستان، در دولت یازدهم بیاندازیم.
روابط ایران و افغانستان همواره بر مشترکات تاریخی، فرهنگی و مذهبی استوار بوده است، هر چند سایه مسائلی چون مشکلات آب که به اندازه تاریخ تاسیس افغانستان قدمت دارد، همیشه بر روابط دوستانه دو کشور سنگینی می کرده است. روابط خارجی ایران و افغانستان در سال‌های مختلف با فراز و فرودهایی همراه بوده، اما پیوسته در جریان بوده و هیچگاه قطع نشده است. در دوره پساطالبان، روابط ایران و افغانستان همواره بر حسن همجواری استوار بوده است. ایران بیش از چهار دهه پذیرای نزدیک به سه میلیون اتباع افغانستان بوده است، چیزی نزدیک به چهار درصد جمعیت فعلی کشور. بعلاوه افغانستان در سال های اخیر یکی از چهار مقصد اول صادرات کالاهای ایرانی بوده است.
در دولت یازدهم، سیاست کلی دولت مبنی بر تعامل سازننده با همسایگان از جمله افغانستان بوده است. نگاهی گذرا به چهار سال گذشته نشان می دهد که دولت همواره این سیاست را به صورت عملی دنبال کرده است. پیام تبریک آقای عبداله عبداله، رئیس اجرایی دولت وحدت ملی افغانستان، برای پیروزی مجدد آقای روحانی در انتخابات دوره دوازدهم ریاست جمهوری نیز نشان از گسترش روابط دو کشور در دوره اول ریاست جمهوری آقای روحانی دارد. در پیام تبریک خود، آقای عبداله تاکید کرده اند که «جمهوری اسلامی افغانستان و جمهوری اسلامی ایران دو کشور همسایه، برادر، هم‌دین، هم‌فرهنگ و هم‌زبان‌اند و از روابط حسنه و نیک تاریخی برخوردار می‌باشند و در دوره ریاست چهارساله شما روابط دو کشور به طور قابل توجهی گسترش و بهبود یافته است.» در ادامه مروری بر مناسبات تهران و کابل در چهار سال اخیر خواهیم داشت:
سطح بالای روابط دو همسایه در دوره کرزی
در 13 مرداد 1392، برای مراسم تحلیف ریاست جمهوری ایران، حامد کرزی رئیس جمهور وقت افغانستان به ایران سفر کرد. در دیدار بین دو رئیس جمهور بر گسترش و ارتقای سطح روابط دو کشور تاکید شد. در زمان کرزی روابط دو کشور در سطح بسیار خوبی قرار داشت. جالب توجه است که در فرودین ماه 1393، برای شرکت در مراسم نوروز، رئیس جمهوری کشورمان به کابل سفر کرد. در این فاصله مقامات دو کشور بارها به صورت دو جانبه، چند جانبه و یا در حاشیه اجلاس های بین المللی با یکدیگر دیدار و تبادل نظر کرداند.
شروع دوباره با روی کار آمدن دولت وحدت ملی
در اولین سال روی کار آمدن دولت وحدت ملی در افغانستان، روابط دو کشور به علت سیاست متفاوت حکومت جدید افغانستان پیشرفت چندانی نداشت. به نظر می رسید که نگاه اشرف غنی بیشتر به سمت گسترش روابط با آمریکا و عربستان و تا حدی پاکستان بود. هر چند با گذشت زمان، کابل تغییر مسیری در سیاست خارجی خود داد و در پی احیای روابط با تهران برآمد. در فروردین 1394، اشرف غنی برای بار نخست به تهران سفر کرد، این سفر در تاریخ دیپلماتیک دو کشور بسیار مهم تلقی می شد. در این دیدار روحانی موارد کاربردی و مشخصی را در گسترش روابط دو کشور مطرح کرد. از جمله این که آمادگی ایران را برای همکاری در زمینه کشت های جایگزین به جای مواد مخدر اعلام نمود. این دیدار را می توان نقطه عطفی در روابط معاصر دو کشور تلقی کرد چرا که زمینه ساز تحولات دیگری در منطقه شد. چند ماه بعد در دی ماه 1394، رئیس اجرایی دولت وحدت ملی عبداله عبداله، نیز به ایران سفر کرد.
توافق تاریخی چابهار: نقطه عطفی در روابط دو کشور
در تاریخ 3 خرداد 1395، توافق تاریخی سه جانبه چابهار میان ایران، افغانستان و هند امضا شد که نه تنها در بهبود روابط ایران و افغانستان تاثیر بسزایی داشت بلکه نقشی راهبردی در منطقه داشت. توافقنامه سه‌جانبه چابهار زمینه ساز تحولی بزرگ در روابط سه جانبه و منطقه‌ای هند ایران و افغانستان شد. لازم به ذکر است که برای امضای این توافقنامه نخست وزیر هند نارندرا مودی و رئیس جمهور افغانستان، احمداشرف غنی به تهران سفر می کردند. پس از امضای این توافقنامه عملا بر حجم دیدارها و سفرهای مقامات دو کشور افزوده شد. دو همسایه زمینه های زیادی برای همکاری مشترک یافتند. از این میان می توان به همکاری های آموزش و پرورش ، بهداشت و پزشکی، حمل و نقل، بازرگانی و فرهنگی اشاره کرد. ایران چندین بار در شهرهای مختلف افغانستان نظیر کابل و هرات نمایشگاه اقتصادی برگزار کرد. روابط دو کشور بار دیگر گرمی گرفت. برای مراسم ترحیم آیت اله هاشمی رفسنجانی، عبداله عبداله در راس هیاتی 30 نفره در سفری یک روزه به تهران سفر کرد و در حاشیه مراسم با روحانی دیدار و گفتگو کرد.
تدوین موافقتنامه جامع همکاری های راهبردی: گامی برای تثبیت بهبود روابط
در خرداد ماه 1396، وزیر امور خارجه ایران، محمد جواد ظریف در سفری یک روزه به کابل رفت و با مقامات افغانستان دیدار و گفتگو کرد. سفر آقای ظریف در آمدی برای احیای مذاکرات دو جانبه ایران و افغانستان جهت تدوین سند جامع همکاری استراتژیک بود. در این سفر مقرر شد تا پنج کمیته در حوزه های مختلف امنیتی و دفاعی، اقتصادی و ترانزیت، محیط زیست و آب، مهاجرین و آموزش تشکیل شوند. دستورکار این کمیته ها بررسی راههای گسترش و ارتقاء همکاریهای دوجانبه در حوزه های فوق الذکر به منظور تهیه موافقتنامه جامع همکاریهایی راهبردی دو کشور است. جلسه اول این کمیته ها در تهران برگزار شده و قرار است جلسه دوم به زودی در کابل برگزار شود. موضوعات آب و مهاجرت از جمله موارد مورد مناقشه دو کشور بوده است.
آب و امنیت: مسائل مورد اختلاف
از طرفی دیگر همواره موضوعات مختلفی مانند مساله مدیریت آبهای مرزی و اتهامات افغانستان علیه ایران مبنی بر وجود رابطه با طالبان نگرانی ها و پرسش هایی را درباره چشم‌انداز روابط دو کشور به‌وجود آورده است. در یکی دو سال گذشته برخی مقام‌های محلی ایران را به همکاری با گروه طالبان متهم کرده‌اند. از جمله والیان ولایت جنوبی هلمند و ولایت غربی فراه گفته بودند که ایران تسلیحات جنگی در اختیار طالبان قرار داده است تا داعش را در افغانستان تضعیف کند. اما ایران همواره این اتهامات را رد کرده و از ابتکارات صلح و آشتی ملی در افغانستان حمایت کرده است. ایران در همه نشست هایی که برای ایجاد صلح در افغانستان برگزار شده مانند نشست مسکو و نشست کابل در سطح بالا شرکت کرده است. این نشان می دهد که ایران حامی ایجاد صلح در افغانستان است، چرا که امنیت افغانستان به امنیت ملی ایران گره خورده است.
به نظر می رسد، استراتژی دولت دوازدهم همانند دولت قبل حفظ روابط حسنه میان دو کشور و تلاش برای ارتقای آن است. در تمامی سخنان روحانی و دستگاه دیپلماسی، ابراز تمایل برای حفظ روابط حسنه و حل مسائل مورد مناقشه دیده می شود. در راستای حفظ تعامل با همسایه شرقی، دولتمردان ایران در خصوص مسائلی مانند آب و اتهامات وجود رابطه با طالبان، چشم پوشی و سعی برای یافتن راه حلی مبنی بر همکاری را به جوابگویی مستقیم ترجیح می دهند. ظاهرا تهران و کابل در روابط دیپلماتیک خود به فهمی متقابل رسیده اند و چنانچه تغییرات شگرفی در سیاست داخلی افغانستان بعد از انتخابات سال آینده ریاست جمهوری رخ ندهد، این سطح از روابط حفظ خواهد شد.
مریم رفیعی فر، پژوهشگر مسائل افغانستان
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
