فراتاب – گروه اجتماعی: طی روزهای گذشته و بعد از وقوع بارش های فصلی و بهاره متاسفانه شاهد وقوع اتفاقات ناخوشایند در برخی از شهرهای غربی کشور بودیم. یکی از این اتفاقات دردآور حادثه رانش زمین در پارک کوثر سقز بود که جان چهار نفر از شهروندان جوان را گرفت و شاید همین اتفاق بهانه ای بود تا این نوشتار شکل گیرد. شاید این اتفاق تلنگری به مدیران شهری است که میزان آمادگی خود را برای مواجهه با بحران های طبیعی و بلایای شهری محک بزنند. البته بحث برخورد و مواجهه با بلایای شهری شاید موضوع دوم مورد نظر باشد، موضوع اصلی پرداختن به نظام مدیریت بحران شهری و بویژه مدیریت پیشگیری از بحران های طبیعی می باشد. مدیریت بحران به مجموعه اقدامهایی اطلاق می شود که قبل از وقوع، در حین وقوع و بعد از وقوع سانحه، جهت کاهش هر چه بیشتر آثار و عوارض آن انجام می گیرد. اهمیت ایجاد برنامه اي براي بحران به این خاطر است که این برنامه شما را قادر خواهد ساخت تا به سرعت اقدامهاي لازم را انجام دهید. این اقدامها با توجه به انواع بلایاي طبیعی و محیطی که اینگونه بلایا در آنجا رخ می دهد، متفاوت است. یکی از نواحی که در صورت وقوع بلایا به خصوص سیل، آسیب هاي جدي را متحمل می شود، نواحی شهري است که این خود ضرورت پرداختن به مساله مدیریت بحران شهری را آشکار می سازد.
با توجه به قرار گیری شهر سقز بر روی پهنه های با خطر نسبی بالای وقوع سیلاب و زلزله و رانش زمین طبیعی است که نظام مدیریت بحران شهری باید اولویت اصلی مدیران شهر باشد. به عنوان شهروندی که تقریبا هر سال تجربه ای از بحران های طبیعی را در سطح شهر شاهد هستم می توانم بگویم نظام مدیریت بحران و البته نظام مدیریت ایمنی در شهر من معیوب است و با اشکالات اساسی مواجه است. با توجه به تجربه شهرهایی چون عجب شیر و اشنویه و آذر شهر در همین روزهای پیش که سیل جان تعداد زیادی از شهروندانش را گرفت من نیز نگرانم، نگران از وقوع تجربه ای مشابه با این شهرها و یا حادثه پارک کوثر و برای این نگرانی دلیل دارم. شاهد مثال وقوع سیلاب های شهری در سقز است که هر سال در فصول بارانی شاهد آن هستیم. در یک آن و پس از وقوع یک رگبار ناگهانی بخش قابل توجهی از خیابان های شهری و شاهراه های حیاتی به زیر آب می رود؛ سرویس های حمل و نقل مختل شده و مغازه ها و منازل بسیاری را آب فرا می گیرد و خسارتهای اقتصادی فرآوانی به به بار می آورد؛ این در حالیست که توپوگرافی شهری سقز به گونه ای است که طبیعت ظرفیت های مورد نیاز را برای تخلیه سریع آب در اختیار طراحان و برنامه ریزان شهری قرار داده است. شبکه گسترده ای از زهکش های طبیعی که کار هدایت سیلاب های شهری را به پایین دست و رودخانه سقز انجام می دهند در این شهر وجود دارد که در حال حاضر یا به زیر ساخت و سازهای شهری رفته و یا به کانالهای سرپوشیده زیرسطحی تبدیل شده است که هدایت جوی های کوچک و محلی نیز به این کانالها به سختی امکان پذیر است.
تجربه سال هاي اخیر نشان می دهد، مدیریت سیل در سقز همچون بسیاری دیگر از شهرهای استان و البته کشور، از دور تسلسل و معیوبی پیروي می کند که شامل سناریوی تکراری وقوع بارندگی، جاري شدن سیل، ایجاد خسارت، حضور میدانی مسئولان، بازدیدها، خبرهایی از نحوه کمک رسانی، تعیین میزان خسارت ها، تشکیل جلسات متعدد و سرانجام فراموش شدن ماجرا و یا اعلام اتمام عملیات بازسازي مناطق سیل زده است و این ماجرا دوباره سال و سالهای بعد تکرار می شود.
یکی از وظایف اصلی مدیریت شهری بویژه شورای شهر و شهرداری تدوین طرح جامع مدیریت بحران شهری است. طرحی که اگر بدرستی انجام شود با انجام پیش بینی های لازم از تبدیل وقایع و پدیده های طبیعی به بحران های طبیعی جلوگیری می کند. باید دید آیا اصلا چنین طرحی در شهر سقز که از منظر بروز وقایع طبیعی چون سیل، زلزله و زمین لغزش در پهنه های با خطر نسبی بالا قرار گرفته است انجام شده است؟ و در صورت انجام آیا انواع سناریوهای محتمل شناسایی شده است؟ آیا مکانهای با خطر نسبی بالا در محدوده شهری شناسایی شده است؟ آیا فرماندار محترم به عنوان مدیر بحران شهر ظرفیت های موجود، محدودیت ها، کمبودها و موانع را شناسایی کرده و گامی در این راستا بر داشته است؟ آیا مدیریت شهری از دانش و آگاهی لازم برای اینکه کدام محدوده از شهر در چه زمانهایی با کدام نوع از بلایای طبیعی با تهدید مواجه هستند برخوردار است؟
آیا مدیریت شهری و پرسنل آن از دانش لازم مدیریت بحران برخوردار است و آموزشهای لازم را دیده است؟ آیا وظایف هر نهاد در شهر به هنگام وقوع حوادث مشخص شده است؟ آیا برآورد دقیقی از امکانات و ابزارهای لازم برای مواجهه با سوانح طبیعی در دست مدیران شهری قرار دارد؟ آیا تا بحال قدمی در راستای تکمیل امکانات، ماشین آلات و تجهیزات مقابله با بحران برداشته شده است؟ آیا اعضای محترم شورای شهر تاکنون در جلسات متعددشان به این مساله پرداخته اند و اصلا مصوبه ای در این خصوص داشته اند؟ اگر داشته اند چقدر عملیاتی شده است؟ آیا در داخل شهر سقز محدوده ها و مکانهایی شبیه پارک کوثر وجود دارد؟ به سخن دیگر با توجه به ساخت شهر بر روی اراضی دامنه ای و شیب دار بعضا رسی، آیا مکان هایی که امکان زمین لغزش در آنها وجود دارد شناسایی شده است؟ در زمینه مدیریت ریسک سیلاب چه گامهایی برداشته شده است؟ چه اقدامات سازه ای و غیرسازه ای در این خصوص انجام شده است؟
آیا تا حالا به فکر مدلهای شبیه سازی وقوع سیل و سایر مخاطرات طبیعی در شهر افتاده اید؟ آیا کارگروه های مخاطرات طبیعی در داخل سیستم مدیریت شهری سقز شکل گرفته است؟ آیا همین پل های شهری بر روی چم سقز و ظرفیت تحمل آنها سالیانه مورد بازبینی قرار می گیرد؟ آیا سیستم های هشدار سیل در سطح شهر وجود دارد که شهروندان را قبل از وقوع سیل آگاه سازد؟ از انواع سیلابهای ناگهانی، رودخانه ای، ساحلی و شهری، شهر سقز حداقل با دو نوع شهری و ساحلی هرساله روبروست، آیا محلات و محدوده های سیل گیر شهر مشخص شده و به اطلاع مردم رسیده است؟ در زمینه بسیج نیروهای مردمی و نهادهای غیردولتی در هنگام وقوع بحران چه اقداماتی انجام داده اید؟ مدیریت بحران امروزه محله محور است، شما در این زمینه چه کارهایی کرده اید؟ اگر زلزله ای اتفاق بیفتد آیا آموزش های لازم برای کنش های محله ای توسط شهروندان ارائه شده است؟ آیا محلات با ریسک بالای بحران و مخاطرات طبیعی شناسایی شده است؟ برای بازسازی بافت های فرسوده چه گامهایی براشته اید؟ در طول چهار سال اخیر چند درصد از بافت های فرسوده نوسازی و بازسازی شده اند و البته چند درصد به بافت های فرسوده اضافه شده اند؟ در حوزه افزایش ایمنی چه گامهایی برداشته اید؟ آیا با توجه به افزایش ارتفاع ساختمانها در شهر سقز امکانات آتشنشانی هم متناسب با آن به روز شده است؟ آیا نیروی انسانی و متخصص لازم را جذب کرده اید؟
بررسی وضعیت موجود شهر سقز با شاخص های مدیریت بحران و ایمنی نشان می دهد که اساسا هیچکدام از موارد فوق انجام نشده است. مدیریت شهری بویژه در نزد شهرداری بخش اعظم وقت خود را صرفا صرف جمع آوری زباله و آسفالت خیابان و اخذ عوارض شهری و مسائلی پیش پا افتاده از این قبیل می نماید و متاسفانه هیچ پیشرفتی در طی سالها و دهه های گذشته در سیستم اعمال مدیریت شهری به وقوع نپیوسته است حال آنکه برداشت از مدیریت شهری و شهرداری در اقصی نقاط جهان تغییر کرده است و مسائلی اینچنین خیلی پیش پا افتاده هستند. سالهاست شهروندان با این بحرانها دست و پا میزنند و تغییری در وضعیت بحرانهای سالیانه شهری بوجود نیامده است و البته نه شهروندان مطالبه گر داریم و نه مدیران پاسخگو!!
وقوع سیلاب هاي خسارت زا در سقز و بسیاری از شهرهای مناطق کوهستانی ضرورت ایجاد سیستم هـاي پـیش بینـی و کنترل زمان واقعی سیل و بهینه سازي کنترل سیل را در این حوزه ها بیش از پیش نمایان کرده است. در سیستم های جدید مدیریتی و اداره شهری علاوه بر کنترل و هدایت آبهای سطحی و سیلاب های شهری، طراحی شهری باید به گونه ای باشد که با تبدیل این تهدیدها به فرصت از هدررفت این منبع حیاتی جلوگیری به عمل آید و از طریق طراحی شبکه های زهکش مناسب آنها را به داخل فضای سبز هدایت نمود؛ حال آنکه در شهری چون سقز تمامی پوشش های سبز- که البته بسیار محدود است- تقریبا در سطحی بسیار بالاتر از کف معابر قرار گرفته است و اگر پارک ها را استثنا کنیم، بارزترین فضاهای سبز شهری در سقز را فضاهای سبز داخل بلوارهای اصلی تشکیل می دهد که هدایت آبهای سطحی را بداخل خود را عملا غیر ممکن نموده است.
ضروری است که اکنون و در انتهای چهار ساله مدیریت شهری اعضای محترم شورای اسلامی شهر و شهردار محترم حداقل بخشی از کارنامه خود را در این ارتباط برای شهروندان بازگو کنند، شفافیت و گزارش عملکرد باید سالیانه باشد، حداقل در پایان دوره چهار ساله خود کارنامه خود را و اقداماتی که در این خصوص انجام داده اید منتشر کنید و به عنوان سند لیاقت و کارآمدی تان خواهان رای دوباره بر پایه آن باشید. من اگر باشم به عنوان یک شهروند در وضع موجود از داوطلبان شورای شهر برنامه های انها را در خصوص مدیریت بحران و صد البته دانش مدیریت شهری می پرسم.
دکتر ارسطو یاری حصار استاد دانشگاه و مشاور شورای شهر تهران
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
