فراتاب: روزنامه‌ی اماراتی «الاتحاد» چند هفته‌ی گذشته خبر از توافقات اولیه برای تشکیل «ارتش آزاد کُرد» میان برخی از احزاب کُرد سوریه و شورای مخالفین اسد در اربیل عراق داد.[1] بر اساس خبر مذکور، طرفین با برگزاری نشستی فشرده، موافقت‌نامه‌ای امضا کرده‌اند که در آن، با هدف «انسجام و هماهنگی با ارتش آزاد سوریه»، نیروهای مسلح کُرد نیز به آن‌ها خواهند پیوست تا برای هدف مشترکی که «سرنگون کردن نظام تحت امر بشار اسد» خوانده شده است تلاش مشترکی را آغاز کنند.

 منابع مذکور همچنین اعلام کرده‌اند که ارتش آزاد کُردها از لحاظ سیاسی تابع «شورای عالی کُردهای سوریه» خواهد بود و سعی دارد تمامی گروه‌های کُرد با هر عقیده و مرامی را در خود جای دهد «تا تشکلی باشد برای تمامی کُردهای سوریه.» این نخستین بار است که کُردهای سوریه به صورت مستقیم و شفاف از تشکیل چنین ارتشی سخن به میان آورده‌اند. نوشتار پیش رو به تحلیل و بررسی موضوع و امکان اجرایی شدن آن با توجه به روند تحولات و درگیری‌های روزهای اخیر در شمال سوریه خواهد پرداخت و سپس به این سؤال پاسخ می‌دهد که تشکیل احتمالی چنین نیرویی و الحاق آن به ارتش آزاد سوریه، چه تأثیری بر بحران این کشور خواهد گذاشت؟ اما پیش از آن لازم است تا گروه‌ها و احزاب سیاسی کُرد سوری را، که بر تحولات شمال این کشور و نیز جهت‌گیری کُردها در خصوص پیوستن یا عدم پیوستن به ارتش آزاد تأثیر دارند، به طور مختصر مورد بررسی قرار دهیم. لذا بخش اول این مقاله به این مهم اختصاص پیدا کرده است، بخش دوم آن به امکان عملی شدن ارتش آزاد کُرد و بخش سوم و نهایی نیز بر تأثیر ارتش آزاد کُرد بر بحران سوریه اختصاص پیدا کرده است.

سابقه‌ی تأسیس این حزب به اواخر دهه‌ی 1950 بازمی‌گردد[3] که توسط «عثمان صبری» تأسیس شد. این حزب در دهه‌ی 1960 متأثر از تحولات همسایه‌ی شرقی سوریه، یعنی عراق، و تحت حمایت جنبش ملامصطفی بارزانی قرار داشت. حزب مذکور افت و خیزهای زیادی در طول سال‌های طولانی فعالیتش داشته و در برخی سال‌ها، جز نامی کم اثر نداشته است.

حزب مذکور، که نام اصلی آن «الدیمقراطی التقدمی الکردی» است، در اواسط دهه‌ی 1960 میلادی تأسیس شده است[4] و در میان احزاب نسبتاً شناخته‌شده‌ی کُرد سوری، از جمله قدیمی‌ترین آن‌ها به شمار می‌رود. وظیفه‌ی دبیرکلی این حزب بر عهده‌ی «عبدالحمید درویش» است؛ فردی که بیش از 5 دهه در عرصه‌ی سیاسی مسائل کُردهای سوریه فعالیت پرفراز و نشیبی داشته است. در خصوص مواضع حزب مذکور در قبال بحران سوریه باید گفت موضعی نزدیک با جریان تحت رهبری الپارتی دارد. به همین دلیل، درویش حمله‌ی واحدهای نظامی وابسته به حزب اتحاد دمکراتیک به احزاب کُردی را محکوم کرد و در نتیجه خواهان تغییر نظام سیاسی در سوریه است.

تأثیرگذارترین و مهم‌ترین حزب حال حاضر در شمال سوریه بدون شک حزب اتحادیه‌ی دمکراتیک محسوب می‌شود؛ چون این حزب، هم از نظر تعداد نیروهای مسلح و هم از نظر سازمانی و تسلط بر شهرهای مختلف این منطقه از سوریه، نسبت به همه‌ی احزاب دیگر برتری دارد. سابقه‌ی تأسیس آن نیز به سال 2003 و هم‌زمان با تحولات عراق بازمی‌گردد. در این سال حزب مادر، که کارگران کُردستان ترکیه P.K.K است، 4 حزب مختلف در هر 4 کشور دارای جمعیت کُرد را تأسیس کرد که حزب کُرد سوری آن، اتحادیه‌ی دمکراتیک نام گرفت.[8]

«مشعل تمو» رهبر فقید این حزب محسوب می‌شود که در حادثه‌ای تروریستی، در اکتبر سال 2011، جان خود را از دست داد و به دنبال آن، مراسم بزرگداشت او به یک حرکت اعتراضی تبدیل شد. تا امروز مشخص نشده است که چه کشور، سازمان یا گروهی در پشت توطئه‌ی ترور وی بوده‌اند. تحلیل‌هایی که در آن زمان ارائه شد انگشت اتهام را هم به سوی دولت ترکیه و هم به سوی دولت سوریه نشانه گرفت، اما در عین حال احزاب رقیب سوری نیز از جمله متهمین بودند. لازم به ذکر است جریان آینده‌ی کُرد سوریه قائل به مشی لیبرالیستی و خواهان دولتی مدنی، دمکراتیک و تکثرگرا، در کنار به رسمیت و برابر شمردن کُردها با دیگر اقوام ساکن در سوریه است و نشریه‌ی «المستقبل» را به زبان عربی منتشر می‌کند.

حزب مذکور یکی از انشعابات حزب دمکرات کُردستان سوریه است که در سال‌های اخیر انسجام بیشتری یافته است. دبیرکل این حزب «جمال ملا محمود» است. این حزب قائل به اصلاحات در چارچوب سوریه‌ی واحد و نزدیک به دولت بشار اسد است. حزب مذکور از جمله مخالفان ارتش آزاد سوریه و اقدامات نظامی گروه مذکور در شمال سوریه است. جمال محمود، در مصاحبه ای که چندی پیش با خبرگزاری فارس داشت، اظهار کرد: «جامعه‌ی کُردهای سوریه به نظام حاکم وفادار هستند و آنان هر گونه همکاری با گروهک تروریستی ارتش آزاد و دخالت ترکیه در امور سوریه را نخواهند پذیرفت.»[9] همچنین حزب مذکور یکی از گروه‌های شرکت‌کننده در کنفرانس تهران بود که در آبان‌ماه برگزار شد. گسترش درگیری‌های نیروهای ارتش آزاد و دیگر مخالفین با دولت مرکزی در حلب و دیگر مناطق بحران‌زده، در کنار تاکتیک صبر و نوعی مدارا با دولت، باعث شد تا دولت سوریه کنترل شهرهای مذکور را به حزب اتحادیه‌ی دمکراتیک و جریان‌های وابسته به آن واگذار کند.

آخرین حزب کُردی سوریه کمتر از یک ماه قبل تشکیل شده است. سخن‌گوی حزب مذکور «بافی ریکار» نام دارد و در خصوص مواضع حزب متبوعش اعلام داشته است که خود را پیرو «ملا مصطفی بارزانی»، رهبر فقید جنبش کُردهای عراق می‌داند و از سایر احزاب و گروه‌های کُرد سوری خواسته است تا تشتت رأی را کنار بگذارند و در سایه‌ی یک اتحاد جمعی، به وحدت رویه دست یابند. سخن‌گوی این حزب جدید هدف از تأسیس این حزب را تلاش برای اتحاد احزاب کُرد سوریه توصیف کرده و شعار حق تعیین سرنوشت را برای حل‌وفصل مسئله‌ی کُردهای سوریه در برنامه‌ی کار خود گنجانده است.[11] لذا طبیعی است که حزب مذکور را نزدیک به حزب الپارتی و دیدگاه‌های مسعود بارزانی در خصوص شمال سوریه ارزیابی کنیم که به موازات ترکیه، خواهان سرنگونی دولت دمشق و دستیابی کُردهای سوریه به حقوق خود هستند.

اما سومین تحول ممکن در شمال سوریه به توافق نانوشته و غیررسمی دولت مرکزی با برخی از احزاب کُرد سوریه‌ای برای واگذاری کنترل و اداره‌ی چند شهر، از جمله سری کانی (رأس‌العین)، باکونی (عین‌العرب)، عفرین و... باز می‌گردد. گسترش درگیری‌های نیروهای ارتش آزاد و دیگر مخالفین با دولت مرکزی در حلب و دیگر مناطق بحران‌زده، در کنار تاکتیک صبر و نوعی مدارا با دولت، باعث شد تا دولت سوریه بالاجبار کنترل شهرهای مذکور را به حزب اتحادیه‌ی دمکراتیک و جریان‌های وابسته به آن واگذار کند.

از نظر زمانی نمی‌توان ارجحیتی میان 2 وضعیت «توافق با دولت مرکزی» و «حضور در اربیل» قائل شد؛ چون از همان ابتدای تابستان گروه‌های مختلف کُرد سوری، به ابتکار و پیشنهاد مسعود بارزانی، در اربیل حضور یافتند و به گفت‌وگو و نزدیک کردن دیدگاه‌های خود پرداختند. اما چون نتیجه‌ی توافق با دولت مرکزی پیش از نتایج نشست‌های اربیل حاصل شده است، در نتیجه این تاکتیک در اولویت قرار گرفته است.