فراتاب - گروه بین الملل: 
نشست اخیر سران کشورهای عضو سازمان همکاری های شانگهای در حالی در ازبکستان برگزار شد که اسناد تفاهم عضویت رسمی هند و پاکستان مورد تایید قرار گرفت. بدین ترتیب این دو کشور تنها باید مراحل عضویت رسمی را طی کنند که این امر نیز به گفته رئیس جمهوری روسیه تا سال 2017 به پایان خواهد رسید. عضویت اسلام آباد و دهلی نو در شانگهای به عنوان دو کشور رقیب و یا به بیانی دو دشمن در شرایطی صورت می گیرد که همچنان درخواست های ایران برای تبدیل شدن به عضو دائم این سازمان منطقه ای با بی تفاوتی و یا بعضا مخالفت رو به رو می شود. هرچند رسانه های داخلی سخنان ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در اجلاس اخیر شانگهای در زمینه حمایت از ایران برای عضویت دائم در شانگهای را بسیار برجسته کردند اما کیست که نداند اظهارات پوتین سیاست های اعلامی کرملین است و آنها در عمل موافقتی با حضور ایران ندارند.
با وجود این که در زمینه عضویت ایران در شانگهای در داخل کشور بحث های بسیار گسترده ای صورت گرفته است و همگان بر مزایای عضویت جمهوری اسلامی در این سازمان منطقه ای سخن گفته اند اما کمتر دیده شده است که درباره دلایل مخالفت اعضای شانگهای با عضویت ایران دلایل تحلیلی قوی ارائه شده باشد. در مطلب پیش رو تلاش می شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که دلایل بنیادین شانگهای برای مخالفت با درخواست عضویت دائم ایران چیست؟
تغیر شرایط
پیش تر تحریم های بین المللی دلیل اصلی سران شانگهای برای عدم وجود شرایطی برای عضویت دائم ایران عنوان می شد، این در حالی است که اکنون و با توافق صورت گرفته بین ایران و گروه 1+5 تحریم ها علیه ایران رفع شده است،در نتیجه بهانه ای برای مخالفت با عضویت دائم ایران در شانگهای نیست. علاوه بر این دولت های اصلی شانگهای نظیر روسیه و چین که پیش تر مخالف عضویت ایران بودند اکنون و در شرایط جدید میتوانند با تغییر مواضعی رو به رو شوند. روسیه که بعد از تحریم های شدید غرب علیه این کشور به دنبال دست و پا کردن شرکایی جدید برای خود در نظام بین الملل است در این زمینه روی ایران حساب باز کرده است.روس ها در صدد هستند با نزدیک کردن ایران به سیاست های خود در زمینه مسائلی نظیر فروش تسلیحات به تهران موفق عمل کنند. در طرف دیگر چین قرار دارد که بسیار مشتاق است تا از شبکه حمل و نقل ایران جهت حمایت از طرح جاده ابریشم جدید استفاده کند.
پوتین رفیق یا رقیب
اظهارات رئیس جمهور روسیه همواره در فضای داخلی ایران به صورت ویژه ای در رسانه ها انتشار پیدا می کند. رسانه های داخلی اعم از اصولگرا و اصلاح طلب کوچکترین اظهارات ولادیمیر پوتین در حمایت های نسبی از ایران از یک طرف و مخالفت با نظم جهانی مورد توجه غرب از طرف دیگر را به صورت گسترده نشر می دهند. اخیرا و در اجلاس شانگهای نیز رئیس جمهور روسیه در زمینه عضویت دائم ایران در این نهاد منطقه ای اظهاراتی داشت که برخی ها آن را دال بر رفاقت مسکو با تهران دست کم در دوره جدید دانستند. رئیس جمهور روسیه در شانزدهمین نشست سران شانگهای در تاشکند گفت: هیچ محدودیتی برای عضویت ثابت ایران در شانگهای نیست و مسکو از عضویت این کشور استقبال می‌کند. اما کیست که نداند پوتین طی سال های اخیر از چنین اظهاراتی و یا به بیان بهتر چنین کارتی (کارت ایران) چه بهره ها که نبرده است. واقعیت امر این است که روسها خود از اصلی ترین مخالفان عضویت دائم ایران در شانگهای بوده و هستند. با وجود محدودیت های وارد شده بر مسکو بعد از بحران اوکراین و تلاش این کشور برای یافتن متحدینی جدید، اما بعید به نظر می رسد رویکرد آنها در قبال ایران تغییر چندانی کرده باشد. روابط نزدیک و سطح بالای روسیه با اسرائیل شاید تنها یکی از دلایلی باشد که طی سالهای اخیر موجبات عدم نگاه مثبت روسیه به ایران را فراهم اورده است. روس ها که در سندهای راهبردی خود از اسرائیل به عنوان شریکی بی همتا یاد می کنند، قطعا نمی خواهند مناسبات خود با اسرائیل را با نزدیکی به ایران و یا احیانا موافقت با عضویت ایران در شانگهای تحت تاثیر قرار دهند. نتیجه امر این که نباید اظهارات اعلامی ولادیمیر پوتین در حمایت های نسبی و مقطعی از ایران را واقعی قلمداد کرد،چرا که مرد اول کرملین بارها با این گونه گفتارها ما را فریب داده است.
رئیس جمهور روسیه در شانزدهمین نشست سران شانگهای در تاشکند گفت: هیچ محدودیتی برای عضویت ثابت ایران در شانگهای نیست و مسکو از عضویت این کشور استقبال می‌کند. اما کیست که نداند پوتین طی سال های اخیر از چنین اظهاراتی و یا به بیان بهتر چنین کارتی (کارت ایران) چه بهره ها که نبرده است.
ترس از نفوذ ایران
با وجود شکل گیری زمینه های مثبت در زمینه عضویت احتمالی ایران در شانگهای، موانعی مهم این اشتیاق را به تاخیر انداخته است به نظر می رسد یکی از دلایل این امر ترس از نفوذ منطقه ای ایران باشد. هرچند نفوذ ایران در کشورهای خاومیانه ای مانند سوریه،عراق،لبنان و ... قابل مقایسه با کشورهای آسیای مرکزی نیست اما این ذهنیت در بین مقامات جمهوری های آسیای مرکزی(که همگی از رهبران پیشین کمونیستی دولت اتحاد جماهیر شوروی بوده اند) وجود دارد که ایران ممکن است با استفاده از برخی ابزارها در صدد اعمال نفوذ در منطقه باشد.این نکته بسیار در تبلیغات صورت گرفته مطرح شده است که ایران در صورت حضور در شانگهای باعث بی ثباتی هایی در منطقه خواهد شد که گریز از ان مشکل خواهد بود.
هرچند مسکو و پکن اعضای اصلی شانگهای هستند اما عضویت دائم در این سازمان منوط به اجماع خواهد بود،بنابراین حتی در صورتی که چین و روسیه با عضویت ایران موافقت کنند، ایران باید موافقت 4 کشور دیگر را نیز کسب کند. پیش تر و قبل از ایجاد چالش دعوت یکی از اسلام گرایان تاجیکستانی به کنفرانس وحدت در تهران، به نظر می رسید که دوشنبه یکی از حامیان جمهوری اسلامی برای عضویت در شانگهای باشد. حتی این موضوع نیز مطرح بود که کشورهایی نظیر قزاقستان و قرقیزستان نیز با عضویت دائم ایران موافقت دارند. با این حال یکی دیگر از موانع عمده در این زمینه ازبکستان و رهبر این کشور اسلام کریم اف است،چرا که این کشور در زمینه ورود اعضای جدید بسیار محتاظ عمل می کند.
اختلاف در تفسیرها بین ایران و شانگهای
برخی ناظران بین المللی بر این باورند که سیاست خارجی ایران با برخی از اصول بنیادین سازمان شانگهای(نظیر اصل عدم مداخله در امور کشورهای دیگر) به خصوص ارزش های چینی این سازمان در تضاد است. هرچند ایران با حضور در سوریه و یا عراق در حل مبارزه با ترویسم(داعش و ...) است اما از نگاه اعضای شانگهای دخالت ایران در امور کشورهای دیگر قابل قبول نیست. بر اساس این دیدگاه، حضور احتمالی ایران در شانگهای می تواند اتش موجود در خاورمیانه را به منطقه آسیای مرکزی نیز تسری دهد. نکته دیگر این که با وجود نظر مساعد ایران نسبت به مخالفت روسیه و برخی از کشورهای عضو شانگهای نسبت به استفاده غرب از استانداردهای دوگانه در زمینه تروریسم، باید گفت که ایران و این کشورها نیز تعریف متفاوتی از تروریسم دارند. به عنوان نمونه، ایران گروه هایی نظیر نهضت اسلامی در تاجیکستان را به دیده احترام می نگرد، این در حالی است که از نگاه دولت دوشنبه، اعضای نهضت اسلامی که از قضا شدیدا نیز سرکوب شده اند تروریست هستند.
اسلام سیاسی
سران سابقا حزب کمونیست جمهوری های آسیای مرکزی از زمان استقلال این کشورها تاکنون نسبت به هرگونه حرکت و نفوذ اسلامی در این منطقه حساسیت بالایی نشان داده اند. با وجود این که عمده جمعیت این کشورها را مسلمانان تشکیل می دهد اما سران این کشورها که در حکومت خود هیچ جایگاهی را برای دین تعریف نکرده اند نسبت به هرگونه دیدگاه اسلامی احساس خطر می کنند. به خصوص این که سابقه وجود بنیاد گرایی اسلامی در منطقه آسیای مرکزی هراسی را در دل رهبران این کشورها انداخته است. روسیه و چین نیز ترس های خاص خود را از اسلام سیاسی دارند. روس ها که جمعیت عمده ای از منطقه قفقاز شمالی خود را مسلمان می بینند نسبت به هرگونه تحریک این افراد حساسند. چین نیز به دلیل وجود جمعیت مسلمان در ایالت سینگ کیانگ خود حساسیت هایی را دارد. برخی از این کشورهای عضو شانگهای بر این باورند که عضویت ایران در شانگهای با توجه به تفسیرهای متفاوت ایران از اسلام می تواند امنیت در این کشورها را تحت تاثیر قرار دهد. دیپلمات های کشورهای شانگهای بعضا این مطلب را مورد تایید قرار داده اند که این ترس وجود دارد که ایران بعد از حضور در شانگهای بخواهد همانند رویکرد خود در عراق، سوریه، بحرین و ...عمل کند که این امر یکی از نگرانی های موجود در این منطقه است.
برخی از این کشورهای عضو شانگهای بر این باورند که عضویت ایران در شانگهای با توجه به تفسیرهای متفاوت ایران از اسلام می تواند امنیت در این کشورها را تحت تاثیر قرار دهد.
هراس از آمریکاستیزی
کشورهایی نظیر روسیه و چین که از نگاه ایران مخالف نظم موجود بین المللی به رهبری آمریکا هستند، یکی از دلایل محافظه کاری مسکو و پکن در موافقت با عضویت دائم ایران در شانگهای است. این دو کشور که به دلیل درگیر بودن در برخی مسائل با امریکا، در هر حال مجبور به پرداخت هزینه هایی هستند، نمی خواهند با ورود ایران مبادرت به افزایش هزینه ها کنند. بدین معنی که این کشورها معتقدند با ورود ایران وزنه ضد امریکایی شانگهای بسیار بالا می ررود که این امر به صلاح نیست. البته این هراس از امریکا ستیزی ایران مختص روسیه و چین نیست و دیگر اعضای شانگهای نظیر کشورهای ازبکستان و قزاقستان نیز در این زمینه رویکردهای خود را دارند.
پس در مجموع دلایل مختلفی باعث شده است که تاکنون ایران نتواند به عضویت در سازمان شانگهای درآید و تا زمانی که این محدودیت ها رفع نشود و یا انعطافی در آنها در اثر تغییر شرایط منطقه ای و بین المللی رخ ندهد نمی توان نسبت به عضویت ایران امیدوار بود.
