فراتاب: مصرف مواد مخدر در ایران پدیدهایی است که سابقهای دیرینه داشته و از دیرباز مورد توجه حکومتهای ایران و کارشناسان بوده و همواره بخش گستردهای از جامعه با آن روبرو بودهاند.
مواد مخدر در عهد باستان
در ایران سوء مصرف مواد مخدر دارای سابقه ای طولانی است. گیاهانی که افیون و حشیش از آنها به دست میآیند از گیاهان بومی این منطقه بوده و شاید بتوان گفت خواص خوراکی، دارویی و روانگردان آنها از چند هزار سال قبل توسط ساکنان فلات ایران شناخته شده بود. طبق نوشته هردوت خواص روانگردان حشیش برای اقوام آریایی شناخته شده بود و آنان از این ماده در عزاداریهای خود استفاده میکردند. خواص تریاک توسط پزشکان اسلامی مانند زکریای رازی و ابوعلی سینا توصیف شده است.
اسماعیلیان
حشاشین یک فرقه از نزاریه اسماعیلیه بودند که به دست حسن صباح بنیاد نهاده شد. واژه امروزی Assassination در انگلیسی به مفهوم ترور از روش آنها برای حذف مخالفانشان سرچشمه گرفته است. حشاشین به باور برخی صاحبنظران به معنی کسانی که حشیش میکشیدند و بعد از آن دست به اعمالی چون قتل بزرگان حکومت مخالف میزدند، بود. اما بعضی دیگر این اصطلاح را به معنای «اراذل و اوباش فرومایه و مطرودان بیدین جامعه» در اشاره به اسماعیلیان سدههای ششم و هفتم می دانند.
صفویان
مصرف مواد مخدر در ایران از دوره صفویان و با رواج یافتن کشت خشخاش گسترش یافت. تا زمان پادشاهی شاه طهماسب، مصرف بنگ (شاهدانه)، تریاک و حشیش در ایران به عنوان یک هنجار پذیرفته شده بود. پس از شاه طهماسب، شاه عباس اول در سال ۹۷۶ شمسی فرمان ترک تریاک را صادر کرد اما با این وجود، کشت خشخاش در آن زمان هم ادامه یافت.
قاجاریان
در دوره قاجار تولید و مصرف مواد در ایران افزایش یافت و حکومت هم از آن حمایت میکرد. در زمان ناصرالدین شاه، اعتیاد به عنوان یک پدیده در ایران وجود داشت. در همان زمان صادرات تریاک یکی از منابع درآمدهای ارزی ایران بود. در دوره صفویه تریاک بیشتر به صورت خوراکی مصرف میشد و تریاککشی به شیوه امروزی در دوره قاجار شکل گرفته است.
مشروطه و تحدید مواد مخدر
پس از پیروزی جنبش مشروطه ایران در سال ۱۲۸۵ شمسی حکومت ایران برای مبارزه با مواد مخدر، زیر فشارهای داخلی و خارجی قرار گرفت. در نتیجه «قانون تحدید تریاک» به تصویب شورای ملی رسید.
دوره پهلوی
کشت و فروش تریاک توسط حکومت تا سال ۱۳۲۰ شمسی و خروج رضا شاه از ایران ادامه داشت. در سال ۱۳۲۱ شمسی «قانون منع تهیه، خرید، فروش و مصرف نوشابههای الکلی، تریاک و مشتقات آن» توسط مجلس شورای ملی تصویب شد. دولت در سال ۱۳۲۴ شمسی «لایحه منع کشت خشخاش» را به مجلس ارائه و در همان سال تصویب شد. این قانون علاوه بر منع کشت خشخاش معتادان را ملزم میکرد که در مدت شش ماه اقدام به ترک مصرف مواد مخدر کنند. در سال ۱۳۴۷ شمسی، دولت «قانون کشت محدود خشخاش و صدور تریاک» را به تصویب مجلس رساند.
جمهوری اسلامی
پس از انقلاب ۵۷، قوانین کیفری برای مبارزه با مواد مخدر تصویب و کشت خشخاش در ایران متوقف شد. قانون کنونی برخورد با مواد مخدر در سال ۶۷ و در ۴۵ ماده تصویب شد و از این زمان به بعد قاچاق مواد مخدر در ایران، میتواند منجر به اعدام شود. اما با توجه به شکست سیاست تشدید مجازات، برای کاهش مجازات به کمتر از اعدام، در ۲۵ تیر ۱۳۹۶ افزودن یک ماده به قانون کنونی تصویب شد.
گزارش از جمال محمدی از اعضای کلاس روزنامهنگاری و برندسازی فراتاب – دوره 15.
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است.