فراتاب: نخستین نشست از سلسله نشستهای «عدالت شغلی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی» با عنوان *«پیوست عدالت از منظر جامعهشناختی؛ نقد و بررسی گزارشهای پیوست عدالت مرکز پژوهشهای مجلس»*، در تاریخ 11 آذرماه 1403 در پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه برگزار شد. این نشست که از ساعت 17:30 الی 20 با مدیریت دکتر فرنوش ابوطالبی، مدیر گروه توسعه محلی در خاورمیانه پژوهشکده، برگزار شد، به بررسی چارچوبهای طراحیشده برای پیوست عدالت اختصاص داشت.
در این نشست، دکتر محمدتقی نظریان مفید، مدیر گروه عدالت و پیشرفت مرکز پژوهشهای مجلس، چارچوب پیوست عدالت مرکز را تشریح کرد. به گفته ایشان این چارچوب از نگاه «عدالت» به معنای Justice و از منظر «خرد حکمرانی» طراحی شده است. ایشان به نبود نهاد علم در زمینه «عدالتپژوهی» در مقاطع دانشگاهی اشاره کردند و بر لزوم ایجاد ارتباط نزدیکتر بین نظریه و عینیت سیاستها تأکید نمودند. وی همچنین ابعاد مختلف عدالت شامل ثروت، قدرت، فرصتها، شأن و کرامت اجتماعی، دانش و اطلاعات و سلامتی را در چارچوب تهیه شده بررسی کردند و دو بخش اصلی عدالت، یعنی «عدالت توزیعی» و «عدالت صیانتی»، را تشریح نمودند.
دکتر سلیمان پاک سرشت، دانشیار علوم اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا، ضمن استقبال از هر رویکردی که به بهبود مسائل جامعه کمک کند، بر نوآورانه بودن مدل طراحیشده تأکید کرد. وی در عین حال برخی نقدهای خود را نیز به مدل پیوست عدالت مرکز پژوهشهای مجلس مطرح کرد و نقش این ابزار را در فهم تحولات اجتماعی برجسته دانست. ایشان با اشاره به تجربیات بینالمللی، پیوست عدالت را ابزاری برای شناسایی پیامدهای ناپیدای سیاستها دانست و تأکید کرد: «این ابزار به سیاستگذاران امکان میدهد که بر اساس شواهد، تأثیر سیاستها را بر بیعدالتیها تحلیل کنند.» وی همچنین نسبت به مدلهای تجویزی و اخلاقی مانند چارچوب پیوست عدالت ارائه شده در جلسه، در مقابل مدلهای جامعهشناختی و اکتشافی در این حوزه ابراز تردید کرد و افزود: «پیوست عدالت باید مبتنی بر روششناسی علمی باشد تا بتواند سیاستها را در مسیر عدالت هدایت کند.»
دکتر محمد علی تاج مزینانی ضمن تأکید بر اهمیت ترکیب وجوه نظری و تکنیکی در پیوست عدالت، خاطرنشان کردند که ارزیابی سیستمی میتواند با پوشش دادن تمام ابعاد یک سیستم، جامعیت بیشتری داشته باشد. وی مدلهای ارزیابی سیستماتیک شامل «زمینه»، «درونداد»، «فرایند» و «محصول» را برای پیوست عدالت مؤثر دانست و افزود که ادبیات تأثیرات اجتماعی بیشتر بر محصول تمرکز دارد و ابعاد دیگر را نادیده میگیرد. همچنین دکتر تاج مزینانی با اشاره به تفاوت دیدگاههای لیبرالیستی و سوسیالیستی درباره عدالت، بر لزوم شفافسازی تعریف عدالت تأکید کرد و این نکته را کلیدی برای طراحی شاخصها و معیارهای پیوست عدالت دانست.
خانم مریم ملائی هدف پیوست عدالت را شناسایی اثرات بالقوه سیاستها، شناسایی اثرات منفی در حین اجرا و اتخاذ تصمیمات مبتنی بر شواهد دانستند. ایشان با معرفی مدل *Leave No One Behind* سازمان ملل، پیشنهاد داد که تدوین پیوست عدالت در ایران بر مبنای استانداردهای بینالمللی انجام شود. ایشان این مدل را جامعترین مدل برای پیوست عدالت معرفی کرده و تأکید کردند که این مدل به بررسی سهگانه برابری *Equity*انصاف, *Equality*, وتبعیض *Discrimination* پرداخته و از استانداردهای بینالمللی حقوق بشر استفاده میکند. خانم مولایی همچنین به فقدان استانداردهای هنجاری در چارچوب مرکز پژوهشهای مجلس و ضعف روششناسی آن اشاره کردند.
دکتر ابوطالبی، مدیر نشست، با تأکید بر اهمیت پیوست عدالت بهعنوان ابزاری استراتژیک، بیان کرد: «پیوست عدالت میتواند از تعمیق تبعیض ساختاری جلوگیری کرده و حقوق اجتماعی و اقتصادی تمام گروههای جامعه را تضمین کند.» وی همچنین شرایط کنونی جامعه و تعمیق بیاعتمادی میان مردم و سیاستگذاران را دلیل ضرورت تدوین این ابزار دانست.
این نشست با مشارکت مؤسسه چکادنواندیشان، پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبائی، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی و مؤسسه راهبردهای بازنشستگی صبا برگزار شد و با بخش پرسش و پاسخ پایان یافت.
