فراتاب: بعد از جنگ اتفاق افتاده میان آذربایجان و ارمنستان در پائیز ۲۰۲۰، برای آتش بس جنگ ۴۴ روزه قره باغ، توافق نامه‌ای با میانجی‌گری روسیه به امضا در آمد که در بند ۹ آن به ضروت ایجاد یک راه جدید برای ارتباط آذربایجان با نخجوان اشاره شده است، از همین رو قرار بر ایجاد راهی با نام «دالان زنگزور» شد که در صورت اجرا به آذربایجان دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان از طریق استان سیونیک ارمنستان بدون پست‌های بازرسی ارمنستان می‌دهد. این کار باعث قطع دائم مرزهای ایران و ارمنستان می‌شود. با توجه به اهمیت این موضوع به سراغ دکتر سیداسدالله اطهری رئیس انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا و از پژوهشگران ارشد در سیاست خارجی رفته‌ایم.
دکتر اطهری در تاکید به اهمیت استراتژیک این منطقه معتقد است: «ایران به عنوان همسایه جنوبی جمهوری آذربایجان اجازه بسته‌شدن یا محدودیتی در مسیر ارتباطی ایران و ارمنستان را نخواهد داد؛ این کریدور قرار است پل ارتباطی بین نخجوان و آذربایجان باشد و می‌تواند ارتباط زمینی ایران و ارمنستان را قطع کند.»
وی افزود که درست است که مسیر اصلی ارتباط زمینی ایران با اروپا از ترکیه صورت می‌گیرد اما عدم‌ارتباط زمینی با ارمنستان امتیار بیشتری را به آنکارا می‌بخشد، به عبارتی می‌تواند به محدودیت و خفگی استراتژیکی که در صورت احداث این دالان منجر شود.
او در جواب به این سوال که در مورد ابزارها و توانمندیهای ایران برای جلوگیری از ایجاد این کریدور ضمن اشاره به افتتاح سرکنسولگری ایران در کاپان ارمنستان در سال ۲۰۲۲ (در نزدیکی مسیر احتمالی کریدور زنگزور) گفت سخنان سید‌عباس عراقچی وزیر امور خارجه در رابطه با خط قرمز بودن هر‌گونه تغییر در مرز کشورهای همسایه یک موضع رسمی و قاطع ج‌اایران است همین طور با در نظر گرفتن استقرار نیروها در مرز و مانور های متعدد، منتشر کردن تصاویری از پهپاد های کامیکازه در ۲۰۲۳ ایران پیام و موضع خود را بطور شفاف و روشن اعلام کرد.
اطهری درباره‌ی علت حمایت روسیه از این طرح می‌گوید: «باید به اهمیت ارتباط روسیه با قفقاز و تحریم‌های این کشور بخاطر جنگ با اوکراین توجه داشت، آذربایجان در زمینه انرژی و حمل‌و‌نقل با روسیه همکاری می‌کند. سفر پوتین به جمهوری آذربایجان و اشاراتی که پیش‌تر به حضور تاریخی روسیه در قفقاز داشته و سخنانی که من‌باب خوشحالی خود در صورت امضای قرارداد صلح میان آذربایجان و ارمنستان و رساندن فرایند به مرحله تعیین مرزها میان دو کشور و گشایش خطوط لجستیک داشته است را نمی‌توان نادیده گرفت.»
رئیس هیات مدیره انجمن مطالعات غرب آسیا در ادامه خاطر نشان کرد: «طبق پیمان همکاری استراتژیک بین آذربایجان و روسیه که در سال ۲۰۲۲ امضا شده است، اگر یکی از دو کشور در معرض حمله قرار گیرد دیگری به کمک او خواهد شتافت؛ سربازان روس نیز بر اساس پیمان امنیت جمعی در منطقه حضور دارند.»
دکتر اطهری درباره نگرانی روسیه از حضور ناتو، آمریکا و فرانسه در منطقه گفت: «ما می‌دانیم که ارمنستان مانور مشترکی با آمریکا انجام داد و سربازان آمریکایی پس از مانور در منطقه ماندند و از سوی دیگر روسیه راه دور زدن تحریم‌ها را استفاده از ظرفیت قفقاز می‌داند اما وجود رقبایی مانند فرانسه، آمریکا و اسرائیل موجب جلب توجه و نگرانی روسیه شده است.»
اطهری همچنین باز شدن پای ناتو، اخلال در ترانزیت کالاهای ایرانی از ارمنستان به بازار های خارجی تا تغییر مرزهای سنتی ایران و ارمنستان را برای مقامات کرملین نگران کننده تلقی کرد.
دکتر اطهری در مورد طرح جایگزین ایران می‌گوید: «آژانس دولتی آذربایجان اطلاعیه مهمی در خصوص توافق‌نامه امضا شده میان تهران و باکو در نوامبر ۲۰۲۳ صادر کرد که بر ساخت پلی ارتباطی روی رودخانه ارس که ارتباط بین ایران و آذربایجان را تأمین کرده و در جهت ارتباط بین منطقه شرق زنگزور و نخجوان در دست ساخت است اشاره می‌کند. اولین کلنگ این پل زده شده است، طول این پل ۳۷۴ و عرض آن ۲۷.۶ متر خواهد بود که با راه اندازی آن عبور روزانه ۱۱۰۰ دستگاه خودرو امکان پذیر خواهد شد و تصاویری در خصوص احداث پل در استان زنگیان جمهوری آذربایجان نیز به اشتراک گذاشته شده است.
این تحلیل‌گر حوزه سیاست خارجی معتقد است: بطور کلی روند تحولات قفقاز که توام با افزایش حضور و نفوذ ترکیه و احیای قدرت روسیه بوده است، حاوی پیام‌ها و پیامدهایی برای ایران است از جمله رئیس میت_ سازمان اطلاعات ملی ترکیه_در کنفرانس امنیتی باکو در آذربایجان گفت: تاسیس صلح پایدار در عین حال محور ارتباطی میان آذربایجان_ ارمنستان _ نخجوان _ ترکیه_ اروپا از جمله کریدور زنگزور را تامین خواهد کرد. و ترکیه (عضو ناتو) وارد قفقاز شده و در جمهوری آذربایجان فعال است. این کشور تشکیلات کشورهای ترک را به پیش می‌برد، در هر صورت روسیه هم خواستار همکاری با ترکیه در زمینه انرژی است و اتحادیه اروپا و چین هم از زنگزور حمایت می‌کنند.
اطهری در پاسخ به این سئوال که آیا اشتیاق و حمایت ترکیه در احداث این دالان، به نوعی متاثر از گسترش ایده پان ترکیسم در منطقه است؟ گفت: زنگزور از اواخر سال ۱۹۱۷ و در دوره سلطنت قاجار و زمانی که آذربایجان تحت سلطه روسیه بود تبدیل به یک هدف استراتژیک برای امپراطوری عثمانی شده بود، عثمانی‌ها می‌خواستند با تقویت روابط با ترک‌ها در منطقه قفقاز جایگاه خود را مستحکم کنند؛ برخی فکر می‌کردند حضور ترکیه نوعی نو‌عثمانیزم است حتی از خط توراتی و ناتو نام می‌برند که به‌نظر افراطی است؛ به نظر بنده چه زنگزور گشایش یابد چه نیابد ترکیه در منطقه حضور دارد و به همکاری با آذربایجان و روسیه در زمینه انرژی ادامه خواهد داد.
دکتر اسدالله اطهری در رابطه با نگرانی‌های ناشی از نزدیکی باکو و آنکارا به تل‌آویو نیز معتقد است که حضور نظامیان آمریکایی در منطقه به لحاظ تنش ایران_ اسرائیل، ایران را تهدید می کند. ضمن اینکه حضور اسرائیل در حلقه اول امنیت ملی ایران خطری است که ایران متوجه آن است.»
گفت‌وگو از نسرین خاکپور مهربانی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
