فراتاب: آموزش و تحصیل یکی از حقوق اساسی بشر می‌باشد و برخورداری از دانش و آگاهی از نیازهای ضروری و اولیه زندگی هر فرد و جامعه است. بر همین اساس آموزش و تحصیل دختران بدون هرگونه تبعیض از مسائل مهم بشر است که از گذشته تاکنون به آن پرداخته شده است.

گام‌های نخست درجهت پیشرفت تحصیلی زنان 

در افغانستان نیز از زمان امان‌الله خان ،شاه اصلاح‌طلب افغانستان، (1892-1960) زنان پا بر عرصه گذاشتند. همسر شاه یک زن تحصیل‌کرده به نام ثریا طرزی معروف به ملکه ثریا بود که در ترویج آزادی زنان پیشگام شد. شاه امان‌الله خان برای آزادی زنان مبارزه می‌کرد و از تحصیل دختران حمایت می‌کرد و ملکه ثریا سرمشق این تحولات بود. ثریا انجمن حمایه نسوان (اولین سازمان زنان افغان) را به خاطر کمک و حمایت زنان تاسیس کرد. انجمن حمایه نسوان برای حقوق آزادی‌‌های زنان مخصوصاً حق آموزش مبارزه می‌کرد. همچنین اولین مدرسه دخترانه به نام مکتب مستورات در۱۹۲۰ توسط ملکه ثریا بنیان گذاشته شد. در سال ۱۹۲۸ امان‌الله خان در مجلس از حقوق زنان دفاع کرد و همینطور گروهی از دختران را برای تحصیل به خارج از کشور فرستاد که این اقدام او عکس‌العمل منفی را در میان جامعه سنتی افغانستان در پی آورد. همین موضوع بهانه‌ای برای تکفیر شاه تجدد طلب توسط مخالفانش شد. دوران حکومت امان الله خان دوره پیشرفت زنان بود. ولی دیری نپایید که شاه با شورشی گسترده روبرو شد و یکی از نقدهای معترضان اعتراض به ارتقای حقوق و جایگاه زنان توسط او بود.

فراز و نشیب‌های آموزشی دختران درسیاست حکومت‌ها

پس از امان الله خان، حبیب الله کلکانی (1890-1929) به حکومت رسید و در حکومت کلکانی تمام مدارس دختران تعطیل شد و همچنین در دوران حکومت نادرشاه تمام دانشجویان دختر را از ترکیه به افغانستان باز گرداندند. ولی جانشین وی ظاهر شاه (1914-2007) بود که اصلاحاتی را انجام داد که در نتیجه زنان دوباره به عرصه تحصیل و کار بازگشتند .در زمان جمهوری دموکراتیک افغانستان حضور زنان در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی گسترش یافت. سازمان دموکراتیک زنان افغان تاسیس شد که اجرای برنامه‌های سواد آموزشی و آموزش‌های تخصصی را فراهم کرد که در سال ۱۹۹۱ حدود ۷ هزار زن در دانشگاه‌ها و حدود ۲۳ هزار دختر در مدارس سراسر افغانستان مشغول تحصیل بودند و حدود ۱۹۰ زن استاد و ۲۲ هزار معلم در مدارس مشغول تدریس بودند و از سوی دیگر جهادی‌ها مدارس را آتش می‌زدند معلمان را می‌کشتند و حقوق زنان را برای تحصیل و کار را غیر اسلامی می‌دانستند.

دوران سیاه وسفید تحصیلی زنان افغان 

زنان در حکومت دوره اول طالبان از حقوق اولیه خود که تحصیل است محروم شدند. گروه طالبان اعمال محدودیت بر دانشگاه‌ها، مدارس و ظلم و ستم بر زنان را محور اصلی کار خود قرار داده بود و بعد از سرنگون شدن طالبان توسط نیروهای بین‌المللی به رهبری ایالات متحده، قانون اساسی جمهوری اسلامی افغانستان تصویب شد که در مواد 43 و 44 آن حق تحصیل زنان تضمین شده بود و به این ترتیب مدارس و دانشگاه‌ها به روی پسران و دختران باز شد. حضور زنان به تدریج در ادارات و مراکز آموزشی و... افزایش یافت. در آگوست ۲۰۲۱ که طالبان دوباره برافغانستان تسلط پیدا کردند، قانون اساسی را منحل کردند و همه حقوق سیاسی و مدنی مردم به ویژه زنان را که به دشواری به دست آمده بود لغو کردند. محدودیت‌ها علیه زنان با گذشت زمان شدیدتر کردند. طالبان دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها را برروی دختران بستند و زنان را از بازگشت به دفاتر و محل کارشان منع کردند و تا امروز این مشکل ادامه دارد.

گزارش از شکریه اکبری – پژوهشگر حوزه مطالعات افغانستان

بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است