فراتاب: در پی تشدید حملات تروریستی و برجسته‌شدن مسائل و موضوعات فرهنگی، سیاسی و امنیتی در رابطه با مهاجرت و مهاجران در سال‌های اخیر، شعارها و وعده‌های انتخاباتی در کشورهای مختلف از آمریکا تا اروپا و ایران با مسئله‌ای به نام مهاجرت آمیخته گشته است. حمله اخیر در شهر زولینگن آلمان که باعث زلزله سیاسی و امنیتی در این کشور شده جدیدترین حادثه‌ای است که باعث زیر ذره‌بین رفتن مهاجران در آلمان شده است. اعتراضات گسترده‌ی خیابانی توسط گروه‌های راست افراطی در انگلستان علیه مهاجران عمدتا مسلمان، در پی حمله با چاقو به کودکان در شهر ساوت پورت، حادثه دیگری بود که منجر به ناآرامی‌ها و شورش‌های خیابانی بر علیه مهاجران شد. با توجه به تشدید اعتراضات و سیاست‌گذاری‌های جدید کشورهای عضو اتحادیه اروپا در رابطه با مهاجران، در این رابطه با دکتر رکسانا نیکنامی، استادیار گروه مطالعات منطقه‌ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به گفتگو پرداخته‌ایم.
فراتاب- آیا می‌توان گفت که نخستین بار احزاب راست افراطی بودند که با تمرکز روی مسئله مهاجرت آن را به صورت یک معضل اجتماعی و امنیتی مطرح ساختند؟
رکسانا نیکنامی: راست افراطی، به‌خصوص در دهه‌های اخیر، نقش پررنگی در مطرح کردن مسئله مهاجرت به عنوان یک معضل اجتماعی و امنیتی داشته‌اند. البته، این موضوع به‌طور کلی جدید نیست و پیش از آن نیز مسائل مهاجرتی در جوامع مختلف وجود داشته، اما راست‌گرایان افراطی به‌طور خاص از این موضوع برای تحریک احساسات عمومی و جلب حمایت رأی‌دهندگان استفاده کرده‌اند. آن‌ها با مطرح کردن مسائل امنیتی و فرهنگی، مهاجرت را به عنوان تهدیدی برای هویت ملی و ثبات اجتماعی جلوه داده‌اند. اولین حزبی که به‌طور جدی در مورد اثرات نامطلوب مهاجرت اظهار نظر کرد، احتمالاً جبهه ملی فرانسه بود. این حزب در دهه ۱۹۸۰ تحت رهبری ژان-ماری لوپن، یکی از اولین احزاب راست افراطی در اروپا بود که مهاجرت را به عنوان یک تهدید برای هویت ملی، اقتصاد و امنیت کشور مطرح کرد. با این حال، باید توجه داشت که بحث‌ها درباره مهاجرت و اثرات آن حتی پیش از ظهور این احزاب نیز وجود داشته، اما جبهه ملی و احزاب مشابه توانستند این بحث‌ها را به یک مسئله کلیدی در سیاست داخلی کشورهایشان تبدیل کنند.
فراتاب - با توجه به موفقیت‌های احزاب راست در انتخابات مختلف از جمله انتخابات ریاست جمهوری فرانسه و انتخابات پارلمان اروپا تا چه اندازه می‌توان گفت که این احزاب در امنیتی کردن موضوع مهاجرت موفق بوده‌اند؟
رکسانا نیکنامی: راست افراطی به دلیل موفقیت‌های انتخاباتی خود در کشورهای مختلف اروپایی توانسته‌اند موضوع مهاجرت را به عنوان یک مسئله امنیتی مهم در گفتمان عمومی مطرح کنند. این احزاب با تأکید بر تهدیدهای اقتصادی، فرهنگی و امنیتی ناشی از مهاجرت، موفق به جلب حمایت بخش‌هایی از جامعه شده‌اند که از تغییرات اجتماعی و اقتصادی ناشی از جهانی‌شدن نگران هستند. پیروزی‌ها و افزایش قدرت آن‌ها در نهادهای مختلف، نشان از موفقیت این احزاب در امنیتی کردن مسئله مهاجرت دارد. برای مثال جبهه ملی فرانسه، از طریق چند استراتژی کلا مهاجرت را به‌طور مؤثری به یک موضوع امنیتی تبدیل کرد: اول، بزرگ جلوه دادن نگرانی‌های فرهنگی و هویتی و تاکید بر تهدید هویت ملی. جبهه ملی مهاجرت را به عنوان تهدیدی برای فرهنگ و هویت ملی فرانسه معرفی کرد. آن‌ها استدلال کردند که ورود مهاجران، به‌ویژه از کشورهای غیرغربی، می‌تواند موجب تغییرات عمده در ارزش‌ها و سنت‌های فرهنگی فرانسه شود. این فرایند موجب ترویج ترس از تغییرات اجتماعی شد. با اشاره به افزایش تنوع فرهنگی و اختلافات احتمالی با جامعه بومی، این حزب نگرانی‌های اجتماعی و فرهنگی را در میان مردم تقویت کرد. دوم، مانور بر مسائل امنیتی و جرم و جنایت بود. جبهه ملی مهاجرت را با افزایش جرم و جنایت مرتبط دانست. آن‌ها این‌گونه بیان کردند که مهاجران، به‌ویژه مهاجران غیرقانونی، ممکن است به دلیل مشکلات اقتصادی یا اجتماعی درگیر فعالیت‌های جنایی شوند. سومین راهبرد حزب، ایجاد جو رسانه‌ای بود. مثل استفاده از نمونه‌های رسانه‌ای از جنایات ارتکابی توسط مهاجران برای تقویت تصویر امنیتی منفی از مهاجرت. این استراتژی به ایجاد ترس در بین مردم دامن زد. این استراتژی‌ها و تکنیک‌ها کمک کردند تا جبهه ملی مهاجرت را به عنوان یک مسئله امنیتی و تهدیدی جدی برای جامعه معرفی کند و به تقویت موقعیت سیاسی خود بپردازد.
فراتاب - آیا احزاب راست توانسته‌اند به همان اندازه مسئله مهاجرت را مورد توجه رای دهندگان قرار دهند؟
رکسانا نیکنامی: بله، احزاب راست به‌ویژه راست افراطی توانسته‌اند مسئله مهاجرت را به یکی از موضوعات اصلی مورد توجه رأی‌دهندگان تبدیل کنند. این امر به‌ویژه در مواقع بحران مهاجرتی یا حملات تروریستی تشدید شده است. از طریق بهره‌برداری از احساسات ترس و نگرانی در بین مردم، این احزاب موفق به جلب نظر بخش قابل‌توجهی از جامعه شده‌اند. تبلیغات راست افراطی در مجارستان به شدت بر سیاست‌های سختگیرانه مهاجرتی و جدایی‌طلبانه تأکید دارد. دولت و احزاب راست‌گرای افراطی در مجارستان، به‌ویژه حزب فیدس به رهبری ویکتور اوربان، سیاست‌هایی را پیش بردند که شامل ساخت دیوارهای مرزی و جلوگیری از ورود پناهندگان است. این سیاست‌ها به تقویت حس بیگانه‌هراسی کمک کرده است.
فراتاب - با توجه به مانور احزاب و جریان‌های مختلف در رقابت‌های انتخاباتی آیا می‌توان گفت مهاجرت به بحرانی جهانی تبدیل گشته است؟
رکسانا نیکنامی: بله، مهاجرت به یکی از مسائل جهانی تبدیل شده که نه تنها در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، بلکه در دیگر نقاط جهان نیز توجه زیادی را به خود جلب کرده است. فشارهای اقتصادی، بحران‌های زیست‌محیطی، درگیری‌های مسلحانه و ناامنی‌های داخلی در کشورهای مبدا، عوامل اصلی تشدید این بحران هستند. این موضوع نه تنها به یک بحران انسانی بلکه به یک چالش سیاسی و اجتماعی در سطح بین‌المللی تبدیل شده است.
بحران‌های انسانی و سیاسی در مناطق مختلف مانند جنگ‌های سوریه، یمن و افغانستان منجر به افزایش چشمگیر تعداد پناهجویان و مهاجران شده است. برای مثال، جنگ سوریه باعث شده است که میلیون‌ها نفر از مردم سوریه به کشورهای همسایه و دیگر نقاط جهان پناه ببرند. در سال‌های اخیر، میلیون‌ها پناهجو و مهاجر از سوریه، افغانستان، و کشورهای دیگر به کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی وارد شده‌اند. طبق گزارشات سازمان ملل، در سال ۲۰۲۱، حدود ۸۰ میلیون نفر به دلیل جنگ، آزار و شرایط بحرانی دیگر مجبور به ترک خانه‌های خود شدند.
به علاوه افزایش تعداد مهاجران فشار زیادی بر سیستم‌های مهاجرتی و منابع کشورها ایجاد کرده است. کشورها باید منابع بیشتری برای اسکان، تأمین امنیت، بهداشت و آموزش برای این جمعیت‌ها اختصاص دهند. مثلا بحران مهاجرتی در سال‌های ۲۰۱۵-۲۰۱۶ باعث شد که کشورهای اروپایی با فشار زیادی برای پذیرش و مدیریت مهاجران مواجه شوند. کشورهایی مانند یونان، ایتالیا و مجارستان با سیل ورود پناهجویان روبرو شدند و مجبور شدند به سرعت زیرساخت‌های خود را برای مدیریت این بحران تقویت کنند.
فراتاب - چرا مهاجرانی که اکثرا برای فرار از وضعیت موجود در کشورهای اکثرا جهان سومی خود به سوی کشورهای اتحادیه اروپا می‌روند با فرهنگ جوامع میزبان دچار مشکل می‌شوند؟
رکسانا نیکنامی: تفاوت‌های فرهنگی، زبانی و دینی میان مهاجران و جوامع میزبان اغلب منجر به بروز چالش‌های فرهنگی می‌شود. مهاجران ممکن است به دلیل تفاوت‌های عمیق در ارزش‌ها و سبک زندگی با جامعه میزبان احساس بیگانگی کنند. از سوی دیگر، جوامع میزبان نیز ممکن است به دلیل ترس از تغییر هویت فرهنگی و اجتماعی خود، نسبت به مهاجران واکنش‌های منفی نشان دهند. این اختلافات می‌تواند باعث بروز تنش‌ها و عدم ادغام کامل مهاجران درجامعه میزبان شود.
فراتاب -تا چه اندازه سیاست‌های بازدارنده کشورهای اروپایی از جمله کنترل شدید مرزها و اخراج می‌تواند مانع مهاجرت‌های غیرقانونی شود؟
رکسانا نیکنامی: سیاست‌های بازدارنده مثل کنترل شدید مرزها و اخراج مهاجران غیرقانونی می‌تواند به کاهش جریان‌های مهاجرتی کمک کند، اما به‌طور کامل نمی‌تواند مانع مهاجرت‌های غیرقانونی شود. این سیاست‌ها ممکن است باعث تغییر مسیرهای مهاجرتی به مسیرهای خطرناک‌تر و غیرقابل پیش‌بینی شوند. همچنین، تا زمانی که عوامل محرک مهاجرت، مانند فقر، جنگ و تغییرات اقلیمی، در کشورهای مبدا وجود داشته باشند، مهاجرت همچنان ادامه خواهد داشت.
فراتاب - با توجه به «پیمان جدید در مورد مهاجرت و پناهندگی» از سوی ۱۵ کشور اروپایی از دید شما سیاست‌های مهاجرتی کشورهای اروپایی در رابطه با مسئله مهاجرت در سال‌های آینده به چه سمتی خواهد رفت؟
رکسانا نیکنامی: پیمان جدید مهاجرت و پناهندگی تلاش می‌کند تا با ایجاد یک رویکرد هماهنگ‌تر و یکپارچه‌تر، چالش‌های مهاجرتی را مدیریت کند. انتظار می‌رود که در سال‌های آینده سیاست‌های مهاجرتی اروپا به سمت کنترل دقیق‌تر مرزها، تقسیم بار مسئولیت بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا و افزایش همکاری با کشورهای مبدا و ترانزیت مهاجران سوق پیدا کند. همچنین، تلاش‌هایی برای ایجاد مسیرهای قانونی بیشتر برای مهاجرت و پناهندگی نیز ممکن است انجام شود، اما فشارهای سیاسی داخلی در برخی کشورها ممکن است روند اجرای این سیاست‌ها را کند یا پیچیده کند.
اختلاف احزاب هم اوضاع را پیچیده‌تر کرده است. راست افراطی از سیاست‌های بسته‌تر و سختگیرانه‌تر مهاجرتی حمایت می‌کند، شامل محدودیت در پذیرش مهاجران، اخراج مهاجران غیرقانونی و کنترل شدید مرزها را ترویج می کند و چپ افراطی از سیاست‌های بازتر مهاجرتی، ایجاد مسیرهای قانونی برای مهاجرت، و حمایت از حقوق بشر و حقوق مهاجران حمایت می‌کند.
این تفاوت‌ها نشان‌دهنده رویکردهای کاملاً متفاوت و حتی متضاد دو جریان افراطی در قبال مسئله مهاجرت است. حال به این مجموعه دیدگاه سایر احزاب را هم اضافه کنید. احزاب راست افراطی در اروپا به شدت به انتقاد از سیاست‌های مهاجرتی اتحادیه اروپا پرداخته و آن را به‌عنوان یک تهدید برای حاکمیت ملی و امنیت کشور معرفی کرده‌اند. این انتقادات به تقویت احساسات ضد اتحادیه‌ای و بیگانه‌هراسی در بین مردم کمک کرده است. یعنی فرایند کنونی می تواند تهدیدی بالقوه برای پروژه اروپا واحد نیز باشد.
گفت‌وگو از سمیرا بهروز – کارشناس ارشد علوم سیاسی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
