فراتاب: انگار گنجشکها و کبوترهای بالای درخت انار با سر و صدا و جیک جیکشان در حال مسابقه دادن بودند. بیشتر شبیە صحنه نمایش قطعەای موسیقی بود کە هر کس نت خود رو مینواخت. خواب صبحگاهی از چشمانش ربوده شد. از جایش برخاست و بیرون را نگریست. گربەای در کنار جادە لمیدە بود و گهگاهی دهنش رو باز میکرد و میو میو میکرد. توجهش بە وسط اسفالت خیابان جلب شد با اسپری سفید با زبان کُردی نوشته بودند به «آمَد» خوش آمدید (bixêr hatin ji bo amedê). با کف دستش چشمانش را فشرد و برای اطمینان بیشتر از درست دیدن دقت بیشتری به خرج داد. تبسمی بر لبانش نقش بست. ناگهان صدای آژیر ماشین پلیس صدای پرندگان را محو کرد. چند نفر سریعا پیاده شده و داخل رستوران روبرو شدند و بعد از چند ثانیه در حالیکه از دو طرف بغل پسر نوجوانی را گرفته بودند، خارج شدند. پسرک با غرور و شعف سرش را بلند کردە بود و رو بە جماعتی کە از خیابان رد میشدند دو تا از انگشتانش را بە نشانە پیروزی بلند کرد.
شادی وصف ناپذیری را در خود احساس کرد و بدون آنکه مطمئن باشد که پسرک او را میبیند با لبخند دوتا از انگشتانش را بە نشانە پیروزی بلند کرد. پلیسها با فشار و هل دادن او را سوار ماشین کردند. جملاتی را کە شب گذشته قبل از خواب از کتاب تصاحب تاریکی (داگیرکردنی تاریکی) خوانده بود در جلوی چشمانش نقش بستند؛
«زکی من کشاورزم، کشاورزها بهتر از هر کسی میدانند کە همە زبانهای دنیا زیبایند. صبحها وقتی به مزارع میروند میبینند گنجشکها با زبان خودش میخوانند، گربهها با زبان خود میو میو میکنند و خر با زبان خود عَرعَر اما تو نمیتوانی با زبان خودت ترانەای بخوانی و در این لحظه است که احساس میکنی که کمتر از یک حیوان بهت نگاه کردەاند».
بختیار علی در رمان تصاحب تاریکی به لایەهای بیرونی و درونی تاریخ سیاسی ــ اجتماعی ــ روانشناسی، فلسفی و ... جامعەی کُردی در کُردستان ترکیه بعد از جنگ جهانی دوم و در سالهای بعداز 1945 پرداختە است.
طارق آکانسوی کمالیست برای به انجام رساندن رویای دیرینه اتاترک با دو فرزندش بنامهای علی احسان و آرسین به شهر آمد میآید. او نیزی خواب و خیال به واقعیت پیویستن پروژه طویل یک دولت، یک پرچم، یک زبان، یک ملت را در سینه میپروراند.
این رمان نگاهی طولانی به تاریخ کردستان و تاثیر این تاریخ بر سرگذشت و زندگی کاراکترها و آدمیان درون رمان است و خیلی آرام و عمیق لایەهای زندگی همه آنان را میشکافد و همە را بە پروژە محال آتاترک گره میزند. بختیار علی در تلاش است تا از طریق ادبیات تاریخ زندگی انسانهای معمولی را زنده نگهدارد و نگذارد از اذعان جمعی پاک شود.
او تمام رویدادهای تاریخی از فاجعه، ژینوساید ، انکار و امحای نژادی، خشونت، پایمال کردن ابتداییترین حقوق انسانی و فردی را نە تنها فقط کُردها بلکه ارامنه و یونانیها را برای خواننده بە تصویر میکشد... این رمان تفکر و تعمقی است به جهانبینی کلونیالیستی جامعه و کشور تُرکیه و به این روش مرز و حدود میان فرد کلونیالیست و افراد زیر دست را مشخص و تعیین میکند.
اهمیت و نقش زبان مادری بر آموزش فردی
زبان مادری تنها زبانی برای صحبت کردن نیست بلکه زبانی است برای ابراز عواطف و احساسات، دلسوزی، ترحم، مهربانی، دوست داشتن و عاشق شدن. زبان درونی هر فردی است و در کل زبان زندگی است.
فرایند تفکر قبل از هر چیز از درون آدمها سر بر میآورد و بعدا این تفکر به زبان صحبت کردن مبدل میشود. مطالعات و تحقیقات نشان دادەاند کە کسانیکە زبان مادری خویش را بە خوبی یاد گرفتەاند در آموزش و یادگیری، ابراز احساسات، هیجانات، درک مفاهیم و معانی در همە زمینەها فعالتر و پویاتر هستند. اما برعکس آن موجب متوقف شدن رشد درونی، ذهنی، شخصیتی میشود و توانایی ارتباط برقرار کردن، قدرت تفکر، اعتماد به نفس را از آنان سلب نموده و این روند فشاری درونی و روانی را در آنان ایجاد نموده و فرصت ابعاد پرورشی و تفکر آنان را به سالهای دورتر محول میکند.
متن گزارش به زبان کُردی
ئاژەڵەکان بە زمانی خۆیان دەدوێن!
جریوە جریوی چۆلەکە و گمەگمی کۆتر لەسەر دار هەنارەکەی شەقام کەوتبوونە کێبڕکێ. دەتکوت لەسەر سەحنەی نمایش کردنی پارچەیەک مۆسیقان و هەر یەکە بە ئامێری خۆی نۆتێک دەژەنێ. خەوی بەربەیانیان لێ زڕاند و لە جێگاکەی هەستا سەر پێ و لە پەنجەرەوە سەیری دەروەی کردەوە. پشیلەیەک خۆی لە قەراغ ڕێگاکەوە تخێڵ کردبوو جار نا جارێک دمی دەکردەوە و دەیمیاواند. سرنجی کەوتە سەر نێوەڕاستی قیرەتاوەکەی شەقام. بە ئیسپری سپی بەزمانی کوردی لێی نووسرابوو بەخێر بێن بۆ ئامەد( bixêr hatin ji bo amedê). بە لەپی دەستی چاوی هەڵگڵۆفی و لێی خوورد بۆوە تا بزانێ دروستی دیوە . بزەیەکی شیرن نیشتە سەر لێوی. لەپڕدا ئاژیری ماشێنی پۆلیس دەنگی چۆلەکە و کۆترەکانی وەبن دا. خێرا چەند کەس لێی دابەزین و خۆیان بە ڕێستورانەی ڕووبڕوو داکرد پاش چەند چرکە لە دوولاوە قۆڵی کوڕێکی مێرمناڵیان گرتبوو و هێنایانە دەرێ. کوڕەکە سەری بەرز کردبوو بە غرور و خۆشییەوە پێ بە پێیان دەڕۆی و دوو قامکی بە هێمای سەرکەوتن ڕوو بە جەماعەتەی بە شەقامدا تێدەپەڕین بەرز کردبۆوە. هەستی خرۆشا و بە پێکەنینەوە بێ ئەوەی دڵنیابێ کوڕە مێرمناڵەکە دەیبینێ ئەویش دووقامکی بۆ بەرزکردەوە. پۆلیسەکان بە پاڵەپەستێو سواری ماشێن کرد.
ئەو ڕستانەی شەوی ڕابردوو بەر لە خەوتن لە داگیرکردنی تاریکی خوێندبوویەوە لە زێهنیدا قەتارەیان بەست:
<< زەکی من جووتیارم، جووتیار لە هەر کەس باشتر دەزانێ هەموو زمانێکی دنیا جوانە. بەیانیان دەچیتە کێڵگە و دەبینیت چۆلەکە بە زمانی خۆی دەخوێنێت، پشیلە بە زمانی خۆی دەمیاوێنێت، کەر بە زمانی خۆی دەزەرێنێت، بەڵام تۆ ناتوانی بە زمانی خۆت گۆرانی بڵێیت، ئەو کاتە هەست دەکەیت تۆ چەند لە حەیوان نزمتر سەیر کراویت>>.
بەختیارعەلی لە ڕۆمانی داگیرکردنی تاریکیدا تیشکی خستۆتە سەر لایەنە ژێرین و ژوورینەکانی مێژووی سیاسی ـ کۆمەڵایەتی ــ دەروونناسی، فەلسەفی و ... کۆمەڵگای کوردی لەبەشی باکووری کوردستان لە پاش جەنگی جەهانی دووهەم لە ساڵەکانی 1945 بەولاوە؛
تاریق ئاکانسۆی کەمالیست بۆ وەدیهێنانی خەونەگەورەکەی ئەتاتوورک لەگەڵ دوو کوڕەکەی عەلی ئیحسان و ئارسین دێتە ئامەد. ئەو خەونەی کە لە خەیاڵیدا بە درێژەدان و بە ئەنجام گەیاندنی پڕۆژەی دامەزراندنی دەوڵەتێک بە یەک زمان و یەک ئاڵا و یەک نەتەوە بوو.
ئەو ڕۆمانە ئاوڕدانەوەیەکی دوور و درێژی مێژووی کوردستان و کاریگەری ئەو مێژووییە لەسەر چارەنووس و سەربووردەی کاراکتەر و مرۆڤەکانی نێو ڕۆمانەکە و بە وردی ڕۆ دەچێتە ناو ژیانی هەموویان و پێکەوە بە بە پرۆژە مەحاڵەکەی ئەتاتورکەوەیان دەبەستێتەوە. بەختیار عەلی بۆ زیندووڕاگرتن و کوێرنەبوونەوەی مێژووی مرۆڤە ئاساییەکان تەواوی ڕووداو و کارەساتە مێژووییەکان، کۆمەڵکوژی، توندوتیژی، پاکتاو کردن و تواندنەوە، چەوساندنەوە و پێشێلیکاری سەرەکیترین ماڤەکانی مرۆڤی نەتەنیا هەر بۆ کورد بەڵکوو یۆنانی و ئەرمەنییەکانیشی دەهێنێتە بەر سرنج و تێڕامانی خوێنەر.
ئەو ڕۆمانە تێفکرین و قووڵبوونەوەیە لە جیهانبینی کۆلۆنیالیستی تورکی و بەم چەشنە سنوور و جیاوازی نێوان کەسی کۆلۆنیالیست و خەڵکانی ژێردەست دیاری دەکا.
گرینگی و ڕۆڵی زمانی دایکی لەسەر پەروەردەی تاک؛
زمانی دایکی تەنیا زمانی قسەکردن نییە، زمانی هەست، سۆز، بەزەیی، خۆشەویستییە، زمانی ناخ و هەناوی تاکە. زمانی خوودی ژیانە.
بیرکردنەوە بەر لە هەر شتێک لە دەروونی مرۆڤ ڕوودەدا پاشان ئەو بیرکردنەوەیە دەبێتە زمانی بێژەکردن و ئاخاوتن. لێکۆڵینەوەکان پێشانیانداوە ئەو کەسانەی زمانی دایکیان بە باشی فێربوون مێشکیان بۆ ڕێکخستن و ڕێک و پێکی کردنی زانیارییەکان و دەربڕینی هەیەجان، ئیحساسات، وەرگرتن و تێگەیشتن لە بوارەکاندا بەتواناتر و چالاکترە. وه ئهگهر وا نهبیت هەر لە منداڵی ڕا گەشەی دەروونی، زێهنی و کەسێتیان تووشی سەر لێشێوان و وەستان دەبێ و تەوانایی هێزی پێوەندی گرتن، بیرکردنەوە، متمانە بەخۆ بوون و بە گشتی گەشەی بواری پەروەردەیان لێ زەوت دەبێ. ئەوەش زەختێکی زۆری ڕوحی و ڕەوانی دەخاتە ئەستۆیان بە جۆرێک گەشەی زێهن و دەروونیان بۆ چەند ساڵ وەدوا دەخا و ڕەنگە پاش ساڵانێکی دوورتر بتوانن بەو زمانە فەرمییە بفکرن و گەشە بە بیرکردنەوەیان بدەن.
لازم به ذکر است رمان «تصاحب تاریکی» در ایران و به زبان فارسی توسط «مریوان حلبچهای» ترجمه شده است.
نویسنده: چیمن سانیار
