فراتاب: در قلب او هنوز خیالهای دوران جوانی به واقعیت تبدیل نشده بود. عظیمه در جوانتری دلباخته مردی بود و برای زندگی با او رویابافی میکرد اما تقدیر، ظرف آرزوهای او را خشکاند. عظیمه قربانی نزاع بین پدرش و خان ده بر سر زمینهای آبادی شد. حرص و آزمندی عطالله خان، پدر عظیمه، اجازه نداد تا رسولخان رئیس آبادی باشد. پس از اینکه عطالله خان رئیس ده را به قتل رساند برای ختم غائله، عظیمه را علیرغم میل باطنیاش ناچار به ازدواج با پسر مقتول کرد. تمام آن خیالها به باد سپرده شد و عظیمه «عروس خون بس» شد.
خونبس
خونبس سنتی است که عموما در استانهای حاشیهای و گاه مرکزی مختلف رخ میدهد. زمانی که درگیری و نزاع بین دو طایفه به اوج خود میرسد برای حل و فصل درگیری و اتمام خونریزی دختری از طایفه قاتل را به عقد پسری از خانواده مقتول در میآورند تا ازدواج آنها مانع از ادامهدار شدن اختلافات شود، به زنی که فدای این سنت میشود «فصیله» نیز میگویند.
شواهد و قراین نشان میدهد که خونبس لزوما منجر به برقراری صلح نمیشود. عروس خونبس به جای اینکه مظهر سازش باشد از طرف طایفه همسرش کماکان دشمن محسوب میشود. کمتر زنانی که قربانی خونبس شدهاند روابط خوبی با همسران خود دارند، اغلب این زنان قربانی خشونتهای خانگی حاد میشوند و مورد تحقیر و بیاحترامی قرار میگیرند؛ حتی مادامی که این زنان فرزندی برای خانواده بهدنیا میآورند، هم فرزندشان هم خودشان کما فیالسابق در نزد طایفه شوهر پذیرفته نمیشوند؛ روایتهایی تکان دهندهای از خودسوزی زنانی که قربانی خونبس شدهاند در دست است.
از نظر حقوقی ازدواجهای متاثر از خونبس مشروعیت ندارند چرا که رضایت طرفین از ارکان اساسی ازدواج است و چون عروس خونبس بدون میل و رضایت و صرفا برای خاتمه درگیری دو طایفه به ابزار انتقام خانواده مقتول تبدیل میشود، به نظر میرسد این ازدواج از اساس صحیح نباشد. در همین رابطه آیتالله خامنهای رهبر انقلاب در رابطه با این سنت اظهار کرده است: «اگر کسی از قبیلهای برای اینکه اختلافات خود را با قبیله دیگری حل کند_فرض کنید دعوا و اختلاف و خونریزی بودهاست؛ حل این اختلاف و فصل این نزاع را به این قرار دهد که دختری از این قبیله را به آن قبیله بدهند، بدون اینکه از دختر اجازه بگیرند این کار خلاف شرع است.»
گذشته از این تفاسیر عروس خونبس از کمترین حقوق در زندگی مشترک برخوردار نیست؛ این زنان بدون هیچگونه تشریفات و مراسمی به خانه همسر خود میروند و غالبشان از مهریه و حق کار و تحصیل برخوردار نیستند و از ارث بردن آنها و فرزندانشان ممانعت به عمل میآید.
به نظر میرسد مهمترین اقدامی که میتواند از چنین ازدواجهایی جلوگیری کند ورود قانون و در پی آن تامین امنیت زنان است. زنان قربانی خونبس به دلیل شرایط خانوادگی و عدم امنیت جانی حاضر به مصاحبه و گفتگو نمیشوند و از شرایط و احوالات آنها اطلاعات کمی در دست است، به دلیل فقدان تحصیلات و ازدواج در سنین پایین به حقوق خود آگاهی ندارند و نمیدانند چطور به مراجع قضایی مراجعه کنند یا اگر بدانند از ترس جان خود و پیشبینی بروز اختلافات از مراجعه صرف نظر میکنند.
خوشبختانه به دلایلی چون آگاهی اقشار و فعالیت زنان کنشگر در این زمینه این رسم در برخی مناطق و استانها متروک و یا در حال متروک شدن است و ازدواجهای ناشی از خونبس به نسلهای پیشین برمیگردد اما ریشهکن کردن این رسم غیرانسانی و غیرمشروع مستلزم ورود قانون به طور جدی است تا دیگر زنان هرگز قربانی مجادله مردان نباشند.
در همین زمینه لایحه تامین امنیت زنان که در آذرماه ۱۳۹۶ به تایید نهایی مجلس رسید به نظر میرسد هنوز ضمانت اجرایی ندارد. هدف از لایحه مذکور تامین امنیت زنان و حفظ کرامت آنها است که شامل سه بخش بازدارندگی، حفاظتی، حمایتی است که صراحتا ازدواجهای متاثر از خون بس را ممنوع کرده و برای آن ضمانت اجرای کیفری مقرر کردهاست.
در ماده ۵۳ لایحه آمده است: سواستفاده از حقوق ناشی از ولایت، قیمومیت، وصایت و سرپرستی از طریق وادار کردن زن به ازدواج یا طلاق بدون رضایت به هر دلیل از جمله حل و فصل اختلافات مانند ازدواج مبادلهای، ازدواج ناشی از خونبس یا اختلافات خانوادگی؛ ممنوع است و مرتکب به مجازات حبس یا جزای نقدی درجه شش محکوم میشود.
در همین زمینه و در هفته گذشته رئیس فراکسیون زنان و خانواده مجلس شورای اسلامی از تکمیل و تایید نهایی لایحه حفظ کرامت و حمایت زنان در برابر خشونت خبر داد.
فاطمه قاسم پور اظهار کرد: فرایند بررسی لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت در کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی به پایان رسیدهاست و در کمیسیون تخصصی، وضعیت نهایی و تکمیل شده دارد.
قاسم پور افزود: پیشبینی این است که در هفتههای آینده اقدامات نهایی مرتبط با این لایحه انجام شود تا با این اقدامات جدی که انجام شدهاست در صحن علنی مجلس شورای اسلامی برای تکمیل شدن در دستور کار قرار گیرد چون فرایند بررسی آن تمام شدهاست.
عظیمه حالا در آستانه هفتاد سالگی هنوز برای تسلی گذشتهی پر تلاطم خود نزد روانپزشک میرود تا روزهایی که وحشیانه و بیرحمانه از همسرش کتک میخورد و سوزانده میشد از خاطرش برود یا حداقل رمقی برای کنار آمدن با یادبود آن روزها داشته باشد.
گزارش از فردیس درویشی
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است