گزارشی از روند شکل گیری روانشناسی علمی در ایران
روانشناسی در ایران از علم النفس و فلسفه شروع و پیش به سوی روانشناسی اسلامی میتازد.
در این گزارش پیشینه مباحث روانشناسی و چگونگی ورود روانشناسی علمی به ایران، گسترش آن، پیشتازان این عرصه و نیز روند اسلامیسازی سالیان اخیر بحث میشود.
از دیرباز مباحثی مانند احساس، ادراک، عاطفه، تفکر، تخیل و توانایی های ذهنی که امروزه بعنوان مباحث اصلی روانشناسی شناخته میشوند در آثار متفکران و فلاسفه ایرانی مانند رازی، ملاصدرا و ابوعلی سینا تحت عنوان علمالنفس مطرح بوده و بر روی آنها مطالعه و بحث شده است. در مغرب زمین هم مباحث روانشناسی تا قبل از رنسانس بیشتر متأثر از افکار فیلسوفان شرقی و بخشی از فلسفه بوده است. اما بعد از رنسانس روانشناسی در اروپا به بخشی از علوم طبیعی درآمده و مباحث مربوط به آن توسط ویلهلم وونت در سال 1879 سر از آزمایشگاه و سنجش علت و معلولی درآورد. اما در ایران تا سال ها بعد و زمان تأسیس دارالمعلمین، دانشگاه تهران و دانشسراهای مقدماتی و عالی، روانشناسی همچنان به عنوان بخشی از فلسفه و تحت عنوان علم نفس باقی ماند.
تأسیس دانشگاه تهران سرآغاز ورود علوم جدید به ایران
در ابتدای قرن جدید و با تغییرات سیاسی به وجود آمده در ایران و شتاب گرفتن تحولات اجتماعی، اقتصادی و علمی، در سال 1306 نخستین مرکز علمی آموزشی به اسم دارالمعلمین تأسیس شد. به فاصله چند سال بعد از آن یعنی در سال 1313 دانشگاه تهران و سال بعد از آن با تأسیس دانشسراهای مقدماتی و عالی سرعت رشد علمی در ایران شتاب گرفت.
انتشار نخستین کتاب روانشناسی
نخستین کتاب علمی روانشناسی در ایران در سال 1317 به اسم "نظریه های شخصیت: مکاتب روانشناسی" توسط دکتر علی اکبر سیاسی بنیان گذار دانشگاه تهران تألیف گردید همزمان یا شاید به فاصله کمی بعد از آن، کتاب "سنجش هوش: روانشناسی علمی" توسط دکتر محمدباقر هوشیار چاپ گردید. بعد از آن دوکتاب علمی و ماندگار 15 سال طول کشید تا سومین کتاب علمی روانشناسی در زمینه کودکان توسط دکتر مهدی جلالی در سال 1332 به اسم "روانشناسی کودک" تألیف گردد.
تولد رشته روانشناسی در ابتدای دهه 1340در ایران
با گذشت 30 سال از تأسیس دانشگاه تهران و تالیف چندین کتاب روانشناسی علمی ولی هنوز به صورت رسمی از رشته روانشناسی در دانشگاه خبری نبود اما دهه 1340 را باید دوره تولد و پر و بال گرفتن روانشناسی علمی در ایران نامید چرا که در ابتدای این دهه ابتدا دوره لیسانس روانشناسی در دانشگاه تهران و سپس در چند دانشگاه دیگر راه اندازی گردید به فاصله چند سال و با فارغ التحصیل شدن دانشجویان دوره لیسانس دانشگاه تهران، دوره فوق لیسانس در همان دانشگاه راه اندازی شد. ردپای دکتر محمود صناعی در تاریخچه روانشناسی ایران با تأسیس مؤسسه روانشناسی دانشگاه تهران و ترجمه کتاب اصول روانشناسی در سال 1342 ماندگار شد. به فاصله دو سال بعد از آن دکتر سعید شاملو بنیانگذار روانشناسی بالینی ایران، اولین مرکز مشاوره ایران را در دانشگاه تهران تأسیس کرد و بدین ترتیب روانشناسی و مشاوره در سراسر کشور شروع به گسترش کرد.
ایجاد نظام و سازمان روانشناسی در ایران
با گسترش رشته روانشناسی در دانشگاه های ایران و به تبع آن ایجاد مراکز مشاوره و روانشناسی، نیاز به راه اندازی سازمانی برای نظارت و ساماندهی این مراکز احساس گردید لذا متولیان روانشناسی شروع به تدوین آیین نامه و دستور العمل ها کرده و مراحل قانونی تأسیس سازمان نظام روانشناسی در سال 1374 به انجام رسیده و در سال 1382 با تصویب مجلس شورای اسلامی و تأیید شورای نگهبان این سازمان رسماً دایر گردید. دهه 80 را می توان دوران جا افتادن روانشناسی در جامعه ایرانی نامید کلینیک های روانشناسی و مشاوره گسترش یافته و مراجع توانستند بر ترس بدنامی و انگ پا گذاشته و وارد فرایند مشاوره و رواندرمانی شوند. مکاتب جدید روانشناسی که در اروپا گسترش یافته بودند وارد ایران شده و روان سنجی جا افتاد.
روانشناسی اسلامی یا علم روانشناسی؟
با گسترش و جا افتادن علم روانشناسی در بین آحاد جامعه و احساس نیاز به وجود روانشناس در کلیه صحنه های زندگی به دلیل پیچیده شدن جوامع و افزایش آسیب های اجتماعی از طرفی و از طرف دیگر بحث سکولار بودن علوم انسانی و اجتماعی باعث شد در سالیان اخیر در حوزه های علمیه بحث روانشناسی اسلامی پیش کشیده شود. طراحان این ایده معتقدند می توان با مطالعه دقیق منابع اسلامی، ابعاد روانشناختی آنها را کشف و ایده هایی برای تبدیل شدن به نظریات روانشناسی مطرح کرد به همین منظور اولین مدرسه فصلی روانشناسی اسلامی در بهمن ماه سال 97 به کوشش مرکز جامع مشاوره رشد و توانمندسازی آستان قدس رضوی در مشهد برگزار گردید.
اکنون در مقطع کارشناسی بیش از 26 واحد درس اسلامی گنجانده شده و در دوره کارشناسی ارشد رشته روانشناسی اسلامی در بسیاری از دانشگاهها ایجاد شده است. نکته مهمتر اینکه حوزه علمیه اخیرا از مجلس شورای اسلامی درخواست کرده است که در کنار سازمان نظام روانشناسی بتواند مجوز راه اندازی مراکز مشاوره و روانشناسی را صادر کند که با مخالفت نظام روانشناسی و مشاوره روبرو شده است.
نویسنده: پرویز شاکری
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
