فراتاب: درگیری روسیه و اوکراین و همچنین الحاق کریمه به روسیه در سال 2014، ژئوپلیتیک مسیریابی اطلاعات اینترنتی و استفاده از پروتکل دروازه مرزی را به عنوان ابزار کنترل نشان می‌دهد. پروتکل دروازه مرزی توسط دولت‌ها برای نظارت و اطمینان از سانسور، مسدود کردن کاربران و وب‌سایت‌ها، انجام حملات سایبری به سایر زیرساخت‌های اینترنتی و ربودن ترافیک از سایر شبکه‌ها استفاده می‌شود. روسیه یک شبکه اینترنتی مستقل به نام رونت (RuNet) را به دلیل نگرانی از اینکه غرب می‌تواند دسترسی این کشور را به اینترنت جهانی محدود کند و ظاهراً به بهانه دفاع از شهروندان خود در برابر کمپین‌های اطلاعات نادرست و حملات سایبری محافظت کند، ایجاد کرد. با این حال، روسیه در دستیابی به اهدافی که منجر به ایجاد شبکه مجزا شد، کاملاً موفق نبوده است.
مقدمه
عملیات نظامی روسیه در اوکراین، ژئوپلیتیک مسیریابی داده‌های اینترنتی و روشی را که دولت‌ها از مسیریابی داده در مناطق مورد مناقشه برای اثبات قدرت خود استفاده می‌کنند، به پیش کشیده است. پس از درگیری روسیه و اوکراین در سال 2014، روسیه کنترل شبکه اینترنتی کریمه و همچنین منطقه دونباس را به دست آورد. از طریق قوانین حفاظت از اطلاعات اینترنتی و اقدامات مختلف دیگر، روسیه بتدریج یک اینترنت/ رونت مستقل ایجاد کرد که به آن کنترل کامل تمام نقاط ترانزیت اینترنت در آن منطقه را داد که از طریق آن بسته‌های اطلاعات در شبکه جریان می‌یابد. حتی قبل از اینکه نیروهای روسی پا به دونباس بگذارند و درگیری کنونی شروع شود روسیه کنترل کاملی بر شبکه اینترنت منطقه داشت.
چه کسی اینترنت را اداره می‌کند؟
عدم وجود یک سازمان مرکزی برای نظارت بر عملیات اینترنت به این معنی نیست که همه می‌توانند دسترسی نامحدود داشته باشند. به عنوان مثال، آدرس‌های IP و تعویض نامها محدود هستند. تفویض نامها و آدرس‌های IP تا سال 2009 توسط ایالات متحده کنترل می‌شدند، زمانی که دولت ایالات متحده به شرکت اینترنتی برای نامها و شماره‌های اختصاص‌یافته خودمختاری داد تا مستقل عمل کند ولی وزارت بازرگانی ایالات متحده همچنان تا سال 2016 در بازنگری عملیات شرکت اینترنتی برای نامها و شماره‌های اختصاص‌یافته نقش داشت. نهاد دیگری نیز به نام کارگروه مهندسی اینترنت وجود دارد که متشکل از کارشناسانی است که برخلاف شرکت اینترنتی برای نامها و شماره‌های اختصاص‌یافته، پروتکل‌های مورد نیاز برای عملکرد اینترنت را توسعه و تأیید می‌کنند و عاری از مداخله سیاسی در نظر گرفته می‌شود. ولی با این وجود، شرکت اینترنتی برای نامها و شماره‌های اختصاص‌یافته این اختیار را ندارد که هیچ بازیگری را از اینترنت منع کند.
در بحبوحه درگیری روسیه و اوکراین، دولت اوکراین درخواستی برای لغو کد کشوری اینترنتی روسیه رونت به کمیته مشورتی دولت امریکا یعنی همان شرکت اینترنتی برای نامها و شماره‌های اختصاص‌یافته ارسال کرد اما این درخواست اوکراین رد شد. با وجود این عدم‌موافقت، اما این توانایی در حیطه اختیارات شرکت اینترنتی برای نامها و شماره‌های اختصاص‌یافته و ثبت منطقه اینترنت اروپا و آسیای مرکزی است که تمام آدرس‌های IP اختصاص داده شده به روسیه را پس بگیرد و عملا باعث ناپدید شدن وب‌سایت‌های روسی از اینترنت شود.
زیرساخت اینترنت روسیه و اوکراین
ارتباطاتی که شبکه‌های اینترنتی روسیه-اوکراین را به هم متصل می‌کنند، از پیچیده‌ترین ارتباطات در جهان هستند که شامل هزاران سرور مستقل کوچک است که بر اساس 30 سال وابستگی تاریخی مشترک تکامل یافته‌اند. در زمان اتحاد جماهیر شوروی، شبکه نوظهور در منطقه منزوی شد زیرا اینترنت جهانی به طور کامل شکل نگرفته بود و به طور استثنایی متمرکز بود و به سختی و یا هیچ ارتباط دروازه‌ای با بقیه جهان داشت. هنگامی که اتحاد جماهیر شوروی از هم پاشید، به دلیل کمبود پهنای باند، نیاز مبرمی به داشتن سرورهای مستقل بیشتری برای اتصال در سراسر منطقه وجود داشت. این منجر به تکثیر سازمان‌یافته سرورهای کوچک با نظارت نه چندان زیاد دولتی شد که منجر به پیچیدگی غیرعادی شبکه شد. اینترنت سریعتر از واکنش دولت‌های روسیه و اوکراین برای رام کردن این سرورهای مستقل ها رشد کرد و باعث نگرانی زیادی شد. ناتوانی آنها در کنترل زیرساخت اینترنت به دلیل تقاضای بی‌پایان برای اتصالات و دسترسی بیشتر، دو کشور را بر آن داشت تا مسیرهای گردش دادهی اینترنتی را در کشورهای متبوع خود، به ویژه روسیه با ابتکار «اینترنت مستقل» شکل دهند.
در دسامبر 2019، روسیه با موفقیت آزمایش قطع شبکه خود از اینترنت جهانی را به عنوان تلاشی برای «آزمایش دفاع سایبری خود» انجام داد. این آزمایش بر اساس قانون مستقل اینترنت/ رونت است که توسط دولت روسیه در نوامبر 2019 تصویب شد. این قانون توسط روسکومنادزر ،یک آژانس ارتباطات فدرال روسیه، اجرا و نظارت می‌شود. طبق قانون، نصب نرم‌افزار و سخت‌افزار ردیابی خاص در تمام نقاط دروازه اینترنت در سراسر روسیه اجباری است. سپس داده‌های ردیابی به یک «محل نظارت مرکزی» ارسال می‌شود که این قدرت و اختیار را دارد که جریان داده‌هایی را که تهدیدی برای حاکمیت روسیه می‌داند مسدود کند. این قانون همچنین به روسیه اجازه می‌دهد تا رونت را از زیرساخت اینترنت جهانی/ وب جهانی در صورت پیش‌بینی حمله سایبری از سوی دشمنان خود محافظت کند. با استفاده از یک فرآیند فنی به نام «بازرسی بسته‌های عمیق، مرکز نظارت مرکزی اینترنت را تجزیه و تحلیل خواهد کرد و در صورت بروز «مشکل» آن را به طور آنی مسدود یا تغییر مسیر می‌دهد.
دولت روسیه اعلام کرده است که این قانون در پاسخ به استراتژی امنیت سایبری ملی ایالات متحده در سال 2018 است که هدف آن «ایجاد نیروی مشترک مرگبارتر» و «رقابت و بازدارندگی در فضای سایبری» است. در حالی که تحلیلگران روسی نگرانی کشورشان را در قبال در مقابل نفوذ شرکت‌های بزرگ فناوری ایالات متحده توجیه می‌کنند، طرف مقابل این است که دولت روسیه اکنون کنترل کاملی بر مصرف آنلاین شهروندانش دارد. همچنین، ترس روسیه از قطع کردن اینترنت این کشور از اینترنت جهانی توسط ایالات متحده است. ایالات متحده از پلتفرم‌های شرکت‌های بزرگ فناوری خود برای تأثیرگذاری بر شهروندان روسیه استفاده می‌کند. این به این دلیل است که به نفع آمریکا است که روس‌ها را به اینترنت جهانی متصل نگه دارد تا بر شهروندان آن کشور تأثیر بگذارد. قانون مستقل اینترنت روسیه مبتنی بر سیاست‌های مربوط به مسیریابی داده‌ها است که منجر به پراکندگی بیشتر اینترنت در منطقه شده است.
در طرف اوکراینی، معماری اینترنت آن بین دو قدرت جهانی تقسیم شده است - ایالات متحده و اروپای متحد آن از یک سو و روسیه از سوی دیگر. اوکراین از طریق کمپانی‌های روس‌تلکام (Rostelcom)، روس‌کام (Rascom) و ترانس‌تلکام به روسیه متصل است و به ایالات متحده، عمدتاً از طریق هوریکان الکترونیک Hurricane Electric AS، متصل است. روابط اوکراین با روسیه از زمان درگیری روسیه و اوکراین در سال 2014 به شدت کاهش یافته است. از سال 2019 به بعد، ایالات متحده ارتباطات اینترنتی مستقل خود با اوکراین را عمدتاً به دلیل مقابله با تلاش روسیه برای کنترل جریان داده در شرق اوکراین، به ویژه در منطقه دونباس، افزایش داده است.
کنترل مجازی روسیه در کریمه و دونباس
در مناقشه روسیه و اوکراین در سال 2014، مناطق کریمه و دونباس، که به طور گسترده در سمت‌های شرقی و جنوبی اوکراین واقع شده‌اند، به شدت توسط روسیه و اوکراین درگیر شدند. به دنبال آن کریمه تحت کنترل روسیه و مناطق دونتسک و لوهانسک در دونباس تحت کنترل گروه‌های جدایی‌طلب مورد حمایت روسیه قرار گرفت. روسیه همچنین بر تامین آب و انرژی منطقه، دسترسی به اینترنت و زیرساخت‌های حیاتی کنترل دارد. تا سال 2018، روسیه موفق به ادغام کامل شبکه کریمه و دونباس با شبکه روسیه شد.
کریمه
قبل از ادغام موفقیت آمیز روسیه با دستگاه‌های اقتصادی، بوروکراتیک، زیرساختی و اطلاعاتی کریمه، شبکه کریمه به قوانین و مقررات اوکراین پایبند بود. پس از الحاق، زیرساخت اینترنتی کریمه به طور کامل با شبکه روسیه یکپارچه شده است. ادغام با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای جایگزینی شبکه اوکراین توسط دولت کریمه تحت حمایت روسیه آغاز شد. با این حال، این یک فرآیند بسیار کند بود زیرا موقعیت کریمه وابستگی قابل توجهی به زیرساخت‌های اوکراین داشت. روسیه به‌تدریج و به طور سیستماتیک اتکا کریمه به اوکراین را از طریق جایگزینی شبکه روسی و سایر زیرساخت‌ها در یک دوره سه ساله کاهش داد. بازنگری سیستماتیک در سه مرحله انجام شد:
اولاً، شرکت‌های مخابراتی اوکراین و ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی شروع به خروج عملیات خود از کریمه کردند. برخی با میل خود این کار را انجام دادند، مانند MTS اوکراین که دارایی‌های خود را در کریمه فروخت، در حالی که برخی دیگر مانند اوکراین تلکام (Ukrtelecom) مجبور به تعطیلی عملیات خود شدند، زیرا شبه‌نظامیان مسلح ورود کارکنان شرکت را به داخل تأسیسات خود محدود کردند.
ثانیاً، روسیه تلاش کرد تا تمام ارتباطات مستقیم بین کریمه و اوکراین را قطع کند. اقدامات اوکراین کمکی به پرونده این کشور نکرد، اوکراین فقط توانست تحریم‌هایی را علیه سرورهای وابسته به روسیه در کریمه پس از الحاق اعمال کند. این امر کنترل و دسترسی اوکراین به منطقه را بیشتر کاهش داد و منجر به ایجاد پایگاه‌های کوچک کریمه متصل به پایگاه‌های ثبت شده روسیه مانند میراندامدیا (Miranda Media)، کریلکام Crelcom))و کمپانی کریمه‌کام CrimeaCom شد.
در نهایت، روسیه به شدت شروع به ساخت زیرساخت‌های مخابراتی برای ارتباط با کریمه کرد. شرکت مخابراتی دولتی روسیه روس‌تلکام Rostelecom یک لینک زیردریایی 110 گیگابیت بر ثانیه به نام کابل تنگه کرچ از روسیه به کریمه ساخت که هزینه آن 25 میلیون دلار بود. بنابراین، از سال 2014 تا 2017، روسیه به تدریج مسیرهای مسیریابی اینترنت کریمه را تغییر داد و اساساً داده‌ها را از طریق روسیه منتقل کرد. ازاواسط سال 2017، دیگر هیچ مسیر داده دیگری از کریمه از طریق سرورهای اوکراینی نمی‌گذرد. 26 این نشان می‌دهد که سرورهای اینترنتی تحت تأثیر روسیه شروع به فعالیت در کریمه کرده‌اند، قراردادهای خود را ایجاد کرده و شبکه اوکراینی را بیرون راندند. در نتیجه، از سال 2014، کریمه خود را در اینترنت آنچه را که روس‌ها می‌خواهند ببینند، مشاهده می‌کند. برای فدراسیون روسیه، درس‌هایی که از آزمایش کریمه آموختند قابل توجه بود و آنها هیچ وقتی را برای اعمال همان استراتژی این بار در مورد دونباس تلف نکردند.
دونباس
موقعیت دونباس در شرق اوکراین با کریمه تفاوت دارد، مهمترین نکته ماهیت سیاسی مبهم روابط آن با روسیه و اوکراین است که هیچ کدام از این دو کشور کنترل کامل بر آن منطقه را ندارند. تلاش روسیه برای کنترل مسیریابی اینترنت چالش برانگیز بوده است، زیرا شبکه این کشور بسیار پیچیده‌تر است و بازیگران بیشتری از روسیه در منطقه نسبت به کریمه فعالیت می‌کنند. گزارش‌ها خاطر نشان می‌کنند که با وجود اینکه چندین ارتباط مستقیم بین روسیه و اوکراین وجود دارد، از سال 2014، جریان داده‌ها بین این مسیرها به شدت کاهش یافته است. دیگر هیچ مسیر داده‌ای بین دونباس و اوکراین وجود ندارد. علاوه بر این، یک بسته داده از دونباس مستقیماً بدون هیچ گونه تغییر مسیری به روسیه می‌رسد. معنای اصلی این امر برای مردم محلی دونباس این است که شبکه دونباس اکنون بخشی از اینترنت مستقل روسیه/رونت است که نشان‌دهنده امکان نظارت آنلاین، ضبط داده‌ها و سانسور است.
آیا برنامه روسیه برای استقلال اینترنت تحت نام رونت شکست خورده است؟
درگیری روسیه و اوکراین و همچنین الحاق کریمه به روسیه در سال 2014، ژئوپلیتیک مسیریابی داده‌ها و استفاده از پروتکل دروازه مرزی را به عنوان ابزاری کنترل می‌کند. پروتکل دروازه مرزی توسط دولت‌ها برای نظارت و اطمینان از سانسور، مسدود کردن کاربران و وب‌سایت‌ها، انجام حملات سایبری به سایر زیرساخت‌های اینترنتی و ربودن ترافیک از سایر شبکه‌ها استفاده می‌شود. روسیه نه تنها یک اینترنت مستقل به نام رونت را به دلیل نگرانی از اینکه غرب می‌تواند دسترسی خود را به اینترنت جهانی محدود کند و ظاهراً از شهروندان خود در برابر اطلاعات نادرست و حملات سایبری محافظت کند، ایجاد کرد، بلکه شبکه‌های دونباس و کریمه را نیز در رونت ادغام کرد.
آیا درگیری کنونی بین روسیه و اوکراین بر کمپین روسیه برای اینترنت مستقل تأکید کرده است؟
اولا، روسیه رونت را برای اطمینان از محافظت در برابر حملات سایبری تأسیس کرد. وزارت خارجه روسیه مدعی شد که ایالات متحده و متحدانش گروهی از «نیروهای سایبری تهاجمی» داخلی را گرد هم آورده‌اند و به زیرساخت‌های حیاتی روسیه حمله می‌کنند. بنابراین، به نظر می‌رسد رونت در توقف حملات سایبری موفق نبوده است.
ثانیاً، در نتیجه عملیات نظامی روسیه در اوکراین، شرکت‌های بزرگ فناوری غربی و پلتفرم‌های آنها از این کشور خارج شده‌اند. البته این به معنای محرومیت روسیه از اینترنت جهانی نیست. شرکت اینترنتی برای نامها و شماره‌های اختصاص‌یافته و ایالات متحده بارها اعلام کرده‌اند که اینترنت روسیه مسدود نخواهد شد.
ثالثاً، حمایت روسیه از رونت برای محافظت از شهروندانش در برابر اطلاعات نادرست غربی نیز موفقیت‌آمیز نبوده است. گزارش‌ها اشاره می‌کنند که روس‌ها در حال یافتن راه‌حل‌های فنی متعددی برای دور زدن رونت هستند. در نهایت، ایجاد چنین شبکه‌هایی، تجارت مسیریابی داده‌ها را در دونباس و کریمه را کندتر و گران‌تر کرده است و دولت‌های محلی را مجبور به سرمایه‌گذاری غیرضروری در زیرساخت‌های ارتباط با روسیه کرده است. در کل به نظر می‌رسد که روسیه نتوانسته است به طور کامل به اهدافی که این کشور را به توسعه رونت سوق داده است دست یابد.
نویسنده:خاطره حمیدی دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل
بازنشر این مطلب با ذکر منبع «فراتاب» بلامانع است
