فراتاب: با ظهور بیماری کووید-١٩ در چین و اعلام سازمان جهانی بهداشت مبنی بر پنادمیک شدن کروناویروس، چنین بنظر می‌رسد عصر نوینی در جهان آغاز شده است که این امر بدون تردید، تأثیرات فراوانی بر عالم سیاست و روابط بین‌الملل بر جای خواهد گذاشت. اقلیم کردستان، مولود سیستم تک قطبی و آغاز نظم نوین جهانی در دهه ٩٠ میلادی همزمان با سقوط اتحاد جماهیر شوروی بود. در دوران جنگ سرد و جهان دو قطبی، کُردها علی‌رغم شورش‌های متعدد نتوانستند به آرمان‌های خود دست یابند و در بزنگاه‌های سیاسی مختلف وجه‌المصالحه ابرقدرت‌ها و همپیمانان منطقه‌ای آنان واقع شدند. اما گویا با آغاز نظم نوین جهانی و آغاز جهان تک قطبی به رهبری ایالات متحده، چینن مقدر بود که کردستان عراق یکی از نخستین سودمندان این وضعیت جدید باشد. در نخستین مرحله، با صدور قطعنامه ٦٨٨ در شورای امنیت سازمان ملل در 5 آوریل ١٩٩١ منطقه پرواز ممنوع در کردستان عراق تشکیل شد و نیروهای نظامی عراق ناچار به ترک مناطق بالاتر از مدار ٣٦ درجه شدند.

در مرحله دوم، نخستین انتخابات پارلمانی در ١٩/٥/١٩٩٢ در مناطق آزادشده کردستان عراق به انجام رسید و در نهایت در ٤/٧/١٩٩٢ نخستین کابینه حکومت اقلیم کردستان تشکیل شد. کُردها در این وضعیت جدید توانستند به بخشی از آرزوهای دیرین و تاریخی خود جامه عمل بپوشند.

با توجه به پیش‌بینی متفکران و اندیشمندان جهانی، چنین انتظار می رود که در عصر پساکرونا تغییرات جدیدی در عرصه روابط بین‌الملل پدیدار شود و در این زمینه شاهد حضور بیش از پیش چین در عرصه‌های مختلف بین‌المللی خواهیم بود. همچنین به نظر می‌رسد که ظهور کویید-١٩ فرصت مناسبی را برای دولت چین فراهم آورده باشد، که بیش از گذشته نقش پیشروانه خود را در جهان به اثبات رساند. چینی‌ها که خود نخستین قربانیان کروناویروس بودند، سعی کردند که این تهدید جدید را به فرصت تبدیل کنند و تفوق و برتری خود را در این زمینه به رخ جهانیان بکشند. چین تلاش کرد از غافلگیری آمریکا و کشورهای اروپایی در زمینه برخورد با کرونا بهره‌برداری کرده و با ارسال کمک‌های فنی و پزشکی خود به کشورهای مختلف اروپایی و خاورمیانه نقش جدیدی را برای خود باز تعریف کرده تا جهان تک قطبی را به چالش بکشد!

در این بین حکومت منطقه‌ای کردستان عراق هم از جمله مناطقی است که چینی‌ها مدت‌هاست به آن چشم دوخته‌اند. چین در زمره نخستین کشورهایی بود، که کنسولگری خود را در شهر اربیل پایتخت اقلیم کردستان افتتاح کرد و به اهمیت استراتژیک این منطقه پی برد. در سالیان اخیر چینی‌ها سعی کرده‌اند که حضور سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود را در عراق و از جمله در اقلیم کردستان گسترش دهند. آغاز روابط عراق و چین به سال ١٩٥٨ و به قدرت رسیدن عبدالکریم قاسم و آغاز دوره جمهوری در عراق بر می‌گردد.

در ٢٣ سپتامبر ٢٠١٩ عراق و چین در پکن هشت موافقتنامه همکاری در زمینه‌های مختلف اقتصادی امضا کردند که این امر نگرانی شدید آمریکایی‌ها را به دنبال داشت. استانداران اربیل، سلیمانیه و دهوک نیز در این سفر نخست وزیر عراق یعنی عادل عبدالمهدی را همراهی کردند.

چینی‌ها به رغم حضور سیاسی- اقتصادی در کردستان عراق از حضور فرهنگی نیز غافل نمانده‌اند و برای نخستین بار در عراق  در سال ٢٠١٩ بخش زبان چینی را در دانشکده زبان دانشگاه صلاح الدین اربیل افتتاح کردند، که این امر می‌تواند نشانه سرمایه‌گذاری دراز مدت چین در این منطقه باشد.

پس از پیدایش بیماری کووید-١٩ چینی‌ها علاوه بر ارسال پزشکان متخصص، چندین محموله از کمک‌های پزشکی خود را نیز به اقلیم کردستان ارسال نمودند. همچنین نباید این واقعیت را نیز به فراموشی سپرد که در چند سال اخیر، در میان برخی از روشنفکران اقلیم کردستان، نوعی از سیاست گرایش و توجه به چین در حال قدرت گرفتن است.

با توجه به ظهور قدرتمندانه چیندر عصر کرونا در عرصه بین‌المللی، بعید نیست در عصر پساکرونا یک سیستم دوقطبی جدید با محوریت چین-آمریکا در جهان شکل بگیرد. به رغم اینکه در سه دهه گذشته، کشورهای غربی و بالاخص آمریکا موجد و حافظ اقلیم کردستان و از عوامل توسعه آن بوده‌اند، اما با توجه به حضور فعال چین در عراق و اقلیم کردستان، ظهور این سیستم جدید در جهان این سئوال را پیش می‌کشد که آیا اقلیم کردستان به نحوی از سوی بازیگران بین‌المللی به عرصه این کشمکش‌ها سوق داده نخواهد شد؟

آیا این امر دولتمردان اقلیم را به این فکر وا نمی‌دارد، که همه تخم مرغ‌های خود را در سبد غرب نگذارند و به ابرقدرت در حال ظهور چشم بادامی نیز گوشه چشمی داشته باشند؟ از سوی دیگر، به رغم استراتژیک بودن روابط اقلیم کردستان با کشورهای غربی و بالاخص آمریکا، اما در حافظه تاریخی و جمعی کُردها همیشه نوعی از بی‌اعتمادی نسبت به غرب وجود داشته و دارد چراکه آمریکایی‌ها در چندین مورد حساس از پشت کردن به کردها ابایی نداشته‌اند، از جمله بعد از قرارداد الجزایر در سال ١٩٧٥، رویگردانی از اقلیم کردستان در جریان رفراندوم سال ٢٠١٧ و اعلام عقب‌نشینی ناگهانی آمریکا از کردستان سوریه در سال ٢٠١٩.

در تاریخ سیاسی معاصر کردستان نیز بعد از جنگ جهانی دوم، کُردها بازی کردن در میانه هر دو ابر قدرت شرق و غرب را به کرات تجربه کرده‌اند، اما باید اینبار به شدت مراقب باشند که در سایه سیستم دو قطبی در حال ظهور، همچون گذشته وجه‌المصالحه قرار نگیرند و با ظرافت و محاسبات دقیق به این عرصه ورود کنند و تهدیدهای موجود را به فرصت تبدیل کنند.

نویسنده: آزاد ولدبیگی – حقوقدان و پژوهشگر سیاست

متن مذکور در شماره نخست ماهنامه فراتاب کُردی منتشر شده است

شما می‌توانید برای مطالعه دیگر مطالب این ماهنامه، نسخه آنلاین آن را از طریق یکی از دو لینک زیر تهیه کنید:

سایت فیدیبو

سایت طاقچه